مدل حضرت رسول(ص) در کشاورزی، طی یک دهه انقلاب کرد/"دهاتی" با توطئه استعماری فحش شد

به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبری خبرگزاری تسنیم (پویا)، سال گذشته پرونده‌ای با نام «مزرعه پدری» با موضوع کشاورزی و روستا در تسنیم گشوده شد. پرونده‌ای که هرچه پیش رفت، ابعاد و اهمیت راهبردی آن بیش‌تر از پیش روشن شد. در اهمیت، سابقه و ظرفیت کشاورزی و صنایع روستایی ایران همین بس که ایرانیان 11 هزار سال عمدتاً در روستاهای این سرزمین به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده‌اند؛ اما طی شصت سال گذشته، تمامی این میراث گران‌بهای چند هزار ساله، به نابودی کشیده شده و به موجودی «نیم زنده - نیم مرده» تبدیل شده است.

در عین حال این بخش از چنان ظرفیتی برخوردار است که می‌تواند به‌سهولت طی یک دهه احیا شود، و جای نفت را بگیرد. سلسله گفتگوهای این پرونده، در پی روشنگری ابعاد و شرایط فعلی کشاورزی، و ارائه راهکارها و مدلهای برون‌رفت از این شرایط است. طی سال 94، 9 شماره از پرونده «مزرعه پدری» منتشر شد. بخش دهم از این پرونده، شامل قسمت اول از مصاحبه خواندنی با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسینی استاد اقتصاد ذیلاً تقدیم خوانندگان می‌شود.

بخشهای 1 تا 9 پرونده مزرعه پدری را می‌توانید اینجا ببینید. {1و2و3و4و5و6و7و8و9}

** آیا در کشاورزی امروز هم می‌توان از رسول‌اکرم(ص) بهره گرفت؟ / شرایط حجاز در زمان بعثت

تسنیم: با عرض سلام خدمت حضرتعالی. مستحضرید که ما ذیل پرونده مزرعه پدری با متخصصین متبحر این دانش گفت‌و‌گو کرده‌ایم که به مرور در حال انتشار است. هرکدام از عزیزان از یک زاویه‌ای نگاه می‌کنند؛ زوایای اقتصادی، امنیت غذایی، استراتژیک، فرهنگی، اجتماعی و غیره. اما زاویه دید فنی و تخصصی شما را کمتر کسی دارد. می‌خواهیم تقاضا کنیم شما از این زاویه هم به مسئله بپردازید. این نگاه شما برایمان خیلی مهم است؛ درواقع باید بگوییم خیلی حیاتی است. از سوی دیگر از اینکه این طرز تفکر شما شایع نیست، و بین مردم و مسئولین جاری نیست، خیلی هم ناراحت و نگران هستیم؛ از این جهت ما در خدمت شما هستیم؛ و تقاضا می کنیم ابعاد فنی و بومی کشاورزی را برای ما روشن بفرمایید.

من هم سلام و عرض تشکر دارم از این که محبت فرمودید؛ و خرسندم از اینکه خدمت شما هستم. اگر اجازه بدهید من یک توضیحی عرض کنم، و بعد وارد بحث بشویم. من از اینجا آغاز کنم که می‌دانیم رسول خدا (ص) به‌معنی واقعی، الگوی زندگی ما هستند. حالا ببینیم آیا در کشاورزی هم می‌توانیم از سلوک ایشان استفاده کنیم؟

ایشان وقتی به مدینه تشریف بردند، و پرچم حکومت اسلام را بر بام این شهر برافراشتند، با مشکلات اقتصادی مواجه شدند؛ این در حالی بود که آرام آرام قلمرو حکومت اسلام در حال گسترش بود. محور اصلی اقتصاد آن روزگار نیز دامداری، کشاورزی، و تا حدودی هم تجارت، و اندکی صنعت بود؛ چیز دیگری نبود؛ عمده اقتصاد آن دوران، همان دامداری و کشاورزی بود.

