سناریوهای آینده انتفاضه مردم فلسطین
یک مرکز مطالعات فلسطین به بررسی عوامل و انگیزه‌های انتفاضه جدید مردمی در فلسطین اشغالی پرداخته و سه سناریوی آینده این انتفاضه را بررسی می‌کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، پایگاه خبری مرکز مطالعات الزیتونه در گزارشی با اشاره به تحولات موجود در عرصه فلسطین تصریح می‌کند که با وجود اسامی مختلفی که می‌شود به این تحولات داد، از انتفاضه مردمی گرفته تا جنبش؛ موضوع مشخص و ثابت شده این است که ملت از مرحله ناتوانی در برابر تشیکلات خودگردان عبور کرده و می‌خواهد این پیام را به اشغالگران برساند که مسجدالاقصی خط قرمزی است که عبور از آن غیرممکن است و اگر تحریکات اسرائیلی‌ها و یورش‌های مکرر آنها به مسجدالاقصی مورد توجه قرار نگیرد ، جوانان فلسطینی برای دفاع از مقدسات و اراضی خود وارد عمل خواهند شد.
برخی، از عوامل و انگیزه‌های جوانان فلسطینی برای آغاز این خیزش مردمی بدون کسب اجازه از رهبران تشکیلات خودگردان در برابر اشغالگری اسرائیل نیز جهت توقف خطرات پیرامون مسجدالاقصی و منع یهودی سازی آن یا تقسیم آن سؤال می‌کنند. برخی این گونه اظهار نظر می‌کنند که این رفتارها احتمالاً در نتیجه یاس و سرخوردگی جوانان فلسطینی بوده، اما حوادث انتفاضه کنونی نشان می‌دهد که تمامی جوانان شرکت‌کننده در این درگیری‌ها دچار یاس و سرخوردگی و افسردگی نیستند ، بلکه بیشتر آنها جوانان هوشیار و تحصیل‌کرده ای هستند که از روی درک و اصرار تصمیم خود را گرفته‌اند. به این ترتیب توسعه دامنه انتفاضه به سمت جوان‌گرایی و جامعه‌گرایی گسترده پیش می‌رود. به عنوان مثال دالیا نصار دختر مسیحی فلسطینی که یکی از اولین جوانانی بود که برای مقابله با صهیونیستها وارد عمل شد، فردی بود که تحصیلات خود را در سطح عالی در رشته روان‌شناسی اجتماعی گذرانده است. وی با وجود اینکه تیری به نزدیکی قلبش اصابت کرده ، اما همچنان اصرار داشت که به مبارزه با اشغالگران ادامه بدهد.
عوامل و انگیزه‌های انتفاضه مردمی:
الف: شهرک سازی و یورش صهیونیستها به مسجدالاقصی
در طول سال‌های گذشته که تحولات موسوم به "بهار عربی" موضوع فلسطین را کنار زده و جهان عرب سرگرم انقلاب‌ها و رویکردهای ضد انقلابی درون خود شده است، اشغالگران صهیونیستی از این روند در راستای تسریع عملیات یهودی سازی کرانه باختری و شهر قدس اشغالی به صورت ویژه سوءاستفاده کرده‌اند. به گونه‌ای که فعالیت‌های شهرک‌سازی در کرانه باختری در سال 2014 به نسبت 40% افزایش پیدا کرده است. علاوه بر اینکه مجوزهای ارائه شده از سوی کابینه سوم نتانیاهو برای ادامه شهرک‌سازی در قدس به نسبت کابینه سوم افزایش پیدا کرده و به عدد 4255 مجوز در برابر 3699 مجوز رسیده است.
این موضوع نشان دهنده آن است که اشغالگران اسرائیلی به صورت جدی به دنبال تغییر وجهه این شهر جهت مقدمه سازی برای اجرای توطئه خود شامل احداث هیکل موهوم سلیمان هستند. تازه‌ترین و خطرناک‌ترین نشانه‌های این طرح تلاش برای تقسیم زمانی مسجدالاقصی بین مسلمانان و یهودیان است. علاوه بر اینها میزان یورش شهرک‌نشینان صهیونیست به مسجد الاقصی از 8528 مورد در سال 2013 به 10926 مورد در سال 2014 افزایش پیدا کرده است.
