نخل‌بندانی و علم‌گردانی؛ آئین‌های خاص عزاداری مناطق کویر مرکزی ایران
با آغاز فرا رسیدن ماه محرم وصفر در استان خراسان جنوبی شاهد برپایی مراسم و آئین‌های ویژه‌ای هستیم که در شهر‌ها، روستا‌ها و مناطق مختلف این استان با حضور مردم برگزار می‌شود و کویرنشینان در این مراسم عشق و ارادت خود را به امام حسین نشان می‌دهند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از خراسان جنوبی، مراسم عزاداری هر سال با فرا رسیدن ماه محرم با شکوه خاصی آغاز می‌شود و در این بین برخی مناطق بر اساس سنت دیرینه خود و آنچه از گذشتگان به ارث برده اند، مراسم خاصی را برگزار می‌کنند.
این گونه مراسم در نقاط مختلف کشور به شیوه‌های مختلف انجام می شود و در خراسان جنوبی نیز این آیین‌ها به اشکال مختلف برگزار می‌شود و مردم عشق و ارادت خود را به اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش نشان داده و در سوگ آنان عزاداری و نوحه سرایی می‌کنند.
در استان خراسان جنوبی از گذشته‌های خیلی دور آیین عزاداری ماه محرم با مراسم سنتی و آیینی تلفیق یافته و آن را به یکی از دیدنی‌ترین و عرفانی‌ترین مراسم سنتی مردمان این خطه تبدیل کرده است و بخی از آثار معنوی میان مردم به گونه‌ای نهادینه شده که جزو لاینفک عزاداری‌های محرم به حساب می‌آیند که در این گزارش به بررسی بعضی از این آداب و سنن می‌پردازیم.
علم‌بندان؛ اوج عشق و ارادت دلدادگان و آغازی بر سوز دل‌های حسینی
علم بندان، یکی از مراسم سنتی خراسان جنوبی است که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده و امروز نیز همچنان باپرجا است و علم‌ها که در باور مردم خراسان جنوبی اصیل‌ترین و مهم‌ترین علائم عزاداری است توسط سادات بسته شده و به صورت موروثی از پدر به پسر می‌رسد و هر کدام دارای صاحب موروثی و حتی علم گردان موروثی است.
علم از چوبی بلند و محکم ساخته شده که پارچه‌ای سیاه به دور آن پیچیده می‌شود، بر فراز آن قبه‌ای گنبدی شکل و یا سرپنجه‌ای از جنس برنج نصب شده که نقش این پنج انگشت در بالای علم نشانه انگشتان بریده حضرت بوالفضل العباس (ع) است و برروی پارچه‌های سیاه نیز پارچه‌های رنگی نصب شده که هر کدام از مردم برای حاجات خود آن را گره زده‌اند.
علم‌ها توسط فرد خاصی به عنوان علم گردان حمل شده و هر علم گردان برای خود یک جارچی و یا همراه استخدام می‌کند که وظیفه او همراهی با علم گردان و جمع آوری نذورات است.
سنگ‌زنی درخش و شبیه‌گردانی قهستان
مردم متدین شهرستان درمیان به نام قهستان (درخش) در خراسان جنوبی با برگزاری آیینی دیرینه به نام «سنگ زنی» در شب پنجم محرم به سوگواری می‌پردازند و در غم شهادت امام حسین (ع) و یاران وفادارشان اشک ماتم می‌ریزند.
در آیین سنگ زنی دو تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتی متری که بیشتر از پوب عناب یا گردو ساخته می‌شود و نخی از آن عبور کرده است، پشت دست سنگ زنان قرار می‌گیرد و با کوبیده شدن روی یکدیگر صدای سنگ ایجاد می‌کنند.
آیین سنگ زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکرهای بی‌سر و پاره پاره امام حسین (ع) و یارانش مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را برمی دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
ریتم موزون تک ضرب و سه ضرب سنگ زدن یا همان دو تکه چوب خراطی شده آنچنان دلنشین است که اگر برای تماشای آن ساعت‌ها وقت بگداریم هیچ‌گاه خسته کننده نیست.
روستای درخش خراسان جنوبی هشت نفر سنگ زن دارد که این کار را از پدرانشان آموخته‌اند و پس از درگذشت پدر، فرزند ذکور ورثه بجای پدر در این مراسم شرکت می‌کند و این هشت نفر سنگ زن از میان خود یک نفر را به عنوان آخوند (نوحه خوان) انتخاب می‌کنند و این سمت بعد از او به پسر بزرگش می‌رسد و اگر سن او کم باشد برادر آن شخص مسئولیت را بر عهده می‌گیرد و این آیین از شب پنجم محرم همراه با هیئت و با همان آهنگ نوحه، سینه زنی و یا زنجیر زنی انجام می‌شود.
