سیما فیلم متمرکز بماند یا به سراغ فاخرسازی برود؟
تمرکزگرایی سیما فیلم به تعبیرِ مهدی نقویان بروکراسی‌های اداری اضافه را حذف می‌کند و به کمک چابک‌سازی فرآیند تولید و همسان‌سازی قیمت‌ها می‌آید. اما در عین حال برخی تهیه‌کنندگان قدیمی هم نظر دیگری دارند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، توجه شما را به یک گفت‌وگوی قدیمی با علیرضا افخمی جلب می‌کنم او چند سال گذشته به مناسبت ایام ماه مبارک رمضان و فعالیتِ گسترده او در ساخت سریال‌های مناسبتی، محافظه‌کاری را کنار گذاشت و با صراحت نکاتی را بیان کرد.
آن روزها هنوز از تمرکزگرایی به این شکل خبری نبود؛ علیرضا افخمی در گفت‌وگویی با تسنیم (25 شهریورماه 1398) این‌طور گفت: «این ساختاری که الآن در سریال‌سازی تلویزیون حاکم است و ساختار حوزه نمایش را برداشتند و به‌شکل خیلی غلط در دوره مدیر قبلی سازمان صداوسیما اتفاق افتاد.
ما بارها سعی کردیم به‌عنوان کسانی که تجربه سریال‌سازی در تلویزیون داشتیم فریاد بزنیم که "نکنید؛ این کار اشتباه است"! ولی تأثیری نداشت و آن مدیران قبلی اصرار کردند این طرح باید به ساختار جدید نمایشی تلویزیون تبدیل شود؛ و این استراتژی را از هویت شبکه‌های سیما گرفتند و یک مرکز مدیریتی حوزه نمایش ــ سیمافیلم ــ تشکیل دادند و همه اتفاقات نمایشی تلویزیون را به آنجا ارجاع دادند.
آنقدر تسلط سیمافیلم بر مدیران شبکه و تصمیم‌گیری یک‌سویه در سریال‌سازی استراتژی درستی نبود. سیمافیلم یک شبکه بی‌نام بود که فقط کار نمایشی تولید می‌کرد ولی با دستور مدیر قبلی رسانه ملی به مدیریت مرکزی نمایش تبدیل شد؛ یعنی در واقع همه شبکه‌ها زیرمجموعه این مرکز نمایشی شدند.
فارغ از هر اشکال و ایرادی، تمرکز سریال‌سازی در سیمافیلم، رقابت در شبکه‌ها را از بین برد؛ یعنی سریال‌ها به مدیران شبکه‌های سیما داده می‌شود و براساس کنداکتور ابلاغی سیما روی آنتن می‌برند؛ نه از کم‌وکیف و نه از تصویب فیلمنامه و ماجرای کلی ساخت سریال مربوطه خبر ندارند.
همه کارها زیرنظر مرکز نمایشی تلویزیون (سیمافیلم) انجام شده و برآمد آن را مخاطب، منتقدین و رسانه‌ای‌ها در شبکه‌های سیما می‌بینند و خوشامد و ناخوشایندی‌شان را رهسپار مدیران مربوطه در شبکه‌های سیما می‌کنند؛ در صورتی که با این رویکرد و استراتژی، آن مدیر شبکه فقط در حد یک پخش‌کننده، مسئولیت داشته است.»
15 مهرماه 1399 که موج انتقادات به ساخت سریال «ایل‌دا» برای ادای لهجه و گویش عشایری و لُری را شاهد بودیم آن روزها از شبکه یک سیما پخش می‌شد. دوباره آن موقع به تمرکزگرایی سیمافیلم اشاره شد؛
«یکی از مشکلاتی که سریال‌سازان و حتی شبکه‌های تلویزیونی با آن مواجه‌اند، عدم کیفیت مناسبِ کارها و اشراف نامناسبی که گاهی گریبانِ بسیاری از کارها را گرفته، تمرکزِ بی‌حدوحصر ساخت سریال‌ها در سیمافیلم است. شاید یکی از نقاط ضعف مشهود در این سریال که انتقادِ بسیاری را به‌همراه داشته، همین اشراف نامناسب کارگردان و حتی دست‌اندرکاران امر است که باید منطقه لرستان و آداب و پوشش و رفتارهایشان را بهتر می‌شناختند.