موج درگیری‌ها بین شهرک‌نشینان و مسلمانان در مسجدالاقصی افزایش پیدا کرده است ، اوج این درگیری‌ها زمانی بود که اوری آرئیل وزیر مسکن اسرائیل در سپتامبر 2015 اقدام به هتک حرمت حرم مسجدالاقصی کرد. وی همان کسی بود که در سال 2013 خواستار از بین بردن اماکن مقدس حرم مسجدالاقصی و احداث هیکل سوم یهودی به جای آن شده بود. همچنین زیپی حوطبولی معاون وزیر خارجه رژیم اشغالگر قدس نیز در این رابطه گفت که آرزوی اهتزاز پرچم اسرائیل بر فراز مسجدالاقصی را دارد. با وجود اینکه وی بعدها سخن خود را این‌گونه توجیه کرد که این اظهارات نظر شخصی وی بوده است ، اما با توجه به موقعیت سیاسی که او دارد ، این اظهارات می‌تواند نشان دهنده رویکردهای مؤسسه سیاسی رژیم صهیونیستی باشد.
ب: بحران فرماندهی و از بین رفتن روند مسالمت‌آمیز سازش
در بیش از دو دهه گذشته روند رسیدن به سازش نهایی به شکل ملموسی با شکست مواجه شده است ، از سوی دیگر اشغالگران اسرائیلی اقدام به تغییر ملموس موقعیت جغرافیایی و مردم‌شناختی کرانه باختری جهت آماده‌سازی برای از بین بردن امکان تشکیل دولت فلسطین می‌کنند. در برابر تمامی این تحولات مهم ملت فلسطین مشاهده می‌کنند که فرماندهی تشکیلات خودگردان و جنبش آزادی بخش فلسطین از تحقق آرمان‌های آنها ناتوان مانده است. براساس نتایج یک نظرسنجی که مرکز مطالعات سیاسی و آماری فلسطین انجام داده، نزدیک به دوسوم فلسطینی‌ها (65% ) از محمود عباس که در طول ده سال گذشته پست ریاست تشکیلات خودگردان را برعهده داشته است ، می‌خواهند از این سمت استعفا دهد. کاهش رضایتمندی عمومی از عملکرد وی در این سمت از 44% در سه ماهه گذشته به 38% رسیده است. علاوه بر اینها جنبش فتح با بحران داخلی نیز دست به گریبان است و بنا به گفته برخی ناظران، مقامات و فعالان میدانی آن تقریباً در حالت قطع روابط با یکدیگر قرار دارند. تحلیلگران معتقدند این اختلافات مهم‌ترین عامل به تعویق افتادن برگزاری هفتمین کنگره جنبش فتح بوده است ، چرا که این نگرانی وجود دارد که در صورت برگزاری این نشست شکاف ساختاری در داخل و خارج در این جنبش تعمیق شود.
ج: محاصره مقاومت
در مقابل روند سازش در برابر صهیونیستها، مقاومت فلسطین قرار دارد که نشان داد در صورت وجود پوشش عربی و اسلامی از یک سو و و امکانات ذاتی و بستر مردمی داخلی که برای آن مهیا شده است برای مقابله با اشغالگران توانمندی بالایی دارد، این موضوع را حمله اخیر رژیم صهیونیستی به مقاومت فلسطین در غزه در تابستان سال 2014 نشان داد. البته مقاومت نیز با مشکلاتی مواجه شده که از جمله آنها تغییراتی است که بعد از کودتای نظامی در عرصه سیاسی مصر شاهد آن بوده‌ایم ، همچنین تنش‌زایی مستمر بر ضد مقاومت فلسطین و ادامه روند سرکوب مقاومت از سوی تشکیلات خودگردان در کرانه باختری و استمرار همکاری‌های امنیتی با رژیم صهیونیستی از جمله این موانع به شمار می‌رود. بر اساس گزارش کمیته خانواده‌های بازداشتی‌ها در کرانه باختری سرویس های امنیتی تشکیلات خودگردان تنها در سپتامبر گذشته 82 عملیات بازداشت انجام دادند که از بین آنها 52 نفر از افرادی بودند که از زندان‌های رژیم صهیونیستی آزاد شدند . تشکیلات خودگردان همچنین احضار و بازداشت جوانان انقلابی و تحریک کنندگان به انتفاضه را هم‌زمان با افزایش دامنه انتفاضه افزایش داده است. تمامی این تحولات باعث شده که مقاومت فلسطین با چالش‌های جدی مواجه شود ، به این ترتیب رویکرد مردم به سمت انتفاضه تنها گزینه مفید برای مقابله با اشغالگری اسرائیل به شمار می‌رود.