مراسم شبیه گردانی در قهستان نیز در روز عاشورا توسط مردان انجام می‌شود و زنان نظاره گر هستند به این صورت که هر فرد یکی از علایم روزهای عاشورا مثل تنور خولی و گهواره حضرت علی اصغر(ع) را درست می‌کند و با علم و بیرق وارد محوطه می‌شود و اشعاری می‌خواند وبه همین ترتیب به میدان روستا رفته و نوحه خوانی کرده و به مسجد باز می‌گردند.
بیل زنی خوسف؛ شبیه‌سازی از صحرای کربلا
مراسم بیل زنی نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای کربلا است که پس از 3 شبانه روز در 13 محرم سال 61 هجری در میان حزن و اندوه پیکر مطهر شهدا را با بیل و یا ابزار دیگری که در دست داشتند به خاک سپردند.
این مراسم با قدمت 200 تا 250 ساله خاص شهر خوسف بوده و به دوران صفویه می‌رسد و بیل زنی توسط ملا لی اکبر خوسفی بنیان گذار حوزه علمیه خوسف نهادینه شده و کشاورزان و مردم شهرستان خوسف به این رسم بهای زیادی می‌دهند.
مراسم بیل زنی شکوه اعتقادات شیعه به آرمان و مکتب‌های عاشورا و ارزش‌های اسلام را نشان می‌دهد و در اجرای این مراسم افراد دسته بیل زنی، پی در پی به هوا پریده و بیل‌ها را در هوا تکان می‌دهند و با فریاد حیدر، علی سر بیل‌ها را به هم می‌زنند و گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه‌ای بزرگ به عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (ع) و کجاوه یا گهواره‌ای کوچک‌تر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیر خوار آن حضرت، نوحه سرایی کرده و تألم و تأثر شیفتگان آن حضرت را آشکار می‌سازنند.
بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین (ع) است و مردم خوسف اعتقاد ذارند که اگر بیل‌های خود را در روز عاشورا با خود همراه ببرند برای آن‌ها موجب برکت می‌شود و محصولات کشاورزی آن‌ها ار دست آفت‌ها در امان خواهد بود.
تعزیه‌خوانی؛ نمایشی زیبا از صحنه کربلا
مراسم تعزیه خوانی از آداب شهرستان قاینات است که در حال حاضر در گوشه و کنار استان خراسان جنوبی اجرا می‌شود و به تعزیه، شبیه خوانی نیز گفته می‌شود که در این مراسم هر شبیه خوان نقش یکی از شخصیت‌های عاشورا را اجرا می‌کند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند، این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود که از صدای خوبی برخوردارند و توانایی ارائه نمایش را دارند.
در این مراسم افرادی که نقش یاران امام حسین (ع) را ایفا می‌کنند موافق خوان نام دارند و به طور معمول لباس‌های سبز و سفید و یا سیاه به تن دارند و اشعارشان را با آهنگ می‌خوانند و لباس‌های مخالف خوان‌ها به رنگ قرمز و معمولا چکمه و پالتو می‌پوشند و کلاهخود بر سر می‌گذارند و دستمال‌هایی رنگی و قرمز به کمرشان می‌بندند.
هفت منبر؛ آیینی دیرینه مخصوص بانوان بیرجندی
آیین هفت منبر از آیین‌های خاص و کم نظیر ماه محرم به شمار می‌رود که در عصر تاسوعا توسط بانوان برگزار می‌شود به این ترتیب که در هفت منبری که در ایام محرم در آن‌ها مراسم روضه خوانی انجام شده شمع روشن می‌کنند.
برگزار کنندگان این مراسم خدام اماکن هستند که در عصر تاسوعا با انداختن پارچه سیاهی بر روی منبر و گذاشتن آن در نزدیکی در مسجد یا حسینیه آماده پذیرایی از عزاداران سالار شهیدان می‌شوند.
بانوان شرکت کننده در این آیین پس از نیت کردن، شمعی را درون سینی و کنار این منابر روشن کرده و نذورات خود را از قبیل خرما، شیرینی و پول درون تشتی ریخته و برای روشن کردن شمعی دیگر به یکی دیگر از این مساجد می‌روند.
نذوراتی که جمع آوری می‌شود به خادم منبر تعلق دارد و وی باید تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع‌ها در آنجا بماند و هیچ یک از شمع‌ها را خاموش نکند و صبر کند که شمع‌ها خاموش شوند، اشک شمع‌ها را هم دور نمی‌ریزند و در مکانی در مسجد جمع آوری می‌کنند.