رسول خدا (ص) با یک سرزمین سوخته و تفتیده مواجه شدند. وجود یک مزرعه در این سرزمین خلاف قاعده بود؛ نخلستانها خیلی اندک بود. حتی وقتی دو قبیله از اعراب به جان هم می‌افتادند و با هم می‌جنگیدند، مزرعه‌های همدیگر را می‌سوختند؛ نخلستانها را قطع می‌کردند؛ درختها را می‌بریدند؛ چاهها را پر از خاک می‌کردند؛ نتیجه این شد که دیگر چیزی نمانده بود؛ فقط یک مقدار از دامها نجات پیدا کردند؛ آن هم به این دلیل که صاحبان دامها می‌توانستند گله‌ها را هنگام جنگ جابجا کنند و ببرند جای دیگری که از گزند تخریب و آتش جنگ در امان بمانند.

** رسول اکرم طی یک دهه، شرایط کشاورزی شبه جزیره را بکلی تغییر دادند

تسنیم: حالا می‌فرمایید در این شرایط بغرنج و با توجه به زمان کمی که حضرت داشتند (حدود یک دهه)، این شرایط را تغییر دادند؟

حضرت کاری کردند که مستشرقین غربی نوشتند مسلمانان طوری پیشرفت کردند که یک قرن بعد، در نیمه اول قرن دوم هجری، 160 گونه خرما در بازار بصره وجود داشت. این را «آندره واتسون» در کتاب «پیشرفتهای کشاورزی در قرون اولیه اسلام» نوشته است. همچنین تصریح کرده که در قرن چهارم هجری تعداد گونه‌های خرما در بازار بصره بی‌شمار بود؛ یعنی خیلی زیاد بود.

** گام اول «تصویب، جا انداختن و ساختن افکار درباره منزلت کشاورزان و جایگاه کشاورزی» بود

تسنیم: این تحول چشمگیر، آن هم در این زمان کم، مگر ممکن است؟ حضرت در این زمان کوتاه چه کردند؟

بنده پیش از این در مقاله‌ای در یک نشریه تخصصی روش ایشان را توضیح دادم، و برای شما هم بازگو خواهم کرد. این روش ایشان همین الآن هم برای ما راه‌گشاست. یعنی الآن هم اگر رسول الله (ص) بر ما مبعوث می‌شدند و میان ما حاضر بودند، همین روشها را به کار می‌بستند. یک بحثهایی داریم که اگر آیات زکات الآن نازل می‌شد چه می‌گفت؟ یا درباره پول چه می‌گفت؟ حالا سؤال این است که اگر الآن رسول الله (ص) به میدان می‌آمدند برای ترمیم و توسعه کشاورزی چه می‌کردند؟ به نظر بنده همان کاری را انجام می‌دادند، که آن زمان انجام شد. ایشان چند مسیر را برای تحول و توسعه کشاورزی به‌کار بستند؛ حالا چند نکته را خدمت شما عرض می‌کنم.

ببینید؛ اولین کاری که رسول الله انجام دادند یک کار فوق‌العاده است. گام اول «تصویب، جا انداختن و ساختن افکار درباره منزلت کشاورزان و جایگاه کشاورزی» بود. این مسئله، یک چیز خیلی ساده به‌نظر می‌آید؛ ولی خیلی اساسی است. به مردم فهماند که کشاورزی چه ارزشی والایی دارد؛ کشاورز چه جایگاهی دارد؛ در جامعه ما درست عکس این موضوع توسط رژیم پهلوی و توسط استعمار انجام شد. این کار اگر دقت کنیم بسیار عمیق، خیلی اساسی و ریشه‌ای بود که جا انداختند اگر کسی کشاورز است، صاحب پست‌ترین و بدترین شغل است. در این دوران کشاورز و کشاورزی به‌معنای واقعی کلمه تحقیر شد؛ «دهاتی» بدترین فحش بود؛ و هنوز هم هست. این مسئله خیلی مهمی است. وقتی در یک حوزه‌ای شخصیت انسان لِه بشود، پایمال بشود، خوب، طبعاً دیگری وارد آن حوزه نمی‌شود. می‌گوید چرا به حوزه‌ای وارد شوم که در آن جایگاه اجتماعی ندارم؛ زیر پای همه هستم؛ سرفرودم؛ نکوهش شده و تحقیر شده‌ام؛ شخصیت اجتماعی ندارم؛ رسول خدا (ص) از اینجا شروع کردند. فرمودند ببینید کشاورز چه جایگاه رفیعی دارد؛ که روایات در این زمینه واقعاً خواندنی است.

