«نظام‌سازیِ اجتماعیِ مبتنی بر دین» هنر و تفقهِ جدید امام خمینی است/ نزدیکان امام نسبت به این بُعد شخصیت ایشان کاری نکرده‌اند
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با تشریح اینکه امام پایه‌گذار یک نظم جدیدِ مدنی و اجتماعی هستند، گفت: ایده رهبر معظم انقلاب در طرح مدل الگوی اسلامی ــ ایرانی پیشرفت، شرح تفصیلی نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر دین است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، برنامه کوی محبت شبکه دوم سیما، جمعه‌شب گذشته میزبان حجت‌الاسلام علی کشوری، کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بود. در این برنامه «نظام‌سازی اجتماعی از دیدگاه حضرت امام» مورد بحث قرار گرفت. توجه شما را به گزارشی از این برنامه جلب می‌کنیم.
** نسبت به ابعاد اصلی شخصیت امام خمینی غافلیم / «ارائه نقشه راه برای اداره جامعه» مهمترین نوآوری امام است
حجت الاسلام علی کشوری در ابتدا با اشاره به اینکه در جامعه ما، هم در میان نخبگان، هم در میان مدیران و هم در توده مردم، غفلت بزرگی راجع به امام خمینی وجود دارد گفت: این غفلت بزرگ این است که چون امام خمینی دارای ابعاد مختلف شخصیتی هستند گاهی به بخشهای فرعی شخصیت ایشان بیشتر پرداخته می‌شود تا به هویت اصلی‌ای که ایشان برای ما به ارمغان آوردند.
وی ادامه داد: بنده در جلسات مختلف از هویت اصلی ایشان و هدیه اصلی ایشان برای ملت ایران به «نقشه راه امام خمینی برای اداره جامعه ایران» تعبیر کرده‌ام. البته چون این نقشه براساس مفاهیم اسلامی است، قابلیت سرایت به جهان بین‌الملل و جهان مستضعفین را دارد. بنابراین خیلی مبارک است که ما در این ایام وقتی را صرف کنیم تا ببینیم که امام چه حرف نو‌یی برای اداره جامعه آورده‌اند. چون بالاخره امام خمینی فقیه بودند و آثار و مباحثی دارند که با فقهای گذشته شباهت دارد. به‌عنوان مثال ایشان در باب مکاسب محرّمه بحث گفته‌اند. اگر شما الآن به مؤسسه نشر آثار امام خمینی مراجعه کنید ملاحظه می‌کنید که در آنجا کتابِ ایشان در باب مکاسب محرمه یا در باب اصول فقه وجود دارد. پس برخی از بحثهای ایشان با فقهای گذشته شباهت دارد و مشترک است. حال سخن در این است که نوآوری امام چه بوده است؟ آن فکری که امام برای اداره جامعه آورده‌اند چه ابعادی دارد؟
دبیر شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با بیان اینکه حوزه‌ای که امام نسبت به فقهای گذشته نوآوری داشته‌اند پیشنهاد «نقشه راه برای اداره جامعه» است، خاطرنشان کرد: امام به این دلیل این نوآوری را ارائه کردند که نظمهای گذشته‌ای که برای اداره جامعه مطرح بود –چه از طرف تمدنِ مدرن و چه نظم طاغوتی‌ای که در برخی از کشورها هنوز وجود دارد- ناکارآمد می‌دانستند.
** دو مثال از ناکارآمدی نظم موجود
وی در ادامه با اشاره به چالشهای موجود در نظام آموزشی دنیا گفت: به عنوان مثال در حال حاضر در دنیا نظام آموزشی‌ای تعریف شده است. وقتی شما این نظام آموزشی را بازخوانی می‌کنید ملاحظه می‌کنید که ریاضی، فیزیک و زیست و برخی از مباحث جامعه‌شناسی و ... را آموزش می‌دهد؛ ولی پسران و دختران ما که در این نظام آموزشی درس می‌خوانند وقتی به سن تشکیل زندگی مشترک می‌رسند درکشان از زندگی مشترک پایین است. این درکِ پایین در گام بعد به 50 یا 60 درصد طلاق در کشورهای اروپایی منتهی می‌شود. شما می‌دانید که یکی از معضلات کشورهای توسعه‌یافته فروپاشی نهاد خانواده است. حالا که امام حکومت تشکیل دادند آیا باید این نظم را بپذیرند یا نه؟ اگر بپذیرند افرادی که ذیل این نظم بزرگ شده، درس خوانده و رشد می‌کنند از نهاد خانواده درکی حداقلی خواهند داشت و چون نهاد خانواده متغیر اصلی در رفاه است، رفاه افرادی که در این نظام آموزشی زندگی می‌کنند و بزرگ می‌شوند در آینده به چالش کشیده می‌شود.
