«جمهوری اسلامی» بهترین نماینده برای معرفی ایران به جهان است
معاون فرهنگی وزارت ارشاد پس از یک تجربه شش‌روزه حضور در نمایشگاه کتاب مسکو به‌عنوان مهمان ویژه معتقد است «جمهوری اسلامی» امروز بهترین نماینده برای معرفی ایران به جهانیان است و ایران یک امتداد تاریخی است نه یک دوره تاریخی.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ایران مهمان ویژه بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب مسکو بود و از عمده ظرفیت‌های فرهنگی و هنری خود برای این حضور بهره گرفت. بنا به گفته مسئولان فرهنگی ایران این حضور نقطه آغاز تعاملات فرهنگی بین ایران و روسیه خواهد بود.
در حاشیه حضور ایران در نمایشگاه کتاب مسکو خبرگزاری تسنیم با سید‌عباس صالحی معاون فرهنگی وزارت ارشاد گفت‌وگویی به شرح ذیل انجام داده است، این مصاحبه در کافه پیکولو دیابولو هتل کاسموس به صورت مشترک با دو خبرنگار خبرگزای تسنیم و نسیم انجام شد.
* نسیم: به عنوان سؤال اول بفرمائید، ارزیابی شما از حضور ایران به عنوان مهمان ویژه در بیست و هشتمین دوره نمایشگاه کتاب مسکو چیست و چه اندازه این حضور را مثمر ثمر می‌دانید؟
وقتی بحث نمایشگاه کتاب مسکوو پیشنهاد مهمان ویژه شدن ایران مطرح شد، طبعاً به این مقوله می‌شد به عنوان یک اتفاق و یا یک جریان نگاه کرد، نگاه ما این بود که با این مسئله به عنوان یک جریان برخورد کنیم، نه یک اتفاق.
ما فرصت محدودی برای تدارکات و برنامه‌ریزی داشتیم. قرار بود رئیس نمایشگاه کتاب مسکو دعوت نامه رسمی را در ایام نمایشگاه کتاب تهران به ایران آورد، اما به دلیل مسائل ساختاری این اتفاق رخ نداد، حتی در مقطعی ما به تردید افتادیم که اصلاً در نمایشگاه مسکو حضور پیدا کنیم یا خیر؟ اما به دلیل اینکه اصل مسئله را از دست ندهیم در فرصت کوتاهی برنامه‌ریزی‌ها اتفاق افتاد. برنامه‌ریزی‌ها با این نگاه انجام شد که ما حضورمان در نمایشگاه را به عنوان نقطه مبدأ قرار دهیم نه اینکه قضاوتی در فضای 6 روزه نمایشگاه انجام دهیم.
با این نگاه به نظر آمد که مجموعه‌های مختلفی را درگیر کنیم و وزارت ارشاد به جای تصدیگری در این جریان فرصت‌سازی و زمینه سازی برای حضور مجموعه‌های دیگر کند، برداشت ما این بود که باید در فضای ایران مجموعه‌هایی که فرصت ارتباط با روسیه داشته و دارندرا شناسایی کنیم، مجموعه اول مجموعه دانشگاهی بود، دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبایی به عنوان دو دانشگاه عمده مطرح بودند چرا که در حوزه زبان روسی و مطالعات روس فعال بوده و ارتباطات خوبی داشتند.
گروه دوم، مراکزی بود که با فضای بین المللی ارتباط داشتند، بنیاد ایران شناسی، بنیاد سعدی، جامعة المصطفی و ... با این نگاه انتخاب شدند تا از فرصت نمایشگاه برای ارتباط‌های بعدی بهره مند شوند. گروه سوم مجموعه شهرداری تهران بود، شهرداری به اعتبار اینکه کلان شهری است که ظرفیت‌های فرهنگی و منابع مالی خوبی دارد، می تواند در ارتباط با فضای روسیه فعالتر شود.حتی صلاحی رئیس سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران پیش از آن سفری به مسکو داشت و بحث خواهرخواندگی تهران و مسکو مطرح بود، ما احساس کردیم، شهرداری آمادگی ارتباطات وسیع‌تر با روسیه را دارد و ما می‌توانیم با بستر ارتباطی ویژه‌ای برقرار کنیم.