** فرمایشات شگرف ائمه پیرامون منزلت کشاورزی

تسنیم: ممکن است چند مورد از فرمایشات ایشان در منزلت کشاورز و کشاورزی را برای ما بیان کنید؟

رسول‌الله (ص) فرمودند که هیچ شغلی مثل کشاورزی نیست؛ فرمودند تمام پیامبران خدا - جز ادریس که خیاط بود - همگی کشاورز بودند؛ فرمودند کشاورزی کیمیاست؛ فرمودند کشاورزان گنجهای خدا در زمینند، و امثال ذلک. حتی بر دست کشاورز بوسه زدند. پیغمبر خداست؛ همین طوری بی‌دلیل که کاری نمی‌کند؛ مثلاً به‌خاطر تعارف بخواهد کاری کند؛ یا مثلاً یک برخورد سیاسی بخواهد بکند.

این در زمان سایر ائمه (ع) هم ادامه پیدا کرد. مثلاً امام کاظم (ع) مواردی فرمودند؛ یا یک وقتی دیدند امام باقر (ع) در مزرعه کار می‌کردند؛ یک روزی بود که هوا خیلی گرم بود؛ گفتند آقا شما چرا؟ شما، فرزند پیغمبر، در این هوای گرم، با این عرق‌ریزان دارید کار می‌کنید؟ می‌دانید چه جوابی فرمودند؟ چقدر ارزش دارد! فرمودند پدرم، امیرالمؤمنین، و رسول خدا، و همه پیامبران، و همه صالحان این کار را با شوق و عشق انجام می‌دادند؛ اگر می‌دانستی خدای متعال چه رضایتی از این کار دارد، دیگر این حرف را نمی‌زدی. به تعبیر من از شما عجیب است که چرا داری این حرف را می‌زنی.

مثال دیگر باغهایی است که خود حضرت امیر (ع) با دستهای مبارک خودش آباد کرد؛ چشمه‌هایی که جاری کرد؛ البته چاه نکند؛ چشمه! مثلاً یک‌بار نگاه کرد به کوه، و فرمود تحت هذا ماء عظیم؛ فرمود زیر این خاکها آب زیادی نهفته است؛ بعد وقتی راوی می‌خواست تشبیه کند، گفت به اندازه گردن شتر آب بیرون می‌زد. به‌هرحال نکته اول این است که رسول خدا (ع) اهمیت کشاورزی و کشاورزان را جا انداخت.

** شخصیت کشاورز در ایران، مخدوش شده است

تسنیم: اول انقلاب امام (ره) هم یک کار شبیه این کردند؛ البته بردش محدود بود.

بله؛ پیرو فرمایش امام ما، مردم و شهری‌ها به روستاها می‌رفتند و کمک می‌کردند؛ درو می‌کردند؛ به‌هرحال نکته اول «جا انداختن اهمیت کشاورزی و کشاورزان» است؛ که خیلی مهم است؛ یعنی این اصل مطلب است؛ اگر این موضوع جا بیفتد، همین موجی که راه افتاده، و مردم از روستا به شهر می‌آیند، همین موج عکس می‌شود، و مردم از شهر به روستا می‌روند.