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت افزود: مثال دیگر، نوع حکومتِ مرسوم در دنیاست. به عنوان مثال در فضای مدرنیته تفکیک قوا وجود دارد؛ انتخابات برگزار می‌کنند و رقابتهای عجیب و غریبی شکل می‌گیرد. تنها کسانی که در این رقابتهای انتخاباتی سرشان بی‌کلاه می‌ماند مردم هستند. درست است که ظاهراً در نظمِ سیاسی موجود مردم رأی می‌دهند؛ ولی وقتی رأی دادند و حاکمی بر سر کار آمد دقیقاً تنها کسی که حاکم با آنها کار ندارد همین مردم است. او به سراغ چه کسی می‌رود؟ تسویه‌حساب و ادای دین به سرمایه‌دارانی که او را لجستیک و پشتیبانی کرده‌اند. اینها دو مثال در حوزه نظم سیاسی و آموزشی بود.
** نظم جدید امام در حوزه نظام اجتماعی
حجت‌الاسلام کشوری با تأکید بر اینکه نوآوری امام در «نظام‌سازی اجتماعی» بوده است، اضافه کرد: نکته‌ای که امام خمینی عظیم‌الشأن مطرح کردند این است که اگر ملت ایران می‌خواهد به سعادت برسد و جوانان ما می‌خواهند به رفاه دست پیدا کنند ما نمی‌توانیم نظمهای موجود در دنیای غرب را بپذیریم و باید نظم جدیدی تعریف کنیم و این نظامات اجتماعی را تغییر دهیم.
وی با ذکر مثالی با تبیین نظام امنیتی و دفاعی مورد نظر حضرت امام خاطرنشان کرد: اطراف ما جهنمی به پاست و تمام کشورهای اطراف ما دچار ناامنیِ جدی هستند. همه با رهبری آمریکا و انگلیس خبیث دست به دست هم داده‌اند تا جبهه مقاومت و درونِ کشورِ ایران را به‌هم بریزند؛ ولی تمام مردم کشور ما اذعان دارند که نظم امنیتی ما به قدری مستحکم است که با این فشارها دچار چالش نمی‌شود؛ یعنی ما امن‌ترین کشور دنیا و منطقه محسوب می‌شویم. این محصول چیست؟ محصول نظام‌سازیِ امام در حوزه امنیتی-دفاعی است. امام وقتی نظریه مترقی و کارآمد بسیج را مطرح کردند، نظامات امنیتی و دفاعیِ ما به تبع این نظریه تغییر کرد. پس یکی از نظام‌‌سازی‌های اجتماعی، تئوری امنیتی ایشان ذیل نظریه مترقی بسیج است. الآن مردم نیز می‌فهمند که نظام امنیتیِ ما استحکام زیادی دارد؛ چون امام در حوزه امنیت از تئوریهای غربی استفاده نکردند.
** امام در هشت حوزه اجتماعی، نظم جدید تعریف کردند
دبیر شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ادامه با بیان اینکه امام خمینی پس از حاکم‌شدن، در هشت حوزه‌‌ی اجتماعی نظم جدید تعریف کردند، گفت: حوزه‌های رهبریِ جامعه و ساختار سیاسی، قانون‌گذاری، فقرزدایی، فرهنگی، دفاعی، اقتصادی، امنیتی و تربیتی و زیارتی، از اهم مواردی هستند که امام در آن نظم جدیدی را تعریف کرد و ساختار اجتماعی نوینی را پایه گذاشت. وی در ادامه به تشریح 4 سرفصل از این هشت حوزه نظام‌سازی پرداخت.