گروه چهارم مجموعه تشکل‌های خصوصی علاقه‌مند برای ورود به این حوزه هم‌چون مجمع ناشران دفاع مقدس بودند، گروه پنجم هم ناشرانی بودند که در این حوزه کارهایی انجام داده یا علاقه‌مند به ورود به این حوزه هستند، اگر ما زمینه‌سازی می‌کردیم تا این 5 گروه در نمایشگاه کتاب مسکو حضور داشته باشندف هم یک فرصت حضور اجتماعی را ایجاد کرده بودیم و هم فرصت حضور کتاب و نشر، هم‌چنین این 5 گروه می‌توانستند، پل‌های ارتباطی با حوزه نشر روسیه و حوزه اجتماعی این کشور برقرار کنند.
ارتباطات بعدی با روسیه روشن‌تر و شفافتر خواهد بود
اما برداشت ما اکنون در ششمین روز از نمایشگاه کتاب مسکو این است که این کاشت بذر اولیه انجام شده است، هر یک از این مجموعه‌ها طرف‌های ارتباطی خود را تا حدی شناسایی کرده‌اند، دریچه‌هایی برای نگاه و برای ارتباطاتشان پدید آمده و یا بیشتر شده است، با هر مجموعه‌ای که حرف می‌زنیم می‌بینم در این فاصله 6 روزه حضور، تصورشان از ارتباطات بعدی روشن‌تر و شفافتر شده است.
بنابراین باید گفت، هدف‌گذاری که ما در مرحله نخست انجام دادیم تا از حضور در نمایشگاه به عنوان یک مبدأ فعال ارتباطی ـ نه با تصدیگری ارشاد بلکه با حضور فعال خود مجموعه‌هایی که باید بعدا‌ً این ارتباطات را ادامه دهند، تا بشود به تدام امید داشت، استفاده کنیم، تا میزان قابل توجهی به انجام رسیده است و حس می‌کنم راه‌های خوبی برای اتفاقات خوب پدید آمده است.
ایده‌های افراد و نهادهای ایرانی حاضر در نمایشگاه مسکو را جمع‌آوری خواهیم کرد
* تسنیم: در این چند روز حضور ایران در نمایشگاه کتاب مسکو بارها با حضور تیم هنرمندان و اصحاب اندیشه و ادب ایران و روسیه نشست های زیادی برگزار شد. عده زیادی به دریافت های متعدد و جدید دست یافتند. ایده‌ها و پیشنهادهای خوبی مطرح شده است، عموماً این افراد این مطالب را تک به تک با شما درمیان گذاشتند. علاقه مندم درباره این ایده‌ها و پیشنهادها اندکی جرئی‌تر بگویید و هم‌چنین درباره مباحثی که قرار است بعد از این پیگیری کنید؟
ما اکنون نمی‌خواهیم وقت‌های افراد را با جلساتی که برگزار می‌کنیم، از بین ببریم، بعد از برگشت ما به ایران، از مجموعه این گروه‌ها و افرادی که حضور داشتند(بالغ بر 100 نفر که تنها 10 نفر از آن‌ها با سرمایه گذاری ارشااد حضور دارند) دعوت خواهیم کرد تا در نشست‌های داخلی برداشتشان را از این فرصت حضور تدوین وجمع بندی کنند، هم‌چنین ایده‌های ارتباطات بعدی را منتقل کنند تا پس از آن در کارگروه نهایی‌تری که از مجموعه‌های مختلف افراد را در آن درگیر خواهیم کرد، به جمع‌بندی رسیده و این جمع‌بندی را در اختیار افرادی که در فضای روسیه مشغول هستند و به این منطقه شناخت دارند، بگذاریم، تا آن‌ها هم این ایده‌ها را تکمیل کنند، از ترکیب این دو با هم به یکسری از اصول راهبردی بر مبنای کتاب و نشر بین ایران و روس خواهیم رسید. باید به این نکته دست یابیم که اگر دیپلماسی فرهنگی کتاب و نشر را بین ایران و روسی برقرار کنیم، اقدامات اصلی عملیاتی چه چیزهایی باید باشد؟
این می تواند فرصتی را فراهم کند، تا کارهای بعدی که می‌خواهد رخ دهد، در یک فضای روشن‌تر و شفافتر ادامه پیدا کند. تاکنون ایده‌های خیلی خوبی در همین فضا به شکل انفرادی منتقل شده است، تک تک این ایده‌ها می‌تواند قابل توجه باشد، برخی مربرط به حوزه‌های خاص و برخی فراگیرتر است. ما این برنامه را داریم که این ایده ها را به عنوان یک مجموعه کامل جمع‌آوری کنیم.البته برخی از این ایده‌ها در حد یک جرقه بوده و باید دید می‌توان روی آن کار کرد یا نه.
