انتقاد به حقوقدان نبودن اعضای کمیسیون قضایی مجلس

به گزارش خبرگزاری تسنیم، مراسم بزرگداشت پروفسور سیدحسین صفایی حقوقدان پیشکسوت در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد. در این مراسم اساتید و دانشجویان از جمله شاگردان قدیمی و اساتید فعلی «دکتر محسن صفری» و «دکتر زهرا شاکری» اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران، «دکتر سعید حبیبا» رئیس مؤسسۀ حقوق تطبیقی و «دکترمحمّدحسین معیّد‌الدّین» معاون آسیا و اقیانوسیه سازمان جهانی مالکیت معنوی حضور داشتند.

پروفسور صفایی در ابتدای سخنان خود ضمن تشکر از مجموعۀ «کانون جنبش نرم افزاری» برای برگزاری این همایش، در خصوص سخنان اساتید و شاگردان قدیمی خود گفت: اساتید و همکاران گرامی بنده را شرمنده کردند. من واقعاً خودم را در این مقام نمی‌بینم. من طلبۀ کوچکی بودم و هستم. ورود نودانشجویان به دورۀ حقوق را هم تبریک می‌گویم.

دکتر صفایی در ادامه به اهمیت رشتۀ حقوق پرداخته و خطاب به دانشجویان جدیدالورود این رشته خاطرنشان کرد: رشته‌ای که شما انتخاب کردید، رشتۀ بسیار باارزشی است؛ زیرا حقوق برای جامعه لازم است و جامعه‌ای سعادتمند می‌شود که حقوق بر آن حاکم باشد.

وی در ادامه با طرح این پرسش که «حقوق یعنی چه؟» به بیان معنای حقوق از نگاه خود پرداخت: وقتی که ما صحبت از حقوق می‌کنیم، بیشتر «مجموعۀ قواعدی که حاکم بر روابط اجتماعی است و اجرای آن به وسیلۀ قدرت دولت تضمین می‌شود» را اراده می‌کنیم.گاهی هم حقوق را به معنی علم حقوق به کار می‌بریم.

استاد بازنشستۀ دانشگاه تهران ادامه داد: حقوقی را که ما تدریس می‌کنیم علم است. علم چیست؟ علم را به «یک سلسله معارف استدلالی و هماهنگ» تعریف کرده‌اند. حقوق هم شامل یک سلسله معارف استدلالی و هماهنگ است و از این جهت علم است. البته ناهماهنگی‌هایی هم هست که باید آن ناهماهنگی‌ها رفع شود.

صفایی در ادامه به بحث درازدامن «فن بودن» یا «علم بودن» حقوق اشاره کرده و افزود: حقوق علم و در عین حال هنر است و این دو منافاتی ندارند. وکالت و قضاوت هم به علم نیاز دارند و هم نیازمند هنر وکالت و هنر قضاوت هستند. هنر قضاوت و کار وکالت در صورتی ارزش دارند که همراه علم باشند. قاضی‌ای که علم نداشته باشد و به علم حقوق مسلط نباشد و نتواند راه حل‌های حقوقی را خوب تشخیص بدهد، مسلّماً قاضی خوبی نیست.

وی در ادامه با اشاره به اهمیت تشخیص راه‌حل‌های حقوقی برای یک حقوقدان، خاطرنشان کرد: چه بسا راه‌حل‌های حقوقی به صراحت در قانون نباشد، ولی حقوقدان کسی است که قوۀ استنباط و اجتهادِ حقوقی دارد و می‌تواند با مراجعه به منابعی که ما در حقوق داریم، این راه حل‌ها را استنباط کند.

صفایی در ادامه منابع حقوق ایران را برشمرد و ادامه داد: منبع ما در درجۀ اول قانون است.  طبق قانون اساسی، منابع فقهی هم جزو منابع حقوق ماست و فتاوا و کتب معتبر فقهی جزو منابع حقوق هستند و ما گاهی ناچاریم به آن‌ها مراجعه کنیم. همچنین مادۀ 3 قانون آیین دادرسی مدنی می‌گوید که اصول حقوقی هم جزو منابع حقوق است. قانون ممکن است ساکت باشد و چه بسا که حقوقدان باید از منابع دیگر راه حل حقوقی را پیدا کرده و اجرا کند.