** حوزه ساختار سیاسی و رهبری جامعه؛ نخستین و مهمترین نظم جدید امام
وی گفت: به نظر من اولین و مهمترین جایی که امام نظام‌سازی اجتماعی کردند در «حوزه ساختار سیاسی و رهبری جامعه» است. دنیا ساختار سیاسی را براساس تفکیک قوای مونتسکیو تنظیم می‌کند، ولی امام خمینیِ عظیم‌الشأن تفکیک قوا را به نظریه ولایت فقیه تخصیص زدند؛ بر این اساس نظمی شکل گرفته است که الآن قابل ارزیابی است. اگر شما ارزیابیهای دنیا را رصد کنید متوجه می‌شوید که یکی از مشکلاتِ آمریکاییها و کسانی که ظالم هستند همین نظم حوزه سیاسی و رهبری جامعه است.
** رسیدگی به امور مستضعفین و فقرزدایی؛ دومین نظم جدید امام
حجت الاسلام کشوری ادامه داد: حوزه دومی که امام نظام‌سازی کرده و نظم جدیدی را ایجاد کردند حوزه «رسیدگی به امور مستضعفین و فقرزدایی» بود. ایشان نهادهایی مانند جهادسازندگی، کمیته امداد و ستاد اجرایی فرمان امام را درست کردند. البته جریان توسعه‌گرا بعداً جهاد سازندگی را به اسم کوچک‌سازیِ دولت منحل کرد.
** راه اندازی قرض‌الحسنه؛ سومین نظم جدید امام
وی افزود: امام ابتدای انقلاب در حوزه اقتصاد تشکیلات قرض‌الحسنه را راه‌اندازی کردند؛ البته این تشکیلات چون توسط سیستمهای توسعه‌گرا و بانک مرکزی درک نشد برای آن چالش به‌وجود آمده است؛ ولی الآن طبق آخرین آمار در سال 100 هزار میلیارد تومان پول به‌وسیله نظمی که در حوزه قرض‌الحسنه وجود دارد تجمیع می‌شود. این یک سرمایه ارزان است که اگر ما بتوانیم مسیر آن را با تغییر برخی از قوانین تغییر بدهیم، مثلاً می‌توانیم مشکل مسکن را حل کنیم. پس در حوزه اقتصادی نیز به‌صورت محدود نظام‌سازی شده که البته سیستمهای مدرن برای آن چالش ایجاد می‌کنند.
** حوزه زیارت امامزادگان؛ چهارمین نظم جدید امام
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به اینکه بعد از انقلاب در حوزه تربیت زیارتی امامزادگان ما تعریف جدیدی پیدا کرده‌اند، گفت: شما می‌بینید که در سال 20 میلیون زائر به حرم رضوی مشرف می‌شوند و آنجا برنامه‌های مفصلی وجود دارد؛ قبلاً به این شکل نبوده است. امامزاده‌های دیگر که در سراسر کشور وجود دارند نیز همینطور. به هر حال این اتفاق در هشت حوزه رخ داده که اینها اهم موارد هستند.
** بخشی از سخنان 14 خرداد رهبر انقلاب ناظر به همین موضوع است / چرا این بُعد از اندیشه امام، بیان نشده و در نظام برنامه‌ریزی ایران لحاظ نمی‌شود؟
وی خاطرنشان کرد: امروز ساختار اصلیِ سخنان امام خامنه‌ای راجع به انقلابی‌گری بود. محور مباحثی که ایشان فرمودند این بود که برای چندمین بار مفهوم انقلابی‌گری را تعریف کردند و بعد یک جمله کلیدی داشتند که به نظر من به بحث نظام‌سازی اجتماعی -که الآن آن را مطرح می‌کنیم- ارتباط دارد. ایشان فرمودند: ما اگر راه امام را ادامه بدهیم به آن اهداف عالیه می‌رسیم.