عوامل مؤثر بر روند انتفاضه
- استمرار: واضح است که جوانان فلسطینی که انتفاضه قدس را آغاز کردند، بزرگترین بازیگران در تعیین روند این انتفاضه هستند، عملیات مقابله با اشغالگری به صورتی روزافزون دنبال شده و از دامنه تنگ خود فراتر رفته و روندی مستمر به خود گرفته است. این مهم‌ترین عامل در توسعه انتفاضه و تبدیل شدن آن به انتفاضه مردمی و فراگیر در تمامی نقاط فلسطین به شمار می‌رود ، انتفاضه‌ای که می‌تواند در مرزهای کرانه باختری و نوار غزه متوقف نشده، بلکه دامنه آن به اراضی اشغالی فلسطین سال 1948 نیز برسد. مشخص است که عرصه داخلی فلسطین 48 انگیزه‌ای کمتر از دیگران در رویارویی برابر اشغالگران اسرائیلی ندارد ، گزارش‌ها نشان می‌دهد که 80% از حملات بر ضد نیروهای اشغالگر اسرائیلی تاکنون در قدس شرقی انجام شده است. عملیات منطقه النقب نیز مؤید این مطلب است. در این راستا برخی عناصر متخصص تأکید دارند که مشارکت عناصر داخلی سرزمین‌های اشغالی در چنین عملیاتی می‌تواند ساده‌تر انجام شود، چرا که آنها شناسنامه اسرائیلی دارند و به این ترتیب تردد و انتخاب اهداف از سوی آنها ساده‌تر است. البته ماهیت مشارکت آنها و انعکاس عملیات آنها نیازمند بررسی دقیق است.
- سامان‌دهی انتفاضه: بنابر آنچه گفته شد انتقال از حملات خودجوش به سمت رویکرد روشمند انتفاضه که فرماندهی فعال و برنامه سیاسی برای خود داشته باشد ، ضروری است. چرا که در این صورت اقدامات انجام شده هزینه‌های بیشتر و درد زیادتری برای اشغالگران اسرائیلی خواهد داشت. این موضوع احتمالاً می‌طلبد که فرماندهی میدانی اعلام نشده‌ای برای انتفاضه ایجاد شود. در اینجا ناگزیر از ذکر این نکته هستیم که تمامی گروه‌های فلسطینی باید از دایره تنگ منافع خود خارج شده و به سطح آرمان‌های ملت فلسطین خود را ارتقا دهند و به دنبال تعیین اهداف مرحله‌ای متناسب با روند افزایش انتفاضه و جان‌فشانی‌های ملت فلسطین و آرمان‌های آنها باشند. آنها باید دست کم بتوانند پروژه‌های تقسیم زمانی و مکانی مسجدالاقصی و یهودی سازی قدس را از بین ببرند و در مرحله بعد این دستاوردها را تا سرکوب اشغالگری و شهرک‌نشینان توسعه دهند. گروه‌های فلسطینی باید سامانه متحد تبلیغاتی ایجاد کنند که در راستای مطالبات گسترده مردمی عمل کرده و با اختلالات و پاتک‌های تبلیغاتی دشمن مقابله کنند.
- مؤسسات امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین: بزرگترین خطری که در حال حاضر انتفاضه را تهدید می‌کند ، اقدام مؤسسات امنیتی تشکیلات خودگردان برای سرکوب تحرکات در مناطق تحت سلطه خود در کرانه باختری است که از طریق توافق‌نامه‌های سیاسی و امنیتی انجام شود. بخش‌های امنیتی تشکیلات خودگردان تا این لحظه به هماهنگی خود با اشغالگران اسرائیلی ادامه می‌دهند. نکته قابل توجه در اینجا است که در پی عملیات شهادت‌طلبانه ای که گفته شد یک گروه وابسته به جنبش حماس در نزدیکی شهرک صهیونیست‌نشین ایتمار در نزدیکی نابلس انجام داده ، تشکیلات خودگردان اقدام به بازجویی و انجام تحقیقات از یکی از عناصر مجروح شده در این عملیات کرد. چند ساعت از این اقدام نمی‌گذشت که اشغالگران اسرائیلی وی و سایر عناصر مجموعه را بازداشت کردند. این موضوع انگشت اتهام را به سمت نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان دراز کرد. علاوه بر اینها محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان در دستوراتی که در تاریخ پنج اکتبر برای مقامات نظامی تشکیلات خودگردان صادرکرده ، مدعی شده که باید فرصت از برنامه‌های اسرائیل برای افزایش تنش و ایجاد خشونت‌های میدانی گرفته شود، علاوه بر این اقدامات تماس‌هایی بین مقامات تشکیلات خودگردان با احزاب و جریان‌های فلسطینی 48 برقرار شده و آنها دعوت به آرامش شده اند.