استاد پیشکسوت رشتۀ حقوق خصوصی با اشاره به نقش مهم حقوق در جامعه، تأکید کرد: اگر حقوق بر جامعه‌ای حاکم نباشد، آن جامعه بی‌نظم خواهد بود و هیچ وقت پیشرفت نمی‌کند. در چنان جامعه‌ای رابطه مقدّم بر ضابطه خواهد بود. حقوق همان ضوابط است و قواعد حقوقی معیار به دست می‌دهند. اگر قواعد حقوقی در همۀ سازمان‌ها اعم از دادگستری، دانشگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و ... اجرا شود و همه تابع ضوابط حقوقی باشند، جامعه حتماً پیشرفت می‌کند. الآن یکی از مشکلات ما یا شاید مشکل اساسی ما این است که قانون چنان که باید بر روابط اجتماعی حاکم نیست و با اینکه ما قانون داریم اما اشخاص از قانون فرار می‌کنند.

صفایی در ادامه به آفت بی‌اخلاقی و بی‌اعتقادی نسبت به قانون در میان جامعۀ حقوقی کشور اشاره کرده و گفت: «علم به قانون» یک مسأله است و «عمل و اعتقاد به قانون» یک مسألۀ دیگر. هم علم به قانون لازم است، هم عمل و اعتقاد به قانون. گاهی ممکن است اشخاص علم داشته باشند، ولی از علمشان استفادۀ نامطلوب و نامشروع بکنند. چو دزدی با چراغ آید گزیده‌تر برد کالا. آن کسی که علم دارد، ولی عمل ندارد، اخلاق ندارد و اعتقادی به اجرای قانون ندارد، مسلماً نمی‌تواند هیچ خدمتی انجام دهد. چنین شخصی برای جامعه مضر است. پس شما که حقوق می‌خوانید. باید «اخلاق» هم داشته باشید. باید مقیّد به ضوابط اخلاقی باشید. باید اعتقاد به قانون و اعتقاد به قواعد حقوقی داشته باشید.

رئیس اسبق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با بیان اینکه «اساتید باید برای دانشجویان الگو باشند»، خطاب به اساتید حقوق خاطرنشان ساخت: من ادعایی ندارم و عرض کردم شرمنده هستم از فرمایشاتی که اساتید فرمودند، ولی اساتید شما باید الگو باشند و هستند. الحمدلله اساتید خوبی داریم. ببینید، وظیفۀ ما فقط آموزش حقوق نیست، اخلاق حقوقی را هم ما باید بیاموزیم. با روش خودمان، با منش خودمان باید اخلاق حقوقی را هم به دانشجویان بیاموزیم. دانشجو باید هم حقوق بیاموزد، هم اعتقاد به قواعد حقوقی داشته باشد، هم اخلاق حقوقی داشته باشد، به نحوی که وقتی وارد جامعه می‌شود، وارد کار حقوقی می‌شود، حالا چه وکیل دادگستری باشد، چه قاضی باشد، چه مشاور حقوقی باشد، به هر جایی که خدمت می‌کند بتواند منشأ خدمت باشد و در این شرایط است که جامعه می‌تواند پیشرفت کند.

وی در ادامه به افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان حقوق پرداخته و گفت: اکنون ما در همۀ زمینه‌ها و در تمام مؤسسات حقوقدان داریم. وجود حقوقدان‌ها واقعاً مورد نیاز است. حال یک مقداری بازار کار کساد شده، اما در قدیم این‌طور نبود و بازار کار برای حقوقدان‌ها رونق داشت، زیرا اینقدر حقوقدان نبود. الحمدلله الآن حقوقدان و فارغ التحصیل حقوق زیاد است. این خوب است.