تسنیم: روستاهای ما دیگر جمعیتی ندارد؛ کسی نمانده است؛ چیزی نمانده است؛ اینکه عرض می‌کنم کسی نمانده است، فعلاً مانده؛ ولی میراث گذشته است؛ مال حالا نیست؛ پیرمرد و پیرزن مانده؛ کشاورزی قدیمی مانده؛ اینها که بمیرند و از دست بروند، چه می‌ماند؟

آخر در روستاها خبری نیست! اصلاً ببینیم چرا اینها به شهر آمدند؟ فقط به‌خاطر راحتی نیست؛ بیشتر به این دلیل است که اینها احساس کردند که اگر در ده بمانند «دهاتی» می‌شوند؛ شخصیت دهاتی مخدوش شده است.

تسنیم: به نظر می‌رسد در این زمینه نقش رسانه‌ها خیلی می‌تواند تعیین کننده باشد.

اصلاً این فرهنگ‌سازی کار رسانه‌ها است؛ رسانه‌ها می‌توانند نقش زیادی در این مورد داشته باشند؛ اما نباید توقع داشته باشیم با یک روز و دو روز و شش ماه و یکسال این قضیه راه بیفتد. باید اینقدر ادامه بدهیم که موضوع جا بیفتد.

تسنیم: پس موضوع اصلی به نظر شما «منزلت کشاورز» است؛ و بحثهای دیگر مثل «درآمد» بحثهای ثانوی است؟

در این مورد، توضیح فراوان داریم، که این یک قاعده است؛ آدمی در پی کاری می‌رود، و در پی چیزی می‌رود که به آن احساس نیاز کند، و آن را مهم بشمارد. من در روستاها مطالعه کردم؛ می‌بینید پدر کشاورز است؛ دوتا پسر دارد، اما هیچ کدام کشاورزی نمی‌کنند؛ یکی مثلاً مغازه زده، و دیگری روزی چهل، پنجاه کیلومتر می‌رود و در کارخانه کار می‌کند؛ باز شب چهل پنجاه کیلومتر برمی‌گردد، و شب آنجا می‌خوابد. خوب؛ برای چه با این سختی می‌رود در کارخانه کار می‌کند؟ در‌حالی‌که باز بررسی کردم، دیدم اگر کشاورزی کند درآمدش بیشتر است! چون از این کار خوشش نمی‌آید؛ باید خوشش بیاید. عذر می‌خواهم، آمده از شهر زن گرفته؛ و شهری شده است! جوانهای روستایی آرزو دارند از شهر زن بگیرند! این معنا دارد. حالا بگذریم.

تسنیم: اینجا می‌بینیم که عظمت تحولی که پیامبر طی همان یک دهه حکومت در مدینه انجام داده‌اند، چقدر بوده است.

مهمترین محور جا انداختن جایگاه واقعی و منزلت حقیقی کشاورزان است؛ که می‌بینیم اینجا هیچ سرمایه و دستمایه‌ای بهتر از آنچه رسول اکرم(ص) فرمود نیست. باید همان‌ها را خوب تعریف کنیم، مطرح کنیم، جا بیندازیم. از زوایای مختلف که نگاه می‌کنیم این بهترین سرمایه است.

حضرت واقعاً این را جا انداختند که به لحاظ اقتصادی مردم بدانند این نخلها، این باغها، این مزرعه‌ها، بهترین برکت مالی و اقتصادی در زندگی‌شان هستند؛ ائمه در این زمینه توضیحات فراوانی دارند؛ روایات معتبری وجود دارد، که در معتبرترین منابع ما مثل کافی کلینی ذکر شده است.

تسنیم: پس نکته اول این است که اهمیت و منزلت کشاورزی جا بیفتد، که متأسفانه الآن بکلی مغفول است.

بله؛ اما نکته دومی که رسول الله (ص) انجام دادند، ترویج علم کشاورزی بود؛ آقا مردم را در زمینه کشاورزی از جهات مختلف آگاه کردند؛ این موارد که عرض می‌کنم مسائل خیلی مهمی است.

