اقتصاد ایران؛ نیازمند بزنگاه یا تصمیمی بزرگ؟

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم  در ستون یادداشت روز روزنامه خراسان به قلم جواد غیاثی می‌خوانیم:

برخی از توافق هسته ای به عنوان یک بزنگاه تاریخی برای تحول اقتصادی یاد می کنند. بزنگاه به معنی یک شرایط جدید است که می تواند مسیر حرکت اقتصاد را عوض کرده و با عبور از دورهای باطل توسعه نیافتگی، در بلندمدت اقتصاد کشور را به آنچه آرزو داشته و داریم برساند. اگرچه برخی ادعا می کنند توافق هسته ای به خودی خود یک بزنگاه است که مسیر اقتصاد را عوض کرده و نتایج آن در بلندمدت نمایان خواهد شد اما نگاه های واقع بینانه تر برخی کارشناسان بر لزوم اصلاحات اقتصادی و تصمیم های درست داخلی برای استفاده از فرصت مناسب ایجادشده از گذر توافق تاکید دارند. حتی مشاور ارشد اقتصادی رئیس جمهور چندی پیش هشدار داد چنانچه در شرایط پس از تحریم مثل قبل رفتار کنیم ممکن است با بحران هایی شدید تر از دوران تحریم مواجه شویم.

به طور کلی بررسی اینکه افزایش تعامل اقتصادی با جهان به عنوان یک متغیر به چه میزان می تواند موجب تحول اقتصاد یک کشور -که از متغیرهای فراوان نهادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اثر می پذیرد- گردد کار آسانی نیست اما با بررسی تجربه برخی کشورها می توان نکاتی در این مورد آموخت.

یکی از مصادیق بزنگاه را شکست سنگین ژاپن در جنگ جهانی دوم می دانند. در آن شرایط پروفسور تسورو شیگتو به عنوان عضوی از کمیته ستاد اقتصادی گزارشی واقعی و عامه فهم از شرایط اقتصادی آماده کرد و به رغم مخالفت ها، تمام دشواری ها و مشکلات اقتصادی را با مردم مطرح کرد. بعد از گزارش شفاف او و تصمیم بزرگ دولت و مردم بود که با سخت کوشی، اولویت منافع ملی بر روابط شخصی و سیاسی و استفاده صحیح از فرصت های بیرونی، سومین اقتصاد بزرگ جهان بر ویرانه های بمب اتم ساخته شد. اگرچه شاید شکست سنگین در جنگ دوم جهانی یک بزنگاه یا هشدار یا محلی برای تغییر مسیر ژاپنی ها بود اما این تحول نه فقط بر پایه شوک واردشده از جنگ، بلکه بر پایه فرهنگ کار و تلاش، از خودگذشتگی، سواد و آموزش کاربردی و البته همراهی و همیاری ملی استوار شد که از سال ها قبل و در دوران میجی (نیم قرن قبل از بمباران اتمی) از طریق سیستم آموزشی کارآمد این کشور ایجاد شده بود.

بزنگاه ها، همه منفی نبودند. طبق نظر برخی، کمک های آمریکا به برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا برای پیشگیری از نفوذ کمونیزم در این کشورها نیز یک بزنگاه تاریخی بوده که با استفاده درست کشورها از این فرصت موجبات جهش اقتصادی فراهم شده است. در رابطه با این کشورها نیز جای بررسی وجود دارد که (از میان چندین کشور استفاده کننده از این کمک ها) چگونه کشوری کوچک مثل سنگاپور با جهش فوق العاده به جمع 10 کشور دنیا از نظر درآمد سرانه می پیوندد اما کشورهای همسایه مثل مالزی، تایلند و کامبوج، همچنان به دنبال طرح هایی برای کاهش فقر و مصیبت بخشی از جمعیت خود هستند؟ آیا نباید پاسخ را در ساختارهای مدرن ایجاد شده در این کشور و نظام آموزشی کارآمد آن که از مدت ها قبل برای آن برنامه ریزی شده بود جست و جو کرد؟

در این میان اما تجربه یونان بسیار آموزنده تر است. اقتصاد یونان بعد از پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا در سال 2002 با یک بزنگاه ایده آل بیرونی مواجه شد. فرصت تعامل اقتصادی با اتحادیه اروپا بدون محدودیت های مختلف تعرفه ای و غیرتعرفه ای، استفاده از پول واحد و همچنین فرصت استفاده از وام های ارزان قیمت بانک مرکزی اروپا اقتصاد این کشور را در شرایطی رویایی قرار داد. نرخ های بالای رشد طی اولین سال های دهه قبل میلادی چنان یونانی ها را سرمست کرد که فراموش کردند اقتصادشان بیماری های متعدد داخلی دارد. حجم بزرگ دولت و بوروکراسی شدید، فساد اقتصادی بالا که در روزهای رونق شدیدتر هم شد و بهره وری پایین اقتصاد مشکلاتی بود که در روزهای رونق به خاطر بی توجهی تشدید شد. مثلا در پی سیاست هایی مغرورانه و البته عوام پسندانه نرخ دستمزدها افزایش یافت تا هزینه تولید همچنان افزایش یابد و قدرت رقابت اقتصاد این کشور پایین آمده و واردات از تولید و صادرات به صرفه تر شود. روزهای خوش اقتصاد ادامه یافت تا اینکه با بروز بحران مالی جهانی، پایه های سست اقتصاد این کشور فروریخت و بعد از اعلام کسری شدید بودجه دولت در سال 2009 بحران این کشور علنی شد و تاکنون حل نشده است.

لذا آنچه تجربیات کشورهای مختلف نشان می دهد اقتصاد بیش از آنکه با نسیم های بیرونی متحول شود بر پایه دارایی های درونی و ساخت درونی اقتصاد رشد می کند (که این نیز نیاز به تصمیم و انتخاب دارد) و نسیم های خوش بیرونی، حتی می تواند به منزله توفانی ویرانگر عمل کند. مخصوصا برای کشورهایی که ریشه های اقتصاد خود را قوی نکرده اند. البته شاید استدلال کسانی که توافق را بزنگاه می دانند آن باشد که در مسیر ارتباط با دنیا مجبور می شویم اصلاحات درونی لازم را انجام دهیم اما این موضوع نیاز به تصمیم و انتخاب دارد که باید عزم آن وجود داشته باشد. چنانچه مشاور ارشد اقتصادی رئیس جمهور نیز با ارائه دوگزینه "اقتصاد درونزا و برونگرا" یا "اقتصاد برونزا و درونگرا"، ملت و دولت ایران را پس از توافق در معرض انتخاب یکی از این دو گزینه دانست و اعلام کرد که در صورتی که به اشتباه همانند قبل گزینه دوم انتخاب شود حتی پس از توافق ممکن است مشکلاتی حادتر از قبل برای اقتصاد ایجاد شود. دکتر نیلی گفت: "ما در تاریخ کشورمان چند بار با بزنگاه های تاریخی مواجه بودیم که آن را پس زده و استفاده ای نبرده ایم. اگر با شرایط جدید هم در قالب همان سیاست و اقتصاد سنتی برخورد کنیم، نتیجه ای نمی گیریم و در آینده با بحران های بزرگ مواجه می شویم که می تواند ما را دچار شرایطی بدتر و خطرناک تر از دوران تحریم کند."

انتهای پیام/