میرعماد در عمق مهجوریت؛ تاریخ پشت درب‌های بسته مسجد مقصود بیک اصفهان

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، می‌گویند او به آبروی دولت صفویه معروف است، مردی که از مفاخر درجه نخست تاریخ هنر و فرهنگ ما محسوب می‌شود و هنری که از خود بر جای می‌گذارد و برای همیشه ماندگار می‌شود، هنوز هم با پیشرفت تکنولوژی، نستعلیق میرعماد زبان‌زد عام و خاص است.

بعضی از سوژه‌ها به قدری جذاب و جالب هستند که برای پیگیری آن حاضری آن‌قدر تلاش کنی تا بالاخره از هفت‌خانی که مقابلت است گذر کرده و با آن یکی شوی، آخر خاصیت برخی سوژه‌ها همین است برای نوشتنش باید با آن یکی و حل شد.

باید در خیال و کلک قلم میرعماد غرق شد

میرعماد معروف نیز همین خاصیت را دارد، صحبت کردن در مورد او باید در خیال و کلک قلم او غرق شد، در هر کتاب و مقاله‌ای که به خوشنویسی و خوشنویسان ایران اختصاص دارد، بدون شک شرح حال و یا ذکری از نستعلیق میرعماد آمده است.

برای نوشتن از میرعماد و طلب رخصت از این هنرمند به سوی آرامگاهش روانه شدیم، هنرمندی که در سکوت در اصفهان به خاک سپرده شده و بسیاری نمی‌دانند این هنرمند در شهرمان آرمیده است.

مسجد مقصود بیک ناشناخته در میدان نقش‌جهان

آدرس را نمی‌دانستیم فقط نام مسجد مقصود بیک که به نام مسجد ظلِمات ( به معنای تاریکی) نیز معروف  بود، اما برای پیدا کردن مسجد می‌دانستیم حوالی میدان نقش‌جهان، یکی از کوچه‌های پشتی و ضلع شرقی آن است؛ در میدان از هر شخصی آدرس مسجد مقصود بیک را جویا می‌شدیم نمی‌دانستند کجا واقع است.

به این راحتی‌ها نمی‌توانید وارد مسجد شوید

از چند پیرمرد موی سپید آدرس مسجد را پرسیدیم اما این بار در کنار نام مقصود بیک عنوان ظلمات هم به کار بردیم اگر با این نام بیشتر شناخته شده است، پرسیدیم تا اینکه به کوچه میرعماد که با یک تابلو در بالاترین نقطه یک دیوار نصب شده بود و مسجد مقصود بیک رسیدیم. برای وارد شدن به این مسجد حالتی شبیه به 7 خان را گذرانیدم.

درب مسجد با نرده و قفلی که بر آن داشت حکایت از انقباض یک تاریخ را داشت، همیشه به یاد داریم مساجد تاریخی به این شکل قفل نیستند به ویژه وقتی هنرمندی در آن آرمیده باشد، اما مهتابی اتاق روبرو نشان می‌داد که متولی مسجد همین طرف‌ها است، قفل را چندین بار بر نرده‌هایی که حالتی زندانی به مسجد داده بود زدیم تا متولی آن آمد.

مردی سپیدموی  با عینک طبی فتوکرومیک که 34 سال است خادم و متولی این مسجد تاریخی است و گویا خود را به‌عنوان یک سرباز برای این مسجد و میرعماد می‌داند.

متولی مسجد: چه‌کار دارید؟ برای چه در را بازکنم؟

تسنیم:برای تهیه گزارش از مسجد و میرعماد آمده‌ایم.

متولی مسجد: به این راحتی‌ها نیست، باید از میراث فرهنگی برای من نامه و مجوز بگیرید در غیر این صورت اجازه نمی‌دهم وارد شوید.

حسین عموچی متولی مسجد که با لحنی جدی صحبت می‌کرد قصد باز کردن درب مسجد را نداشت و البته فردی بود که دل خوشی از خبرنگاران به طور کل نداشت!

تسنیم:حالا این بار اجازه بدین دفعه بعدی حتماً نامه می‌آوریم.

متولی مسجد: هاااان الان بدون اجازه بگذارم داخل مسجد بیایید و بعد برای من دردسر شود و فردا از دادگستری بیایند یقه من را بگیرند؟ شما خبرنگارها همه‌تان همین‌جور هستید، کار خودتان را انجام بدهید و بعد من را به  دردسر بیندازید؟ و بعد آن  یک متن به رئیس خود بدهید و او هم بگوید آفرین چه چیزی نوشتی؟ من نمی‌گذارم با آبروی میرعماد این‌طوری و اینجا بازی شود!