ایده مسئولان شهرداری برای راه‌اندازی روز ملی تهران
برای نمونه روز گذشته به مناسبت روز ملی مسکو، مسئولان شهرداری نیز این ایده به ذهنشان رسید که ما نیز در تهران روز ملی تهران را راه‌اندازی کنیم، حتی در بخری از شهرستان‌های تاریخی نیز می‌توان این ایده را اجرایی کرد.هم‌چنین موضوع دیگری که مطرح بود این بود که چگونه می‌توان حوزه‌های شادی فرهنگی بر مبنای کتاب پدید آورد، از اینگونه ایده‌ها بسیار مطرح شد که نشان می‌داد، ذهن‌ها فعال شده است. باید ایده‌های خوب را کاربردی کرد تا ایران را به دنیا شناساند، دوستی می‌گفت، دو فرد آمریکایی با حضور در غرفه ایران مطرح کردند که برداشتشان این بوده که در ایران انتخابات برگزار نمی‌شود.
متناسب با دنیای جدیدی که ساخته می‌شود، باید محصولات فرهنگی را بازپروری کرده و در این دنیا سهم خود را تعریف کنیم
* تسنیم: یکی از فعالیت های اثرگذار در عرصه دیپلماتیک و برون مرز این روزها در حوزه دیپلماسی هنر و ادبیات به عنوان یک زیر شاخه دیپلماسی عمومی رقم می خورد. این سبک حضور و فعالیت دیپلماتیک را ما در نمایشگاه کتاب مسکو دیدیم؛ این روزها در سرتاسر دنیا با توجه به موضوع رسانه‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی نوین و رسانه‌های جدیدی که آمده است، گویی جدای از این موضوع‌ها بحث سرمایه گذاری در عرصه دیپلماسی دیجیتال هم بسیار مهم است و می توان مسائل دیگر مانند مسائل فرهنگی و سیاسی را هم در این قالب و در جزئی از آن دید؛ البته توقع این نیست که تمام این کارها را معاونت فرهنگی انجام دهد چه اینکه تمام آن برعهده این بخش دولتی هم نیست. ولی این سؤال را از این منظر طرح کردیم که برآوردها این است که شما در حوزه مسائل فراتر از مسئولیت خود هم صاحب نظر هستید. فکر می‌کنم در این حوزه دیپلماسی دیجیتال جمهوری اسلامی خلاء بسیاری دارد، به نظر شما برنامه‌هایی که در این حوزه انجام شود، می‌تواند اثرگذار باشد یا خیر؟.
دنیای ما به سمت کوچک شدن از طرف حوزه مجازی در حال حرکت است، تمام امکانات دنیای حقیقی در فضای مجازی پدیدآمده است، این فرصت خاص یک دنیای تازه‌ای را می‌سازد که هر کس در آن فعالتر باشد، دنیای آینده در دست او خواهد بود، ما باید به این فکر کنیم که متناسب با دنیای جدیدی که ساخته می‌شود، محصولات فرهنگی را بازپروری کنیم و در این دنیا سهم خود را تعریف کنیم.
به طبع چیزی که حتی در همین حوزه کتاب و نشر هم می‌شود انجام داد این است که ما ظرفیت حوزه نشر و کتاب را با نگاه دنیای دوم تعریف کنیم، این اتفاق علی‌القاعده باید رخ دهد و اگر نبافتد سهم ما در دنیای جدید کمتر از دنیای قدیم خواهد بود، اگر در دنیای قدیم حس می‌کنیم سهم اندکی داریم، در دنیای جدید بسیار عقب‌تر خواهیم بود و لذا یکی از دغدغه‌های شخصی من به شکل فردی این است که دنیای سریع حوزه مجازی را ما آنطور که باید و شاید جدی نگرفته‌ایم، در پرتو این اتفاقی که افتاده( تعیین اعضای شورای عالی فضای مجازی از سوی رهبر معظم انقلاب) در دوره جدید شورای عالی مجازی امیدوارم اتفاقات بهتری رخ دهد، اما اینکه نسل جوانی که در حوزه کتاب و نشر هستند متناسب با این دنیای جدید ایده سازی کرده و فضای کتاب و نشر را وارد این قسمت کنند، موضوعی ضروری است.