صفایی با ذکر مثال از بعضی کشورها به اهمیت حقوقدانان در جهان امروز اشاره کرد و با انتقاد از غیرحقوقدان بودن اعضای کمیسیون قضایی مجلس افزود: در اکثر کشورها قانون‌گذار از حقوقدان‌ها استفاده می‌کند، اما ما گاهی می‌بینیم که افراد غیرحقوقدان عضو کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی هستند. خب اینها چطور می‌توانند قوانین را بفهمند و قوانین مناسبی برای ما تصویب کنند؟

ایشان ضمن اشاره به چشم‌انداز شغلی رشتۀ حقوق خطاب به دانشجویان جدیدالورود به این رشته خاطرنشان کرد:‌ همه جا وجود حقوقدان لازم و منشأ اثر است. از قدیم همینطور بوده است. نگران شغل آینده نباشید. با توسعۀ کشور که امیدواریم انجام شود، مخصوصاً با توسعۀ اقتصادی کشور، نیاز به حقوقدان و مشاغل حقوقی بیشتر می‌شود و ان‌شاءالله مشکل کار هم اگر الآن وجود دارد، در آینده حل می‌شود. ما باید امیدوار باشیم.

استاد پیشکسوت رشتۀ حقوق دانشجویان را به نظم در کارها توصیه نموده و تأکید کرد: من توصیه‌ام به دانشجویان این است که کار بکنند و منظّم باشند. نظم بسیار مهم است. در دستورات مذهبی ما هم هست. حضرت علی(ع) در وصیتشان می‌فرمایند: «اوصیکُم بِتَقْوَی اللّه وَ نَظمِ اَمْرِکُم». هم برای پیشرفت در جامعه و هم برای رشد در کار فردی باید نظم وجود داشته باشد.

وی در ادامه با بیان خاطره‌ای به اهمیت «مطالعۀ تدریجی» برای دانشجویان پرداخته و افزود: مطالعۀ تدریجی بسیار مهم است. من قبل از اینکه وارد حقوق بشوم،. یک دورۀ تعلیم و تربیت را در دانشکدۀ الهیات گذرانده‌ام. می‌خواستم دبیر بشوم و برای اینکه اشخاص رتبۀ دبیری داشته باشند، لازم بود تا دورۀ تعلیم و تربیت بگذرانند. در آن دوره یک استاد «تعلیم و تربیت» داشتیم که خدا رحمتش کند، می‌گفت: «درس خوردن مثل غذا خوردن است. همانطور که شما نمی‌توانید غذای یک هفته یا یک ماه را یکدفعه بخورید، درس یک ماه یا دو ماه یا سه ماه را هم نمی‌توانید در یک روز و دو روز و سه روز مطالعه کنید». بعضی‌ها را می‌بینی که می‌آیند سر کلاس و وقت می‌گذرانند و مطالعه نمی‌کنند و نزدیک امتحان با عجله و تند تند مطالعه‌ای می‌کنند و مطالب کتاب یا بعضاً جزوه را حفظ می‌کنند و بعد می‌روند امتحان می‌دهند و احیاناً قبول هم می‌شوند. ولی این ارزش ندارد. به نظر من، با این روش حقوقدان نمی‌شوید. باید همانطور که غذا را به تدریج می‌خورید، مطالعه هم به تدریج داشته باشید.

صفایی همچنین دانشجویان را به مطالعۀ فراتر از کلاس توصیه کرده و ادامه داد: اکتفا به کتاب درسی یا جزوه‌ای که استاد می‌دهد نکنید. با تعمّق مطالعات بیشتری بکنید. نگذارید نزدیک امتحان با استرس مطالعه کنید.

ایشان در ادامه دانشجویان را به توکّل به خداوند فراخوانده و گفت: به خدا توکّل کنید. اینکه عرض می‌کنم به خدا توکل بکنید، فقط جنبۀ مذهبی ندارد، بلکه جنبۀ روانشناختی هم دارد. «أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ». وقتی که شما به خدا توکل می‌کنید، آرامش پیدا می‌کنید وآن استرس‌تان دیگر از بین می‌رود. از خدا استمداد می‌کنید، کمک می‌گیرید و آرامش پیدا می‌کنید. بنابراین توکل به خدا هم کنید و کار کنید.

استاد پیشکسوت رشتۀ حقوق خصوصی خطاب به حقوق‌خوانان امروز کشور، آنها را از افتادن به ورطۀ مادی‌گرایی پرهیز داد و خاطرنشان کرد: قصدتان فقط گرفتن مدرک یا پول درآوردن نباشد. آنها که هدفشان پول است، چه بسا می‌بینی دنبال پول هم می‌روند و به پول نمی‌رسند، ولی آنها که هدفشان خدمت است متضرر نمی‌شوند. بالاخره خدا روزی را می‌رساند. خدا روزی‌رسان است، اگر آدم خیلی توقع بالایی نداشته باشد.

