آداب‌ و رسوم لرستان در شب یلدا؛ از"چارشو دُر کنی" تا "چهل سرود"

به گزارش خبرنگار تسنیم از خرم‌آباد، شب یلدا یکی از آیین‌های سنتی ایرانیان است که در اولین شب زمستان دوستان و آشنایان طولانی‌ترین شب سال را گرد‌هم جمع می‌شوند و طولانی شب سال را با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌کنند.

هر کدام از اقوام ایران‌زمین در شب یلدا آیین رسوم خاص خود را دارند و استان لرستان نیز به ‌عنوان یکی از خواستگاه‌های لُر و لک زبانان ایران در این شب رسوم خاص خود را دارند.

 آیین شب یلدا در این استان به «شُو چله» شهرت دارد و ریشه این آیین به هزاره سوم و چهارم پیش ‌از میلاد برمی‌گردد؛ در شب یلدا نوجوانان و جوانان لرستانی با تاریک شدن هوا به پشت‌بام منازل همسایه رفته و شالی را به حیاط منزل آویزان می‌کنند و با سردادن شعار «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره» از صاحب‌خانه می‌خواهند تا تنقلات شب یلدا را در شال آن‌ها بریزد.

بهزاد پاکدل مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، اظهار داشت: «شب چله» یک اتفاق است که به‌ طور مستقیم با جغرافیا، فضای آب‌ و هوا و شب و روز در ارتباط است، نه‌تنها خرافی نیست، بلکه از واقعیت‌های علمی است.

اعتقاد مردم لرستان به چله بزرگ وکوچک

وی افزود: مردم لرستان به چله بزرگ و چله کوچک اعتقاد دارند، همچنین اعتقاد دارند که همه تحولات زمین گرما و سرما از روز اول چله و پایان چله شروع می‌شود.

مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان با بیان اینکه این اعتقادات حرمت خاصی دارد و از این روز به بعد مردم خودشان را برای کشاورزی، سرما و هر چیز دیگری آماده می‌کنند، عنوان کرد: شب چله یک فرآیند اقلیمی و علمی است بنابراین هر چه آگاهی مردم بیشتر می‌شد در واقع این آیین شکلی دیگر می‌گرفت.

وی بیان کرد: جمع شدن در کنار یکدیگر و در منزل بزرگ فامیل یکی از مناسک این آیین سنتی در استان لرستان است که در دین اسلام مورد تأکید قرار گرفته و از آن به‌عنوان صله ارحام یادشده است.

پاکدل تصریح کرد: در زمان‌های قدیم همه مردم از نظر مالی در یک سطح قرار داشتند و کمتر کسی بود که اوضاع اقتصادی او با بقیه افراد متفاوت باشد، در مواقعی مانند شب یلدا همه دور هم جمع شده و هر کس هر چه داشت بر سر یک سفره مشترک می‌گذاشتند و همه از آن استفاده می‌کردند.

وی گفت: در زمان‌های گذشته خانه‌ها به شکل مستقل نبود بلکه یک حیاط بود و هر خانواده در یک اتاق زندگی می‌کرد و شب چله که می‌رسید سفره آن‌ها یکی می‌شد.

رسم «کاسم سا» در میان مردم لرستان

مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان، اظهار داشت: البته مردم لرستان در طول سال رسم «کاسم سا» را داشتند اما در این شب سفره، کاسه و دیگ آن‌ها یکی می‌شد و سر یک سفره می‌نشستند، فقیر و ندار، کم‌دست و دارنده هر کدام به اندازه خودشان چیزی را فراهم می‌کردند و سعی داشتند تا شب یلدا را در نهایت خوشی و شادی در کنار یکدیگر سپری کنند.

وی افزود: مردم لرستان در «شب چله» یک رسم دیگر به نام «شال دُر کردن» یا همان انداختن شال در خانه همسایه را داشتند که این کار توسط پسران کوچک هر خانواده انجام می‌شد.

مصرف گندم برشته و تنقلات در شب یلدا

مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان عنوان کرد: در زمان‌های گذشته چیزی به نام برنج در استان نبود و اولین غذای مردم در «شب چله» بوقلمون بود، در این شب تنقلاتی مانند کشمش، اناردون، قلنگ، گندم شیر، گردو و بادام استفاده می‌شده و هنوز هم استفاده می‌شود، که هر کدام از این اقلام را به دلیلی انتخاب کرده‌اند، به‌ عنوان‌مثال انتخاب گندم به‌عنوان کشت و نماد حیات و قلنگ به خاطر رنگ و سبزی آن بوده است.