نخل بندانی و علم گردانی بشرویه؛ آئین خاص مناطق کویرمرکزی ایران
نخل گاهواره یا تابوتی چوبین است و یک علامت و نشانه سنتی است که بسیار پر معنا است ونخل گردانی خاص مناطق کویرمرکزی ایران است و در شهرستان بشرویه با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
نخل بزرگ بشرویه، دارای 4 پایه اصلی برای استقرار روی زمین است و نخل سنگین است و وظیفه به دوش گرفتن نخل برعهده یک فامیل و طایفه است و این کار در خاندان آن‌ها موروثی است، یعنی افرادی که در زیر نخل قرار گرفته‌اند این افتخار را از اجداد خود به ارث برده‌اند.
نخل را در شهرستان بشرویه از روز هشتم محرم با پارچه مشکی و علامت و نشانه سنتی و گیاه مورد برای خوشبو بودن آن می‌پوشانند و این نماد همه ساله در شب و روز عاشورا بر دوش هزاران عزادار در قالب هیئت راه می‌افتد و در مسیر خیابان با نوای حسین حسین گویان به عزاداری می‌پردازند در هنگامی که نخل گردانی می‌شود به خصوص هنگامی که نخل تکان داده می‌شود جوانان و نوجوانان چندین بار از زیرآن عبور می‌کنند و بر این اعتقاد هستند که با عبور از زیر نخل حاجاتشان برآورده می‌شود لذا نذر می‌کنند.
این مراسم قدمتی 400 ساله در شهرستان بشرویه دارد و نسل به نسل تکرار شده و هنوز نیز با کیفیت مناسب پابرجاست.
هیئت کفن پوشان و زیر نخلی‌های بشرویه
یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در این شهرستان توسط هیئت کفن پوشان که حدود 100 نفر هستند نیز اجرا می‌شود ودر این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا رو انداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه خوانی می‌کنند این هیئت در مراسم نخل بندان در زیر نخل اقدام به عزاداری می‌کنند.
در مراسم علم گردانی نیز افراد تشکیل دهنده صف اول از سادات هستند و حاضراین در این آیین در یک خط با گره زدن بازوان یکدیگر به هم یک زنجیره انسانی تشکیل می‌دهند و در جلوی هیئت علمداران حرکت می‌کند که تعداد آن‌ها به 56 نفر می‌رسد و هرکدام حامل یک علم هستند که البته در گذشته این تعداد به 72 علم به یاد 72 تن از یاران امام حسین (ع) نیز می‌رسیده است.
این علم‌ها با پارچه‌های رنگی پوشانده می‌شود و در بالای هر علم یک تاج فلزی که اصطلاحا به آن «شده» می‌گویند نصب شده که شکل هر کدام با دیگری متفاوت است و دلیل این تفاوت در ظاهر علم‌ها گویای تنوع یاران و دوستداران امام حسین (ع) است که از هر قشر و ملتی هستند.
شده‌ها در صبح عاشورا از علم جدا شده و علم را بدون شده به مزار شهدا برده و در آنجا مراسم عزاداری بر پا می‌کنند، کهاین عمل نشانه شهادت و جدا شدن سر مبارک حضرت امام حسین (ع) و یارانش است.
خیرات سیدالشهدا؛ نماد همدلی و وحدت شیعه و سنی در شهرستان مرزی درمیان
همزمان با عاشورای حسینی، مراسم خیرات سیدالشهدا به همت برادران اهل تسنن در شهرستان درمیان برگزار می‌شود.
برادران اهل سنت طی سنت همه ساله در روز عاشورا با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سید الشهدا (ع) به نمایش می‌گذارند تا ضمن عزاداری برای امام حسین باری دیگر وحدت شیعه و سنی را به نمایش گذارند.
در شهر اسدیه مرکز این شهرستان و اغلب روستا‌ها عزاداران اهل سنت به اطعام مردم می‌پردازند و در این مراسم اهل سنت، علاوه بر قرائت قرآن، سخنرانان، ائمه جمعه و جماعات نیز درباره مقام و منزلت حضرت امام حسین (ع) سخنرانی می‌کنند.
امسال نیز مردم خراسان جنوبی از همان روز اول محرم آیین‌های عزاداری خود را آغاز کرده و در سوگ شهادت اباعبدالله الحسین و 72 یار باوفایش نوحه سرایی می‌کنند.
گزارش ریحانه فیروزی راد
انتهای پیام/