** علوم جدید، در کنار فنون بومی و سنتی، نافع است

تسنیم: منظور شما از علم، علوم قدیم یا جدید، یا هردو اینهاست؟

ببینید؛ اینکه می‌گوییم علم، فقط این علوم جدیدی که الآن مطرح است را عرض نمی‌کنیم؛ گرچه این علم هم هست؛ ولی علوم و داشته‌هایی که خودمان در تمدن اسلامی‌مان داشتیم، حاوی آموزه‌های بسیار با ارزشی است، و مشکلات ما را حل می‌کند. البته نه اینکه بگویم از دانش جدید در این رابطه بهره نبریم؛ هر کدام محاسن خودشان را دارند؛ و می‌توانیم از هر دو استفاده کنیم؛ چرا استفاده نکنیم؟

تسنیم: علم روز به‌معنی بحثهای فنی است؟

بله؛ بحثهای فنی را عرض می‌کنم. یک علم داریم؛ یک مهارت و فن داریم؛ البته با هم تقابل دارند؛ بهتر است بگوییم هر دو از هم استفاده می‌کنند. ما تجربیاتی در کشاورزی بومی‌مان داریم؛ که سبب می‌شود علم کشاورزی هم شکوفا شود. به هرحال از بحث دور نشویم. این محور دومی بود که رسول خدا انجام دادند.

ائمه هدی هم به این موضوع اهتمام داشتند؛ شخصی آمد خدمت امام باقر یا امام صادق (ع) - تردید از من است - به باغی رفتند؛ دیدند عجب باغی! شخص به حضرت عرض کرد این باغ را به من بدهید. حضرت فرمود این که چیزی نیست؛ شما بیا یادت بدهم که باغهایت را این‌طوری درست کنی.

** اقدامات بنیادین ائمه در احیای کشاورزی

تسنیم: این اقدامات ائمه در آن زمان چقدر تأثیرگذار بود؟

شاید ندانید تقریباً تمام علومی که الآن درمورد کشاورزی وجود دارد، از باغهایی است که امیرالمؤمنین ساخت. خیلی تعداد این باغها زیاد بوده است؛ بخش عمده آن 25 سالی که امیرالمؤمنین خانه‌نشین بود، به این زمینه می‌پرداخت. امیرالمؤمنین می‌دانست چه می‌کند؛ چون مردم به این مسئله نیاز داشتند؛ می‌آمدند یاد بگیرند؛ چون نیاز داشتند آمدند از ایشان یاد گرفتند، و تقلید کردند. ضمن اینکه این باغها دست به دست شد.

تسنیم: یعنی چطور دست به دست شد؟

مثلاً حضرت این باغها را درست کرد؛ بعد از ایشان و در زمان امام حسن (ع) معاویه آمد سرکار. بنی‌امیه برای تفریح و خوشگذرانی به این باغها آمده بودند؛ دیدند امیرالمؤمنین عجب باغی درست کرده است! در روایات فراوانی داریم که مثلاً از طرف معاویه پیام می‌آمد به امام حسن (ع) که هرچقدر بگی من می‌خرم؛ این باغ را بده به ما. این باغها بالاخره آرام آرام دست نسلهای بعدی افتاد؛ بخشی را بنی‌امیه گرفتند، و طبق این باغها ساختند و تقلید کردند. بخشی را ساختند؛ بخشی را یا نتوانستند یا نخواستند که بسازند؛ و همین‌طور بنی‌عباس، و دانشمندان دیگر؛ چون مثلاً دارد که جایی سیصد تا، پانصد تا چاه را حضرت چشمه کرد. خوب؛ این چشمه‌ها را کَند که باغ درست کند؛ استدعا می‌کنم نگاه کنید به مقاله باغ من، در دایرةالمعارف کشاورزی ... حتی مثلاً بخشی از هزینه جنگهای کربلا را امام حسین (ع) از باغهای خودش داد.

خوب؛ این علم را ائمه به‌خوبی و به‌درستی انجام دادند؛ پس نکته دوم، محور دوم آموزش علم کشاورزی بوده است.

محورهای بعدی اقدامات حضرت رسول اکرم (ص) در توسعه کشاورزی را در بخشهای بعدی این گفت‌و‌گو دنبال کنید.

مصاحبه از : رضا احسانی

انتهای پیام/*