تسنیم: ما که نمی‌خواهیم شخصی را تخریب کنیم می‌خواهیم میرعماد را معرفی کنیم و اینکه اینجا مدفن است.

متولی مسجد: من نمی‌دانم باید از میراث نامه بیاورید .

تسنیم: نامه که خیلی طول می‌کشد اگر تلفنی با میراث فرهنگی هماهنگ شود مشکلی نیست؟

متولی مسجد: من نمی‌دانم یکی از میراث به من اجازه بدهد بگذارم شما وارد مسجد شوید وقتی اجازه داد از قبر میرعماد هم عکس بگیرید.( اینجا در واقع جایزه متولی به ما بود)

تهدیداتی که اللهیاری همه را تضمین کرد

در همان بعدازظهر زیر نور نیمه آفتاب پشت میله‌های مسجد مقصود بیک یا همان ظلِمات با مدیرکل میراث فرهنگی تماس گرفتیم و فریدون اللهیاری پاسخ داد، ماجرا را برایش تعریف کردیم و گوشی تلفن را به حسین عموچی متولی سرسخت مسجد دادیم.

اما عموچی سرسخت‌تر از این حرف‌ها بود و بالاخره با تهدیداتی به فریدون اللهیاری که: "اگر این خبرنگار و عکاس دردسر درست کردند و فردا پای استانداری و فرمانداری به این‌جا باز شد و از من شکایت کردند با شما؟ و مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان نیز حضور ما در این مسجد را تائید کرد.

اگرچه آقای متولی همچنان در حال تهدید کردن بود و می‌گفت هر خبری این 2 نفر منتشر کردند گردن می‌گیرید؟ و بازهم این اللهیاری بود که ما را تضمین اساسی کرد و از آن برای ما اذن دخول گرفت و کمک زیادی به ما برای تهیه این گزارش کرد.

رفتار عموچی به گونه‌ای بود که هر شخصی در آن موقعیت باشد احساس می‌کند راز بزرگی در این مسجد نهفته یا "سر به مهر" شده که این‌گونه در مسجد را قفل کرده و به کسی به این راحتی‌ها اجازه ورود نمی‌دهد مگر هنگام نماز!

شاید ورود ما به مسجد تاریخی مقصود بیک و مزار میرعماد همان 7 خانی باشد که در ابتدا گفتیم.

متولی مسجد مقصود بیک در حال باز کردن قفل نرده‌های مسجد بود که هم‌زمان با باز کردن قفل می‌گوید: "من نمی‌دانم ولی اللهیاری خودش شما را تضمین کرد، پس از ورود ما به صحن مسجد نرده‌ها بسته و باز قفل کرد، ما ماندیم با تاریخی عجیب و رازهای سربه‌مهر در دل این مسجد....

صحن کوچک مسجد محقرانه به نظر می‌رسید اگر چه کاشی‌‌کاری‌هایی که در شبستان جنوبی مسجد با تزئینات کاشی‌کاری معرق زیبایی دو چندانی به آن بخشیده و آن کوچکی را محو کرده بود.

غربت در مقبره میرعماد موج می‌زند

سکوت از سر و کول این مسجد بالا می‌رود صحن کوچک مسجد حکایت از سادگی آن دارد اگر چه در نوع خود یک اثر تاریخی محسوب می‌شود، سراغ آرامگاه خوشنویس عصر صفویه همان میرعماد معروف را می‌گیریم، شخصی که با معرفی خط نستعلیق حدود 400 سال مانند خورشیدی درخشان در جهان هنر خوشنویسی می‌درخشد؛ هنوز هم خوشنویسان معروف خط‌های دیگر به این پایه شهرت نرسیده‌اند.

عموچی ما را هدایت می‌کند و در راه در مورد شخصیت میرعماد نیز می‌پردازد، آرامگاه میرعماد درست مقابل درب ورودی مسجد است، آرامگاه میرعماد در یک اتاق تو در تو واقع است اتاق اولی ورودی به آرامگاه است که در یک استوانه ابتدای ورودی در مورد معرفی این شخصیت پرداخته شده است.