صفایی خطاب به اساتید حقوق گفت: اساتید نباید توقع بالایی داشته باشند. ما اساتید گنجشک روزی هستیم. اگر شما توقع مادی زیادی داشتید، به دانشکدۀ حقوق نمی‌آمدید. بنابراین دانشجویان ما هم باید همینطوری قانع باشند. البته بنده نمی‌گویم که دنبال مال نباید رفت؛ کسب مال از راه مشروع هم خوب است، ولی هدف اصلی نباید کسب مال باشد. هدف اصلی باید کسب علم و خدمت به جامعه باشد.

این فقیه و حقوقدان پیشکسوت در فراز پایانی سخنان خود با اشاره به سخن امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه در خصوص برتری «علم» بر «مال» افزود: به عنوان حسن ختام عرض کنم که از حضرت علی(ع) در نهج البلاغه هست که می‌فرماید: «الْعِلْمُ خَیرٌ مِنْ الْمالِ، الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَ اَنْتَ تَحْرُسُ الْمال؛ علم بهتر از مال است. علم تو را حفظ می‌کند، ولی تو باید حافظ مال باشی». ببینید، آن‌هایی که مال و اموال زیادی هم دارند، معمولاً خوشبخت نیستند، برای اینکه همه‌اش به فکر حفظ مالشان هستند. همه‌اش به این فکر هستند که مالشان را زیاد کنند یا ترتیبی بدهند که مالشان از بین نرود و زیاد شود. «وَالْمالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ؛ خرج کردن و هزینه کردن از مال کم می‌کند»، «وَالْعِلمُ یَزْکُو عَلَى الْإنفاقِ؛ ولی علم با انفاق و خرج کردن زیاد می‌شود». استادی که تدریس می‌کند و برای این تدریس باید مطالعه کند. این هم یکی از دستورات تربیتی است. در علوم تربیتی می‌گویند که استاد اگر هم یک درسی را بارها گفته باز هم باید مطالعه کند. بعد که مطالعه می‌کند و ‌آموزش می‌دهد علمش هم زیاد می‌شود.

صفایی در ادامۀ تفسیر سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه گفت: «وَصَنیِعُ الْمالِ یَزوُلُ بِزَوالِهِ؛ این جمله را چنین تفسیر می‌کنند: کسی که شخصیتش با مال ایجاد شده، احترامش با مال ایجاد شده، اگر مالش از بین برود، احترام  و شخصیتش هم از بین می‌رود». اشخاصی هستند که مورد احترامند به خاطر اینکه ثروتمندند، ولی وقتی ثروتشان از بین می‌رود دیگر مردم به آن‌ها اعتنا نمی‌کنند. در مورد مقامات سیاسی و اداری هم همینطور است. کسی که یک مقامی دارد و مردم به او احترام می‌گذارند، همین که از آن مقام برکنار شد یا خودش استعفا کرد، دیگر مردم سراغش نمی‌روند. ولی علم اینطوری نیست. کسی که عالم است همیشه احترام دارد.

وی با بیان اینکه «در سنّت و جامعۀ ما عالِم احترام دارد» تأکید کرد: توصیه می‌کنم که دنبال علم باشید و از علمتان هم استفاده کنید. در روایات ما هم هست،‌ آن علمی ارزش دارد که «يُنْتَفَعُ بِهِ النّاس» مردم از آن علم بهره‌مند شوند. و این در صورتی امکان پذیر است که شما علمتان توأم با اخلاق باشد و بتوانید از آن علم در راه خدمت به جامعه استفاده کنید.

صفایی در پایان ضمن تشکر مجدد از دست‌اندرکاران برنامه و حاضران در تالار گفت: من وقتی در بین جوانان هستم، احساس جوانی می‌کنم. احساس شادی می‌کنم. واقعا یک نشاطی به من دست می‌دهد و این هم یک توفیقی است برای من.

انتهای پیام/