کشوری ادامه داد: اُسّ اساس و روح اصلیِِ راه امام، «نظام‌سازی اجتماعی» است. یعنی امام پایه‌گذار یک نظم جدیدِ مدنی و یک زندگی و نظم جدید هستند؛ منتهی چون امام در ده سالِ اولی که اختیار اجتماع را در دست داشتند در آغازِ کار بودند موفق شدند این نظامات اجتماعی را در هشت حوزه به‌صورت اجمالی بازتعریف کنند. بنابراین اگر ما امروز می‌خواهیم راه امام را ادامه بدهیم باید بر روی مفهوم نظام‌سازیِ اجتماعیِ مبتنی بر دین کار گسترده گفتمانی انجام بدهیم.
وی افزود: بنده باید با کمال تأسف و به‌صراحت در برنامه شما بگویم: وقتی برنامه‌ای را راجع به امام خمینی برگزار کرده و راجع به شخصیت امام صحبت می‌کنند، می‌بینیم که از ابتدا تا انتهای برنامه فقط راجع به شخصیت خانوادگی و عاطفی و بُعد مهربانی امام صحبت می‌کنند.
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با تأکید بر اینکه صد البته که امامِ ما، امام مهربانی بودند و می‌توانستند با اطرافیان خود ارتباطِ بر محور رفق برقرار کنند، ادامه داد: ولی سؤال این است که اگر ما فقط به این حوزه‌ها بپردازیم و نظام‌سازی مبتنی بر دین را تعریف نکنیم جامعه ما و حوزه برنامه‌ریزی ما چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟ الآن در فصل تدوین برنامه ششم کشور هستیم و بحمدالله هیأت رئیسه مجلس انتخاب شده و از همین فردا برنامه ششم در دستور کار قرار دارد. سؤال من این است که در برنامه ششمِ کشور چقدر نظام‌سازی اجتماعی را فهم کرده و آن را به قانون تبدیل می‌کنیم؟ اگر راجع به بُعد اصلی شخصیت امام گفت‌وگو نکردیم و این گفت‌وگوها را پررنگ نکنیم در حوزه برنامه‌ریزی کشور با چالش روبر می‌شویم. شما می‌دانید که ما هفتادسال سابقه برنامه‌ریزی داریم و همه -هم کارشناسان الگوی پیشرفت اسلامی در مشهد، قم و تهران و هم کارشناسان سازمان مدیریت- معتقدند این هفتادسال برنامه‌ریزی در حوزه اجتماعی ناکارآمد بوده است. چرا ناکارآمد است؟ چون در حوزه برنامه‌ریزی از نظریات علیل و ناکارآمد غرب استفاده می‌کنیم. آیا الآن ما نباید تفکرِ نظام‌سازیِ اجتماعی را باز کنیم تا در حوزه برنامه‌ریزی نیز نظام‌سازی جدیدی داشته باشیم؟ ضرورت بحث در اینجاست. چه کسی متکفل این کارهاست؟ در حال حاضر نهادهایی وجود دارند که برای این‌کار بودجه می‌گیرند و می‌خواهند اندیشه امام را تبیین کنند. آیا رواست که هنگام تبیینِ اندیشه امام بُعد اصلی شخصیت ایشان را نادیده گرفته و راجع به آن بحث نکنند؟
وی افزود: حداقل قضیه این است که بخشِ قابل توجهی از برنامه‌ها باید -هم در مناسبتهایی مانند 14 و 15 خرداد و هم در سایر مناسبتها- به تعریف نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر دین اختصاص پیدا کند. اصطلاحی که آیت‌الله امام خامنه‌ای از سال 1385 تحت عنوان الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت مطرح کردند، شرح تفصیلی چگونگی نظام‌سازی اجتماعی مبتنی بر دین است؛ یعنی درواقع اگر گفتمانِ الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت در کشور جدی گرفته شود تفکر امام تئوریزه و قابل تدریس برای نسل آینده می‌شود.