اما اتاق اصلی که آرامگاه میرعماد خوشنویس در آن دفن بود حال خاصی داشت، غربت در آنجا موج می‌زد انگار در مسجد کوچک مقصود بیک تاریخ زندانی است، چه کسی فکرش را می‌کند که میرعماد معروف، خوشنویس ایرانی در عمق مهجوریت تمام آرمیده باشد؟

علیرضا جعفری زند : شاید میرعماد اینجا نباشد

اگر چه علیرضا جعفری زند اصفهان شناس نظر دیگری در مورد اینکه این مقبره مربوط به میرعماد هست یا نه نظر دیگری دارد و تمام پازل‌های ما را تغییر می‌دهد گفته‌های جعفری‌زند در مورد میرعماد شک‌برانگیز می‌شود اما خود در بخشی از صحبت‌هایش آن شک و شبهه را به گونه‌ای دیگر ورق می‌زند تا آن شک کمرنگ شود این اصفهان شناس در این مورد به تسنیم گفت: میرعماد را شاه‌عباس به دلیل مشکلی که با آن پیدا کرده بود کشت و ممکن است این مقبره مربوط به میرعماد نباشد!

تسنیم:چه مشکلی بین این هنرمند و شاه عباس پیش آمد؟

علیرضا جعفری زند: روایت شده روزی شاه عباس مبلغ 70 تومان برای میرعماد فرستاد و از او تقاضا کرد شاهنامه را بنویسد  و میرعماد که این مبلغ را کافی ندانست تنها 70 بیت نخست شاهنامه را به مأمور شاه عباس داد که شاه عباس عصبانی می‌شود و آن ابیات را پس می‌دهد؛ به دلیل کدورتی که پیش آمده بود و از آنجائی که در دربار مورد حسادت قرار می‌گیرد همه سبب می‌شود که دست به دست هم دهد تا میرعماد توسط شاه عباس کشته شود.

تسنیم:چرا فکر می‌کنید شاید این مقبره مربوط به میرعماد نیست؟ تمام کتاب‌های تاریخی به این نکته اشاره کرده‌اند.

علیرضا جعفری زند: ببینید وقتی شاه عباس میرعماد را کشت چند روز جسد او در کوچه‌های اصفهان بود و هیچ کس جرات نمی‌کرد او را برده و در جایی دفن کنند؟ وقتی میرعماد کشته شد خانواده او از ترس همان موقع به هند مهاجرت کرده و متواری می‌شوند تا نام و نشانی در ایران نداشته باشند، آن‌وقت بیایند در یک مسجد برای او قبر درست کنند و بگویند این قبر میرعماد است؟

تسنیم: در کتاب‌های تاریخ آمده او را به این دلیل در این مسجد دفن کردند چون شاه عباس از اینکه یک هنرمند مردمی را به کشتن داده و افکار عمومی در مورد او تغییر کند اجازه داده او در اینجا دفن شود.

علیرضا جعفری زند: نه.آن موقع حکومت محض دیکتاتوری بود،  شاه از شورش مردم و افکار عمومی نمی‌ترسید.

تسنیم: اما این مسجد را به اینکه میرعماد در اینجا دفن است می‌دانند.

علیرضا جعفری زند: بله امروزه ترجیح می‌دهیم که بگوییم اینجا مقبره میرعماد قزوینی است به این‌گونه‌ باشد بهتر است تا اینکه گمنام بماند، اکنون شما خودتان می‌دانید مقبره علیرضا و رضا عباسی با آن شخصیت والا  و هنرمندی‌شان الآن کجا است؟ یا حتی مقبره شاه عباس؟ نمی‌دانیم؛  قبر تمامی هنرمندان مشهور در آن زمان آن‌قدر مورد اهمیت نبوده است؛ شما توانستید وارد مسجد شوید؟ درب آن بسته است.

تسنیم:بله موفق شدیم وارد شویم اما به سختی و با ضمانت مدیرکل میراث فرهنگی...

مدیرکل میراث‌ فرهنگی اصفهان: این بقعه منصوب به میرعماد است

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نیز این مقبره را مربوط به میرعماد است را تائید کرده و به تسنیم گفت: بله این بقعه منصوب به میرعماد است، اینکه برخی او را متهم به سنی بودن می‌کند هنوز مشخص نیست شاید در دوره صفویه انتصاباتی برای اینکه او از دستگاه حذف شود به او نسبت داده‌اند.

فریدون الهیاری در مورد اینکه چرا این مسجد به نام ظلِمات در بین اهالی محل معروف است، گفت: مسجد مقصود بیک که به نام مسجد ظلِمات ( به معنای تاریکی) معروف است چون نقل شده روزی که شاه عباس دستور داده میرعماد را بکشند سپیده دم نشده بوده و ظلمات پیش از طلوع خورشید بوده است.