اگر نجنبیم در دنیای مجازی، فراگیر و جدید فرهنگی سهم ما خیلی کمتر خواهد شد
برخی از ایده‌هایی که در این چند روز مطرح شد، در همین زمینه بود، حتی من پیشنهاد کردم، فضاهایی در تهران ایجاد کنیم که به عنوان فضاهای گفت‌وگوی فرهنگی آن لاین، تا لازم نباشد، ما با سفرهای فیزیکی، بخواهیم برخی از اتفاقات را رقم بزنیم، حتی می‌توان در مسکو و تهران پایگاه‌هایی داشته باشیم که چند کارشناس و متفکر فرهنگی بتوانند در حوزه‌های فکری و فرهنگی با یکدیگر صحبت کنند، بدون اینکه سفر فیزیکی داشته باشند، من از اینگونه ایده‌های مجاری به شدت استقبال می‌کنم و احساس می‌کنم این فضا، فضایی است که ما اگر در آن حضور نداشته باشیم، بیش از گذشته تحقیر خواهیم شد.
* نسیم: در نمایشگاه کتاب فرانکفورت بحث‌ها و اقداماتی در زمینه فروش رایت مطرح بود، اما با گذشت یکسال هیچ یک از این اقدامات اجرایی نشد، آیا قرار نیست کارگروهی را مسئول پیگیری اقدامات انجام شده در نمایشگاه کتاب مسکو کنید؟
من پاسخ سوال شما را در دو بخش خواهم داد، در پاسخ به بخش اول که به فروش رایت اختصاص دارد، باید گفت، فروش رایت پیگیری پیوسته‌ای را می‌خواهد ،یک کار اقتصادی و نیازمند پیگیری برای رسیدن به توافق است. اشکالی که ما داریم این است که ناشران ما در حضور بین‌المللی هنوز این به اینکه این فضای حرفه‌ای ارتباطات بین‌المللی با پیگیری‌های پیوسته به نقطه توافق می‌رسد، نرسیده‌اند، از وزارت ارشاد نیز انتظار ورود تصدیگری این چنینی نمی‌رود، ناشران ما همان‌طور که بازار داخلی برایشان اهمیت دارد، باید بازار خارجی هم اهمیت داشته باشد، ناشر باید بیاندشد، اگر کتابش در خارج فروش رود، هم بازار خارجی پیدا کرده است، هم بازار داخلی‌اش وسیع‌تر شده است.
اهمیت حضور ایران در بازار نشر بین‌المللی برای ناشران ما جدی نیست
فروش رایت یک جریان سه مرحله‌ای است که قبل، حین و پس از مذاکره را در بر می‌گیرد، ناشر باید از قبل فرصت مذاکره و گفت‌وگو را فراهم‌کند، بعد در مذاکره به توافق اولیه برسد، پیگیری‌های مختلفی از دور و نزدیک انجام شود تا به توافق نهایی برسد، ما باید کاری کنیم که اهمیت حضور ایران در بازار نشر بین‌المللی برای ناشران ما جدی شود، کتاب‌هایی که ترجمه می‌شود، اعتبار ایران است، ما به عنوان ارشاد تلاش خود را در بسترسازی کرده‌ایم، باید فرهنگ‌سازی رخ دهد که ناشر اهتمام داشته باشد.
اما در پاسخ به بخش دوم پرسش ما باید بگویم، اقدام اولیه ما همان‌طور که گفتم،جمع‌بندی ایده‌ها و نظرات است، تا به نتیجه‌ای دست یابیم، اکنون طرف روس به طور جد پیگیر حضورش در ایران به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران است، این برای ما فرصتی است از فاصله نمایشگاه کتاب مسکو تا نمایشگاه کتاب تهران که دو طرف را به هم ربط می‌دهد، اگر ما هم دنبال این نباشیم، این اتفاق می‌افتد که این بحث‌ها ادامه پیدا کند.
* تسنیم: همواره دو نگاه در جمهوری اسلامی در حوزه فرهنگ وجود داشته است، یک نگاه که نگاهی ناسیونالیستی به حوزه فرهنگ دارد و یک نگاه هم که به شدت بر مولفه‌های گفتمانی انقلاب اسلامی تاکید دارد. در برخی موارد این دو نگاه با هم قرابت و در برخی موارد نیز فاصله دارند. ما در نمایشگاه کتاب مسکو شاهد بودیم که افرادی هم از هر دو جریان در روسیه و در ایران حضور داشتند و افرادی هم در جمع مخاطبان حضور داشتند که دغدغه های مختلفی داشتند، خب این نگاه ها در موارد زیادی هم دچار تعارض می شود. ارشاد برنامه اش در این زمینه چیست؟ آیا ارشاد می‌خواهد هر دو نگاه را با هم پیش ببرد؟ در رسانه ها هم دیدیم که گلایه‌هایی صورت گرفت مبنی بر اینکه آنچه عرضه شد، ویترین جمهوری اسلامی نبود. اینها را چطور ارزیابی می‌کنید؟ حکمتی در این زمینه وجود داشته است و یا اساسا در وزن کشی‌ها دچار اشتباه شدید که امروز چنین مسأله ای درباره نمایشگاه و نحوه حضور ایران طرح می شود؟ اولویت بندی شما در این زمینه چیست؟ بیشتر وزن را به کدام یک می دهید، جبهه متعهد فرهنگی یا جبهه‌ای که شاید فعالیت انقلابی زیادی نداشته باشد.