حجت‌الاسلام کشوری ادامه داد: در تمام برنامه‌ها -خصوصاً برنامه پنجم، البته برنامه چهارم نیز اینگونه است- احکامی داریم مربوط به گسترش اندیشه‌ی امام در جامعه. اصلاً این امر به حکمِ برنامه تبدیل شده است و وقتی تبدیل به حکم برنامه می‌شود یعنی بودجه و مسئول پیدا می‌کند. سالهاست ما این را به قانون تبدیل کرده‌ایم، ولی بازهم در 14 و 15 خرداد برنامه‌هایی روبنایی را طراحی می‌کنند که در آنها اساساً نظم اجتماعی که امام پایه‌گذاری کردند تعریف نمی‌شود و راجع به آن گفتمان‌سازی اتفاق نمی‌افتد.
** از میان ابعاد گوناگون شخصیت امام، باید به تفکر امام برای اداره جامعه پرداخته شود
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با بیان اینکه ما باید تمام ابعاد شخصیت امام را ببینیم، ادامه داد: به‌عنوان مثال امام یک شخصیت علمیِ قابل توجه داشتند. مثلاً من برای طلبه‌ها این نکته را یادآور می‌شوم که امام در نظریات اصولی، نکته‌های قابل توجهی دارند. امام در حوزه روابط خانوادگی نیز یک شخصیت ویژه هستند و با اهالی خانواده خود یک زندگیِ از سر محبت و حکمت داشتند؛ این نیز سر جای خود محفوظ است. امام بُعدهای برجسته دیگری نیز دارند؛ منتهی مهمترین بعد این است که تفکر امام برای اداره جامعه چه بود؟
وی افزود: در تمام صحبت‌هایی که آیت‌الله امام خامنه‌ای در مورد شخصیت امام در دیدار با خبرگان رهبری داشتند کلیدواژه اصلی ایشان این است که تفاوت امام با سایر فقها در «نظام‌سازی اجتماعی» بود. این نظام‌سازیِ اجتماعیِ مبتنی بر دین، هنر و تفقه جدید امام بود.
** خانواده امام به شایستگی به این موضوع نپرداخته‌اند / آثار امام یک گنجینه برای نظام‌سازی اجتماعی است
حجت الاسلام کشوری در ادامه گفت: متأسفانه باید عرض کنم که متصدیان امر و خصوصاً خانواده محترم امام، آنچنان که شایسته است به این نکته نپرداخته‌اند. بنده با برخی از آنها به‌صورت حضوری صحبت کرده و از ایشان خواهش کرده‌ام که شما که به امام عظیم‌الشأن منتسب هستید و احترامتان واجب است، بابی را در این مسئله باز کرده و نظام‌سازی اجتماعی را شرح و تفصیل دهید.
وی ادامه داد: هم‌اکنون نیز صحیفه نور، وصیتنامه امام و صحیفه امام، گنج هستند و می‌توان از آنها استنباط کرد. ما در موردِ این مبانی بحث نکرده‌ایم و حاصل این شده که تئوری کینزی‌های جدید و نهادگرایی مبنای نظام‌سازی ما شده‌اند. ما باید به چه کسی گله کنیم؟ چرا اینقدر از مبانی اندیشه امام غفلت می‌شود تا این نفوذهای فرهنگی اتفاق بیفتد؟ ما بر روی نظام‌سازیِ اجتماعی مدنظر امام و رهبری بحث نکرده‌ایم و همه در این مورد تقصیر داریم.
** اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی، پس از دو دهه پژوهش در حوزه نظام‌سازی اجتماعی تولید شده است
وی در پایان با اشاره به حدود دو دهه کار علمی - پژوهشی، در حوزه «نظام‌سازی اجتماعی» و با الهام از نظریه مترقی امام خمینی در بخشهای مختلف خاطرنشان کرد: این موضوع در حدود 81 حوزه تئوریزه شده و حالا در قالب «اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی» در دسترس است. من خواهش می‌کنم دوستانی که می‌خواهند به مفهوم نظام‌سازی اجتماعی و نوآوری فقهی جدید امام راحت‌تر دست پیدا کنند بسته‌های بحثی‌ای که ما در اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی مطرح کرده‌ایم را ببینند. البته به نظر می‌آید باید ده‌ها کارِ دیگر براساس وصیتنامه امام و صحیفه نور در این حوزه انجام شود.
انتهای پیام/