اما متولی مسجد به طور قطع به یقین این مقبره را از آن میرعماد می‌داند و اینکه او سنی بوده و در برخی کتاب‌ها آمده را به کلی رد می‌کند و اعتقاد دارد این‌ها دروغ است، عموچی در صحن کوچک مسجد می‌گوید: آن‌ها با این حرف‌ها می‌خواهند غرور میرعماد را خُرد کنند.

تصور اینکه یک هنرمند نامش هنوز هم بر زبان‌ها جاری است و سبک و تحولی نو  در دنیای هنر ایجاد کرده و هنرش هنوز کاربرد خود را دارد جالب اما در نگاهی دیگر ناراحت کننده است.

میرعماد محبوس در یک اتاق

ناراحت کننده از آن جهت که آرامگاه این هنرمند نامی و سرشناس در اتاقی مهجور و محبوس واقع شده است و برای میر عماد این وضعیت مساوی است با گمنامی محض!

در بسیاری از کتاب‌ها و متون آمده میرعماد سنگ قبر و کتیبه‌ای ندارد و تنها سنگ مرمر 35 در 70 سانتی‌متر است که بر روی آن شعر نوشت شده است.

"بخش ابتدایی دروغ است" آرامگاه میرعماد نه تنها سنگ قبر بلکه یک بقعه چوبی نیز دارد و دوربین تسنیم نیز این لحظه را ثبت کرد.

داخل بقعه دسته گل‌هایی است که مربوط به سالیان قبل است، متولی مسجد یکی از آن‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید این دسته گل را پروانه میرعماد در یک مراسم آورده است.

به گفته محققان پروانه میرعماد نوزدهمین نسل میرعماد محسوب می‌شود که خود نمایشگاه‌های گروهی و فردی بسیاری در داخل و خارج برگزار کرده است.

اتاق کناری آرامگاه میرعماد مخروبه‌ای بیش نیست، در گوشه‌ای از اتاق یخچال کهنه دیده می‌شود و در اطراف اتاق پر از آجر و خاک روی دیوار یک پرچم با عنوان خوشامد به مهمانان نصب شده شاید این مراسم آخرین مراسمی بوده که در این مسجد برگزار شده است، متولی مسجد هم برای سندیت بخشیدن به میرعماد به این پرچم خوشامد اشاره می‌کند، اما به هر حال وضعیت اسفباری بر اتاق حاکم است.

عکاس تسنیم در حال عکس گرفتن از این اتاق مخروبه است که عموچی متولی مسجد گفت: برای چه از اینجا عکس می‌‌گیری این عکس‌ها فایده‌ا‌ی ندارد و به درد کار شما نمی‌خورد و اشاره می‌کند به بقعه میرعماد از آنجا عکس بگیر. (اشاره‌ای که به طور دوستانه نوعی هشدار در خود داشت).

درب مسجد مقصود بیک همیشه بسته است

درب مسجدمقصود بیک همیشه بسته است، هر شخصی بخواهد به مقبره میرعماد سری بزند یا باید مجوز داشته باشد و یا اینکه اگر بانو است می‌تواند هنگام اقامه نماز سری هم به میرعماد بزند زیرا درب ورودی بانوان در اتاقی که مقبره میرعماد در آن است، واقع است.

از متولی مسجد می‌پرسیم چرا درب مسجد را بسته‌‌اید؟ اینجا هنرمندی به خاک سپرده شده که هنرش نزد ایران‌زمین و حتی جهان اسلام مورد علاقه و احترام است، اما پاسخ‌های عموچی ما را قانع نمی‌کند.

تسنیم:این‌طوری که مهجوریت این هنرمند بیشتر می‌شود.

متولی مسجد: نه میرعماد شخصیتی بزرگی دارد، ( عموچی ما را از صحن کوچک مسجد داخل می‌برد، به سوی کمدی که در آن وسایل مورد اهمیت مسجد نگهداری می‌شود و نامه‌هایی را نشان می‌دهد و می‌گوید: این نامه‌ها را می‌بینید؟ این‌ها همه مجوز ورود هستند، سال تحصیلی که شروع شود از دانشگاه و مدارس به این مسجد برای بازدید از آن و مقبره میرعماد می‌آیند.)