عوامل موثر بر روند انتفاضه فلسطین
الف: انتفاضه نظامی یا مسالمت‌آمیز؟
در محافل نخبگان فلسطینی بررسی‌ها در زمینه شکل مسالمت‌آمیز یا نظامی انتفاضه ادامه دارد. همچنین سوال‌هایی در مورد حد فاصل نظامی سازی و مسالمت‌آمیز بودن انتفاضه نیز مطرح است. مانند اینکه آیا پرتاب سنگ و شیشه‌های آتش‌زا یا استفاده از سلاح سرد به معنی نظامی شدن انتفاضه است؟ به این ترتیب جریانی که می‌تواند روند افزایش انتفاضه را توسعه داده و ماهیت آن را مشخص کند، فرماندهان تأثیرگذار در انتفاضه هستند که باید در مسیر استمرار و تحقق اهداف آن این موضوع را مشخص کنند.
ب: بستر عربی و اسلامی انتفاضه:
هیچ کس این موضوع را منکر نمی‌شود که تفاوت آشکاری در نحوه تعامل با موضوع فلسطین بین سطوح ملی و رسمی جهان عرب و اسلام وجود دارد. در شرایط کنونی می‌بینیم افکار عمومی عربی حتی به صورت اندک با انتفاضه تعامل می‌کنند ، اما این موضوع در سطوح رسمی نادیده گرفته می‌شود. در سوی دیگر رویکردهای مردمی در جهان اسلام به شکلی گسترده‌تر با انتفاضه همراه می‌شود. در اینجا باید بر ضرورت ایجاد این بستر و ترمیم شکاف‌های ناشی از بحران‌های عربی در مصر و سوریه و مناطق دیگر و همچنین ضرورت همبستگی بین جریان‌های مقاومت و نیروهای اسلام‌گرای هوادار حقوق ملت فلسطین تأکید شود.
ج: واکنش صهیونیست ها به انتفاضه:
مصوبات کابینه امنیتی رژیم صهیونیستی در پنج اکتبر باعث استمرار روند درگیری‌ها شد ، چرا که این مصوبات به پلیس اجازه اعمال منع آمدوشد را می‌داد و تخریب منازل عاملان عملیات شهادت‌طلبانه و مصادره اموال و لغو تابعیت های آنها را تأیید می‌کند. این قوانین هم چنین شهرک‌نشینان صهیونیست را به حمل سلاح ترغیب می‌نماید. روزنامه صهیونیستی هاآرتص در این رابطه به نقل از یک مسئول وزارت امنیت داخلی رژیم صهیونیستی می‌نویسد که طی دو هفته گذشته تعداد درخواست‌ها برای مجوز حمل سلاح از 750 درخواست در روز طی دو هفته اخیر به 8000 درخواست رسیده است. این موضوع به ویژه پس از آن افزایش پیدا کرد که گلعاد اردان وزریر امنیت داخلی اسرائیل تصمیم گرفت محدودیت‌ها در روند دریافت مجوز حمل سلاح را کاهش دهد. به این ترتیب رویکردهای افراط‌گرایانه اسرائیلی‌ها در تعامل با درگیری‌ها باعث افزایش خشم مردم شده و شدت انتفاضه و توسعه آن را بیشتر خواهد کرد.
از سوی دیگر درک مقامات رسمی اسرائیل نسبت به خطرات روند رو به رشد انتفاضه منجر به اتخاذ برخی تدابیر برای کاهش التهاب موجود و مهار انتفاضه شده است. ازجمله این اقدامات باز کردن مسجدالاقصی برای نماز مسلمانان در تمامی رده‌های سنی بود که روز جمعه 23 اکتبر گذشته صورت گرفت. همچنین اسرائیل توافق‌نامه‌هایی با اردن در زمینه مسجدالاقصی داشته است.
د: دیپلماسی آمریکایی و تفاهم اسرائیل با اردن:
در نتیجه توسعه حوادث کرانه باختری، جان کری وزیر خارجه آمریکا تحرکات دیپلماتیک خود را آغاز کرده و با مقامات اردنی و محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان در پایتخت اردن دیدار کرد. وی پس از این دیدارها با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرد. مجموع این دیدارها تفاهم نامه‌ای در رابطه با مسجدالاقصی را به دنبال داشت که از جمله بندهای آن موارد زیر است: اوضاع مسجدالاقصی به صورتی که الان است، باقی می‌ماند. یعنی مسلمانان اجازه نماز خواندن در مسجدالاقصی را خواهند داشت و به غیر مسلمانان [صهیونیستها] نیز تنها اجازه زیارت داده می‌شود. همچنین قرار شد دوربین‌هایی برای نظارت بر اوضاع مسجدالاقصی در آن تعبیه شود. علاوه بر اینکه رژیم صهیونیستی مدعی شد براساس معاهده سازش بین دو طرف، نقش اردن در تولیت مسجدالاقصی را محترم می شمارند. با وجود امضای این یادداشت تفاهم رژیم اشغالگر اسرائیلی تسلط خود بر مسجدالاقصی را افزایش داد و تنها برخی از محدودیت‌های اعمال شده بر آن را کاهش داد. یکی از این اقدامات جلوگیری از یورش شهرک‌نشینان به مسجدالاقصی بود که می‌توانست روند انتفاضه را تحت تأثیر خود قرار دهد.