وی با اشاره به این‌که امروزه رونق سفره ما بیشتر شده اما آیین و باورهای دیرزمان کمرنگ شده یا آن‌ها را فراموش کرده‌ایم، بیان کرد: امروز دیگر آن شب‌نشینی‌ها و کنار یکدیگر نشستن‌ها را نداریم و از شب چله فقط پخت‌وپز باقی‌مانده است.

چارشو «دُر کنی» از رسوم کهن لرستان در شب یلدا

پاکدل تصریح کرد: این رسم به این صورت بود که پسربچه‌ها بر سر پشت‌بام خانه‌ها رفته و شال یا چادری را به داخل حیاط خانه دراز می‌کردند، و شعر «امشو اول قهاره خیر دِ هونت بواره، نون و پنیر و شیره کیخا هونت نمیره» را می‌خواندند که در این زمان صاحب‌خانه به واسطه وسع مالی و چیزهایی که در خانه داشت چیزی را درون شال‌هایی که از پشت‌بام آویزان شده بود می‌گذاشتند، و چیزهایی را که از سر پشت‌بام‌ها جمع می‌کردند برای افرادی که کم‌دست و فقیر بودند می‌بردند.

وی با اشاره به این‌که مردم لرستان در شب‌هایی مانند «شب چله» که دور یکدیگر جمع می‌شدند چند تا سرگرمی داشتند، گفت: یکی از سرگرمی‌ها این بود که بچه‌ها را به کشتی گرفتن وامی‌داشتند که این رسم ریشه در تاریخ شش‌ هزار ساله ما دارد، که در اصطلاح به آن «زورو صافونه» گفته می‌شود و به این صورت بود که هر کس ابتدا نفر دیگر به زمین می‌زد برنده بود.

فال «چهل سرود» مردم لرستان در شب یلدا

مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان افزود: بزرگ‌ترها در شب یلدا حتماً آیین «چهل سرود» را در آخر شب برگزار می‌کردند، که این کار نوعی فال گرفتن بود که به نیت‌های مختلف انجام می‌شد که بیشتر به نیت پسران و دختران جوان گرفته می‌شد.

وی با اشاره به این‌که اکثر اشعار چهل سرود لکی هستند، اما این آیین لک و لُر ندارد و همه با هم چهل سرود می‌گرفتند، خاطرنشان کرد: لک و لر با یکدیگر فرقی ندارند، آیین‌هایشان یکی بوده به‌ طوری‌که خیلی از اشعارهای ما لری هستند و لک زبان‌ها آن‌ها را می‌خوانند.

پاکدل گفت: این را باید بدانیم که فرهنگ لک و لر یکی است و جدایی ندارند، در حال حاضر خیلی از افراد ابیات چهل سرود را نمی‌دانند چون ادبیات گفتاری ما عوض‌شده، آن زمان همین ادبیات چهل سرود ادبیات و زندگی عادی مردم لرستان بوده است، به همین دلیل مردم لرستان همه شاعر تک‌بیتی و بداهه‌سرا بودند و به آن‌ها «شعر وش» می‌گفتند.

شاهنامه‌خوانی مردم در شب یلدا

وی اظهار داشت: زمانی که چهل سرود می‌گرفتند، اگر فال که همان بیت آخر است، معنی خوبی داشت، همه شروع می‌کردند به خواندن ابیات شاد و شادی می‌کردند.

مسئول انجمن هنرهای آیین‌های سنتی لرستان افزود: در پایان شب نیز بزرگ خانواده یا کسی که سواد داشت شروع به خواندن داستانی از روی کتاب می‌کرد، این کتاب‌ها «شاهنامه»، یا کتاب «فلک ناز» یا کتاب «حمله حیدری» بود و یا امیرارسلان خوانی می‌کردند همه این کتاب‌ها به نظم بود و خواننده نیز آن‌ها را با آواز می‌خواند.

وی با اشاره به این‌که دین با این آیین‌ها مغایر نبود، عنوان کرد: در واقع این آیین‌ها با مناسکی که داشتند در راستای دین بودند، اما در اصل آیین و ظواهر آیین چیزی به نام دین نمی‌بینیم چون بیشتر با فرهنگ عامه مردم ارتباط دارد.

پاکدل بیان کرد: دین یعنی در خوشی و ناخوشی دست برادرت را بگیری که مردم لرستان در آن رسم انداختن شال در خانه همسایه‌ها و بردن حاصل آن برای افراد کم‌دست این کار را انجام داده‌اند، در این آیین صله ارحام به جا آورده شده و مواظب افراد فقیر بودند.

به امید این‌که روزی برسد که آنچه حُسن آیین است را حفظ کنیم و خیلی از آیین‌ها که فرهنگ و رفتار است و سبب تحکیم و استحکام خانواده می‌شود زنده شود.

گزارش از مرضیه شیرخان چگنی

انتهای پیام/