تسنیم:مردم هنرمندان را دوست دارند چرا درب مسجد را باز نمی‌گذارید؟

متولی مسجد: من گفتم دلیلش چیست، ببیند چند وقت پیش شخصی آمد در مورد میرعماد و مسجد قصد داشت تحققی کند من هم کمکش کردم اما ته آن را که فهمیدم این بود که می‌‌خواسته یک کتاب در مورد مساجد اصفهان با هزینه خودش به چاپ برساند، من هم به او گفتم ببین تا الان را اینجا آمدی اشکال ندارد اما برای این مسجد نقشه‌ای نکش این مسجد گفتنی‌هایش عقب است.

انگار تاریخ در این مسجد در نقطه‌ای کور شده هنوز هم مشخص نیست چرا درب این مسجد به طور کل بسته و تنها برای اقامه نماز باز است، شاید همین دلیلی باشد که سبب شده مسجد مقصود بیک که به مسجد ظلِمات نیز معروف است کمتر شناخته شود. اینکه چرا درب مسجد بسته است پرسشی است که جواب درستی از متولی آن نگرفتیم.

برای احیای میرعماد و مسجد تاریخی مقصود بیک اقداماتی انجام می‌دهیم

تسنیم: می‌دانید درب این مسجد بسته است؟

فریدون اللهیاری: در این مورد جستجو نکردم اما چون گفتید حتما پیگیری می‌کنم، اما مسئله مهم این است که مسجد و مقبره میرعماد احیا شود و این کاری است که ما باید انجام دهیم؛ البته برنامه‌هایی برای مسجد نظر گرفته شده بود.

تسنیم: چه برنامه‌هایی؟ اینکه از این مسجد تاریخی و بقعه میرعماد که در آن دفن است هیچ بازدید نمی‌شود در خور اصفهان نیست.

فریدون اللهیاری: این بنا تحت نظارت میراث است و برنامه‌هایی را برای مسجد پیش‌بینی کرده بودند که عملیاتی شود اما انجام  نشده و قرار بوده به پایگاه فرهنگی هنری تبدیل کنند اما اتفاق مهمی در این مورد نیفتاده است؛ قرار بود که مهندس امینی بنیاد فرهنگی هنری  در این بنا تشکیل دهند که امیدواریم این اتفاق رخ دهد و مورد استقبال قرار گیرد.

تسنیم: کاشی‌های محراب مسجد ریزش کرده و این بنا نیاز به رسیدگی دارد.

فریدون اللهیاری: بله در این مورد برنامه‌‌هایی داریم که عملیاتی شود و باید اینجا احیا شود.

متولی مسجد ما را به درب صحن مسجد که پیش از این چوبی بوده و به گفته عموچی موریانه به آن زده و نمای بیرونی آن را از استیل پوشانده‌اند هدایت می‌کند، انگار وقت رفتن است قفل را باز می‌کند و تأکید می‌کند بار دیگر به این راحتی‌ها نمی‌توانیم وارد مسجد شویم حتماً با مجوز....

درب مسجد بسته می‌شود و شاید تاریخ هم بسته شود، بعضی وقت‌ها تاریخ و حکایت‌های آن در نقطه‌ای کور می‌شوند، نقل‌ها و روایاتی که در این مسجد و کتاب‌ها پرسه می‌زند و با تمام جای‌جای کاشی‌های مسجد مقصود بیک با حرف حرف آن می‌توان زندگی کرد.

ای‌کاش روزی درب مسجد مقصود بیک به روی همه دوستداران هنر باز شود

خیلی وقت‌ها تاریخ باید رمزگشایی شود و قضیه مقبره میرعماد و درب‌های که به روی آن بسته می‌شود نیز نیاز به رمزگشایی دارد درب‌هایی که قفل هستند و باز شدنش را تکه کاغذی به نام مجوز باز می‌کند؛ اگر چه عموچی متولی مسجد ارادت و علاقه ویژه‌ای به میرعماد دارد و خود را سرباز این  مکان می‌داند و هدف از این عمل را دفاع تمامیت از میرعماد می‌داند.

اما شأن میرعماد بالاتر از این حرف‌ها است که این کاغذها برای دیدن او اجازه ورود دهد و اتاقی که در نزدیکی آن خرابه‌ای بیش نیست و مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان با تاکید بر اینکه این مکان و میرعماد نیاز به احیا دارد قول‌هایی داد و قرار شد در مورد اینکه درب مسجد همیشه بسته است پیگیری کند.

گزارش از نگین فروغی

انتهای پیام/