سناریوهای مطرح برای انتفاضه مسجدالاقصی
سناریوی اول: سرکوب انتفاضه
تحقق این سناریو بدون مشارکت سرویس‌های امنیتی تشکیلات خودگردان در کرانه باختری مشکل به نظر می‌رسد. از همین رو احتمال از سرگیری مذاکرات فلسطینی و اسرائیلی به صورت فوق‌العاده وجود دارد. به این ترتیب ممکن است برخی امتیازات حاشیه‌ای مانند آزادی تعدادی از اسرا یا مجوز حضور امنیتی در برخی مناطق دارای درگیری‌های مستقیم به تشکیلات خودگردان داده شود تا درگیری‌های موجود در فلسطین اشغالی به درگیری‌هایی فلسطینی – فلسطینی تبدیل شود.
سناریوی دوم: در جا زدن روند انتفاضه
براساس این سناریو احتمال دارد جریان‌های مقاومت از هدایت روند انتفاضه و توسعه آن ناکام بمانند و این رویکرد به خیزش محدوده مردمی بدون توسعه آن منحصر شود. به این ترتیب انتفاضه، فاقد استراتژی ملموس و فرماندهی قادر به حمایت از آن خواهد بود و نمی‌تواند بستر عربی و اسلامی قابل توجهی برای خود تأمین کند. براساس این سناریو جریان‌های حاضر در انتفاضه همراه با موج حوادث و حجم آنها دچار افت و خیز می‌شوند.
سناریوی سوم: توسعه دامنه درگیری‌ها
افزایش حجم درگیری‌ها و تنوع آنها و درک این نکته از سوی جریان‌های فلسطینی مبنی بر اینکه انتفاضه بهترین راه برای خروج از رکود کنونی است، سناریوی مذکور را تقویت می‌کند. تنها چالش موجود در مسیر این سناریو توانمندی جریان‌های حاضر برای توسعه دامنه درگیری‌ها است تا تمامی مناطق کرانه باختری را شامل شده و اوضاع کنونی را به سرویس‌های امنیتی تشکیلات خودگردان تحمیل کرده و تأثیرگذاری آنها در سرکوب انتفاضه را متوقف نماید یا آنها را با میل یا اجبار نسبت به این روند بی‌طرف کرده و مانع از مداخله آنها در درگیری بین انقلابیون و نیروهای اشغالگر شود.
درست است که در شرایط کنونی نمی‌توان یکی از این سه سناریو را به دیگران ترجیح داد. اما قدرت انتفاضه مردمی در پایداری و استمرار و توسعه دامنه آن نشان می‌دهد که سناریوی سوم محتمل‌تر به نظر می‌رسد.
توصیه‌ها و پیشنهادات:
- تشکیل چارچوبی برای فرماندهی میدانی با حضور تمامی طیف های ملت فلسطین از جمله عناصر مستقل و جریان‌های جوان.
- تهیه دیدگاه سیاسی شامل تحقق اهداف و مطالبات آنی از جمله جلوگیری از ورود شهرک‌نشینان مسجدالاقصی و توقف شهرک سازی و برچیدن موانع ایست و بازرسی اسرائیلی در کرانه باختری و افزایش دامنه مطالبات در مرحله بعد تا درخواست رفع محاصره نوار غزه و آزادسازی اسرا و در نهایت تقویت پروژه مستمر آزادیبخش در فلسطین.
- دوری از منافع تنگ حزبی و تلاش برای تأمین انتفاضه و جلوگیری از سرقت آن یا سوار شدن بر امواج آن برای بازگشت به میز مذاکرات.
- تلاش برای ایجاد بستر مردمی و رسمی در کشورهای عربی و اسلامی.
- فعال سازی حمایت‌های مردمی خارجی در بخش‌های مختلف نظیر جمع‌آوری اعانه ها یا تظاهرات مردمی و فعالیت های مختلف دیگر در کشورهای عربی و اسلامی و غربی.
انتهای پیام/پ