سه نگاه وجود دارد، یک نگاه به ایران قبل از اسلام و نادیده گرفتن همه حوزه‌های فرهنگ، تمدن و ظرفیت‌های عظیمی که در این 1400 سال پس از ورود اسلام وجود داشته است که اگر اینها را نبینیم انگار ایران را ندیده‌ایم، اما برخی با نگاه‌های خاص باستان‌گرایانه می‌خواهند چنین تصویری از ایران را ارسال کنند و هر نوع کار فرهنگی ایرانی را اگر قبل از اسلام باشد کار ایرانی می‌دانند.گروه دوم هم کسانی هستند که فکر می‌کنند، اگر از ایران قبل از اسلام صحبت می‌شود، نوعی ستیز و ضدیت با اسلام شده است.
اما نگاه سوم که نگاه شهید مطهری و حضرت آقا است، این است که ایران یک امتداد تاریخی است، از نقطه‌ای شروع شده تا کنون. اتفاقات ناگواری هم بوده است، اما چیزهای خوب هم زیاد بوده و کم نیست. ما قبل از اسلام هم حکمت خسروانی داشتیم، بزرگانی در حوزه دانش، اندیشه، فرهنگ و هنر داریم، بعد از اسلام هم بسیار چهره‌های علمی، ادبی و هنری داشته‌ایم. بنابراین ایران را ما یک امتداد تاریخی می‌بینیم نه یک دوره تاریخی. با این مبنا در نگاه به به حوزه فرهنگ ایران اسلامی ما جمهوری اسلامی را نماینده ایران می‌دانیم، این نظام سیاسی نماینده ایران است و نباید بگذاریم دیگران نماینده ایران شوند.
رهبر انقلاب مانع جداسازی فردوسی از جمهوری اسلامی شدند
یکی از اشتباهات تاریخی می‌تواند این باشد که عده‌ای بخواهند بنام ایران «فردوسی» را از جمهوری اسلامی بگیرند، کاری که رهبر انقلاب در دهه نخست انقلاب در مشهد جلوی آن را گرفت و گفت، نباید فردوسی را کنار گذاشت. عده‌ای مطرح می‌کردند که فردوسی از شاه‌ها تعریف کرده است، اما واقع این بود که فردوسی محصول دوران حکمت اسلامی است که در قالب شاهنامه دوره ماقبل اسلام را روایت کرده است،به همین شیوه فردوسی بعد از یک دهه مسکوت ماندن نوعی بازسازی و نوسازی شد.
جمهوری اسلامی باید نماینده ایران باشد نه هیچ گروه دیگری
بنابراین برداشت ما این است که جمهوری اسلامی باید نماینده ایران باشد نه هیچ گروه دیگری، ما نباید بگذاریم دیگران امتداد تاریخی ایران بعد از اسلام و قبل از اسلام را نمایندگی کنند، نکته سوم اینکه تصویرهای ورود به این فرهنگ و نظام سیاسی باید مسیرهای روان طبیعی و قابل پذیرش باشد، اگر ما در ادبیات دینی خوانده‌ایم که انبیا آمدند در فضای خرد با مخاطب گفت‌وگو کردند، این مسیرها باید مسیر روانی باشد، اگر ما قبول داریم ایران امتداد تاریخی است و جمهوری اسلامی نماینده ایران است، این جمهوری اسلامی ده‌ها ضلع تاریخی دارد، باید دید از کدام ضلع و دریچه ورود مخاطب ممکن است، ممکن است هنوز به همه این اضلاع نزدیک نشده باشیم و البته از برخی از یان اضلاع مخاطب بتواند وارد فضای عمیق‌‌تر و عمومی‌تر و جامع‌تر شود که حوزه هنر و ادبیات ایرانی، بخش‌های شکوه و شکوهمندی تاریخ ایران را نشان دهد و افراد را در مقابل یک اقتدار فرهنگی قرار دهد که بتواند مجذوبیت ایجاد کند تا فرد به ایران عشق بورزد، به فلسفه ایرانی، اسلام ایرانی، حکمت ایرانی و تشیع ایرانی نزدیک شود.
انتهای پیام/