تلویزیون می‌تواند به گذشته طلایی خود در عرصه سریال‌سازی برگردد اگر این تمرکزگرایی ساخت سریال از یک مرجع به مراجع دیگر هم برود و رقابت میان شبکه‌ها از بین نرود. شبکه‌ها نباید تنها پخش‌کننده باشند و ساخت و سفارش و تصمیم‌گیری درباره سریال‌سازی تلویزیون در مرکزی دیگر اتفاق بیفتد. شبکه‌ها با توجه به شناخت بهترِ مخاطبشان و کنداکتوری که هر روز با آن درگیرند بهتر می‌توانند برای ساخت برنامه و سریالشان تصمیم بگیرند؛ همان‌طور که برخی از سریال‌های سفارشی شبکه‌های سیما نشان می‌دهد باید سریال‌سازی در تلویزیون از تمرکزگرایی خارج شود.»
اسماعیل عفیفه تهیه‌کننده قدیمی یکی از منتقدین تمرکزگرایی بود و نقدِ خود را این‌گونه بیان کرد: «وقتی طرح متمرکز کردن تولید سریال‌ها در سیمافیلم مطرح شده بود ما تعدادی از تهیه‌کنندگان مخالف بودیم و نظرمان را به مدیران تلویزیون دادیم. ظاهراً تصمیمش از قبل گرفته شده بود. آن موقع شبکه‌های یک، دو، سه و پنج کارهای نمایشی می‌ساختند و توجه سلایق مختلفی را به خودشان جلب می‌کردند. در مناسبت‌ها و فصل‌ها که سریال روی آنتن می‌رفت آن موقع شاهد رقابت‌های جذاب و دلچسب روی آنتن بودیم. هرکدام از عوامل تولید سریال‌ها و مسئولین مربوطه سریال‌سازی در شبکه‌های تلویزیون سعی می‌کردند از رقابت جا نمانند و کیفیت کار را بالاتر می‌بردند.
تمرکزگرایی به سریال‌سازی در تلویزیون ضربه زد و تولید کارهای نمایشی در سیمافیلم این شادابی و پویایی را از شبکه‌ها گرفت، چرا که کارهای نمایشی همه یک جا تولید می‌شود و آن عنصر رقابت وجود ندارد. شاید بیننده‌ها هم به‌طور نامحسوس متوجه شدند و رفته رفته سریال‌ها همشکل شدند. سوژه‌ها را سازندگان تکرار کردند و شاهد ریزش مخاطب بودیم. استدلال دوستان این بود که با تمرکزگرایی در عرصه سریال‌سازی، می‌توان جلوی فسادهای احتمالی را گرفت و به این واسطه قیمت تمام‌شده کارها را کنترل کرد.»
در فصل جدید مدیریتی افزون بر این تمرکزگرایی‌ها؛ گروه‌های تولیدات در ژانرهای متنوع در سیمافیلم شکل گرفت. یعنی هجدهم تیرماه 1402 این احکام انتصاب توسط رئیس مرکز سیمافیلم منتشر شد. مهدى نقویان در احکامى جداگانه براى چهار گروه جدید تولیدات تاریخى، اجتماعى، حادثه‌اى و طنز سرپرست منصوب کرد.
برخی از انتقال و حذف گروه‌های فیلم و سریال گفتند اما پیگیری‌ها نشان داد قرار است گروه‌های فیلم و سریال از این پس در مرکز سیمافیلم به صورت متمرکز برای سریال‌سازی در بخش‌های مختلف برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کنند.
علی‌رغمِ این انتقادات اما به یکپارچگی و چابک‌سازی اشاره می‌شد؛ چرا که سال‌ها درباره عدم تمرکز و باری به هر جهت عمل کردنِ گروه‌های فیلم و سریال صحبت می‌شد به تعبیر رئیس مرکز و برخی از مدیران سیمافیلم این ابتکار عمل باعث شده تا سریال‌سازی زیر یک چتر واحد قرار بگیرد.
مهدی نقویان رئیس مرکز سیمافیلم در جمع خبرنگاران خبر از تحولاتی در سیمافیلم داد؛ البته درباره یکی از آنها که توجه به محتوا، حمایت و پشتیبانی از فیلمنامه‌های استراتژیک، جریان‌ساز و تأثیرگذار صحبت کرد.
اداره کل فیلمنامه و باشگاه فیلمنامه نویسان نیز که پیش تر ذیل مرکز سیمافیلم فعال بود، جزو ساختار دفتر اداره کل فیلنامه رسانه ملى قرار گرفته است.
با این اوصاف؛ شبِ گذشته در برنامه «جام‌جم» که بحث ممیزی مطرح شد، مهران مهام به عنوان تهیه‌کننده قدیمی تلویزیون و سیدمحمدتراهی مدیر اداره کل نظارت و ارزیابی سیما با هم گفت‌وگو کردند. در میان این بحث‌‌ها، پایِ موضوع تمرکزگرایی سیمافیلم به این برنامه هم باز شد.
مهام در عین حال که پرده از یک راز نهفته برداشت و ماجرای پنهانی ساخته شدنِ سریال «نرگس» را برای اولین بار مطرح کرد؛ صحبت‌های او درباره تمرکزگرایی سیمافیلم و از بین رفتن رقابت در شبکه‌ها در نوع خودش قابل تأمل بود. این تهیه‌کننده در خصوص راه حل برای افزایش مخاطب تلویزیون، گفت: «من اگر در سازمان صداوسیما کارهای بودم صبح زود سیمافیلم را جمع می‌کردم و سریال‌سازی را به شبکه‌ها برمی‌گرداندم. رقابت‌های سالمی که آن موقع برای پویایی داشتند را تکرار می‌کردم. الان من نمی‌گویم بلکه آمار می‌گوید که چرا مردم فقط شبکه آی‌فیلم را تماشا می‌کنند.»
او اعتقاد داشت که تمرکز در تمرکز اقدامی غلط در صداوسیماست؛ چرا که به تعبیر مهران مهام: «چه بخواهیم و چه نخواهیم سازمان صداو سیما انحصاری است. آمدیم در خود سازمان هم انحصار زدیم که کل سریال‌ها در سیمافیلم ساخته شود. در حالی که سیمافیلم زمانی کار فاخر درست می‌کرد؛ همین کارهای درست قدیمی را سیمافیلم می‌ساخت، بار الف را ریختیم بر روی الف ویژه و جلو بردیم. دوره بعد اداره‌ای درست شد و اصلا مدیرگروه‌ها را جمع کردند. زمانی ما برای آنتن شبکه سه می‌دویدیم اما بعد گفتند آنتن سه چیست، همه برای خودمان است ... همه بیایید. آنجا بود که رقابت تمام شد. در حالی که آن رقابتی که قبلا وجود داشت خیلی قشنگ بود. آن موقع تلویزیون سه تیم بود آقای پورمحمدی شبکه سه، آقای جعفری‌جلوه شبکه دو و آقای فرجی در شبکه یک که واقعا رقابت می‌کردیم، نمی‌دانم چه شد؟! اما حالا می‌گویند، فلان کار را می‌سازی، صدایت هم درنمی‌آید؛ مگر پادگان است؟»
در این گزارش به انتقادات برخی از تهیه‌کنندگان قدیمی در سال‌های مختلف و بنابر تغییر سیاست‌های اجرایی در روند ساخت سریال‌های تلویزیونی، پرداخته شد. اما آیا تصمیم بر تمرکزگرایی سیمافیلم به یکپارچگی محتوا و جلوگیری از موازی‌کاری در تصویب و نگارش فیلمنامه‌ها، نظارت بر امور مالی تولید پروژه‌های نمایشی و نیازسنجی شبکه‌ها کمک می‌کند؟ یا از بین رفتن رقابت در شبکه‌ها به چرخه تولید آثار نمایشی ضربه وارد کرده است؟
اما آن‌طور که «تراهی» مدیر اداره کل نظارت بر سیما در برنامه «جام‌جم» شب گذشته به آن اشاره کرد طرح تمرکزگرایی سیمافیلم را می‌توان در زمره سند تحول صداوسیما قرار داد.
طرح تحولی که پس از آمدن جبلی و در ادامه برمهانی (معاون سیما) با راه‌اندازی مرکزی به نام «سیمرغ» در حوزه تولیدات فیلم و سریال کلید خورد و با حضور مهدی نقویان و تقویت سیمافیلم دنبال شد.
رییس مرکز سیمافیلم در گفت‌وگویی با تسنیم به این نکته اشاره کرده بود: «از بین بردن بروکراسی اداری اضافه، چابک‌سازی فرآیند تولید، مدیریت واحد پروژه‌ها، همسان‌سازی قیمت‌ها و حذف خیلی دیگر از مسائل اضافی» هدف اصلی برنامه‌ریزان است.
به هر تدبیر باید منتظر نشست و دید که سیاست‌های تحولی صداوسیما در حوزه نمایش، بالاخره چه زمان جواب می‌دهد؛ خصوصا در شرایطی که این روزها تلویزیون با رقیب سرسختی به نام شبکه نمایش‌خانگی مواجه است که هم از سرمایه و نیروی باتجربه بیشتری برخوردار است و هم دستش برای پرداختن به موضوعات بازتر.
تلویزیون چه بخواهد و چه نخواهد ـ و البته اگر واقعا بخواهد ـ برای برون‌رفت از این وضعیت، به تنفسی تازه در حوزه سریال‌سازی نیاز دارد؛ اما اینکه آیا واقعا رسیدن به هوای تازه در گروی مسیری است که اکنون برای خود انتخاب کرده، امری است که تنها با گذشت زمان مشخص خواهد شد.
انتهای پیام/
