سایه شوم خشکسالی بر سرچشمه کارون و زاینده‌رود/چشمه‌هایی که دیگر نمی‌جوشند
تغییرات اقلیمی در چند سال اخیر سبب خشکسالی در سطح کشور از جمله استان چهارمحال و بختیاری شده که ۹ سال خشکسالی پیاپی سبب شده که چهارمحال و بختیاری در ردیف ۶ استان خشک کشور قرار گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، با وجود اینکه استان چهارمحال و بختیاری روزی از استان‌های پُر آب کشور بود اما در طول 9 سال گذشته بر اثر خشکسال‌های پیاپی منابع آبی استان به شدت کاهش یافته به نحوی که برخی از مناطق استان با مشکل جدی تأمین آب مواجه هستند. براساس اعلام مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران هواشناسی، استان چهارمحال و بختیاری در ردیف 6 استان خشک کشور و پس از استانها یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، اصفهان و فارس که تاریخ گواه آن است که این استانها همواره با مشکل خشکسالی مواجه بوده‌اند، قرار گرفته است.
مسئله خشکسالی در چهارمحال و بختیاری زمانی بُغرنج می‌شود که منابع محدود آبی استان باید بدون حد و مرز در اختیار استان‌های دیگر برای مصارف کشاورزی و صنعت قرار گیرد.
در طول سال‌های گذشته کشت محصولات کشاورزی با مصرف کم آب در برخی از مناطق چهارمحال و بختیاری جایگزین کشت محصولات با مصرف بالای آب شده که این امر از سوی منابع طبیعی استان در حال توسعه است اما استان‌های دیگر به جای حذف کشت محصولات با مصرف بالای آب با دلایلی بی‌اساس مبنی‌بر اینکه مصرف آب این محصول نسبت به استان‌های شمالی کمتر است همچنان بر توسعه کشت این محصولات پافشاری می‌کنند.
سخن را با بیان این نکته کوتاه می‌کنم، با وجود خشکسالی‌های اخیر اصرار برخی از سیاسیون برای راه‌اندازی تونل‌های بهشت‌آباد و گلاب درد ناعلاج دیگری است که سبب تهی شدن استان از منابع آبی جاری و زیرزمینی و در نتیجه تبدیل استان چهارمحال و بختیاری به منطقه‌ای خشک و منبع ریزگرد در دل ایران می‌شود.
چهارمحال و بختیاری ششمین استان خشک کشور
مهرداد قطره در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: براساس اعلام مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران هواشناسی، چهارمحال و بختیاری پس از استان‌های یزد، خراسان جنوبی، و سیستان بلوچستان، اصفهان و فارس ششمین استان خشک کشور اعلام شده است.
وی با بیان اینکه کم‌بارشی در سال زراعی 95 ـ 94 ادامه دارد، افزود: میانگین وزنی بارندگی سال زراعی جاری 493 میلی‌متر در حالیکه میانگین وزنی بارندگی در مدت مشابه سال گذشته 584 میلی‌متر گزارش شده که نسبت به میانگین بلندمدت دوره مشابه 16 درصد کاهش یافته است.
مدیرکل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه بارندگی در استان پایان یافته و انتظار بارش نداریم، خاطرنشان کرد: میزان بارش نسبت به میانگین سال زراعی کامل 17 درصد کاهش یافته است.
شهرستان بروجن در بدترین وضعیت خشکسالی
قطره با بیان اینکه بروجن در بدترین وضعیت خشکسالی قرار دارد، تصریح کرد: میانگین وزنی سال زراعی جاری در شهرستان بروجن 153 میلی‌متر در حالی که میانگین وزنی بارندگی در مدت مشابه سال گذشته 266 میلی‌متر گزارش شده که نسبت به میانگین بلندمدت دوره مشابه 43 درصد کاهش یافته است.
وی خاطرنشان کرد: میانگین وزنی سال زراعی جاری در شهرکرد 268 میلی‌متر و کوهرنگ 1206 میلی‌متر که به ترتیب میانگین وزنی بارندگی در مدت مشابه سال گذشته 344 میلی‌متر و 1587 میلی‌متر گزارش که در شهرکرد 22 درصد و کوهرنگ 24 درصد کاهش یافته است.
مدیرکل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به استمرار 9 سال پیاپی خشکسالی تأکید کرد: با توجه به اینکه شروع بارش‌ها از پاییز است مدیریت منابع آبی و سدها ضروری است.
قطره با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود دمای هوا در تابستان امسال در بلندمدت و نسبت به سال گذشته یک درجه افزایش یابد، تصریح کرد: مسلماً دما تنها علت افزایش تبخیر نیست بلکه وزش باد و گرد و خاک نیز از دلایل دیگر افزایش تبخیر منابع آبی است.
تسریع روند بیابانزایی در استان چهارمحال و بختیاری
حسین بهرامی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: براساس تعریف سازمان ملل بیابانزایی عبارت است از کاهش توان تولید اراضی که در اثر تغییر اقلیم و یا فعالیت‌های انسانی ایجاد می‌شود بنابراین باید توجه داشت که بیابان و بیابانزایی 2 مقوله متفاوت هستند.
وی با اشاره به تعریف بیابان افزود: بیابان به مناطق خشک و بسیار کم‌بارش مانند مناطق مرکزی گفته می‌شود.
معاون آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به تعریف بیابانزایی بیان کرد: بیابانزایی در اقلیم‌های خشک، نیمه خشک و حتی نیمه مرطوب نیز اتفاق می‌افتد. بیابانزایی به معنای کاهش توان تولید زمین است. فرسایش خاک، شور شدن خاک، کاهش مواد آلی خاک، اُفت کمی و کیفی آب‌های سطحی و زیرزمینی و تخریب پوشش گیاهی هر کدام می‌تواند سبب بیابانزایی شود.
بهرامی خاطرنشان کرد: بیابانزایی در حالت کلی سبب تخریب خاک، تخریب آب و تخریب پوشش گیاهی می‌شود که نتیجه نهایی بیابانزایی از بین رفتن توان تولید، کاهش درآمد جوامع و صدمه دیدن توسعه و تمدن است.
وی تصریح کرد: استان چهارمحال و بختیاری از نظر اقلیمی فاقد مناطق بیابانی است و اقلیم استان از نیمه خشک تا مرطوب و سرد متغیر است.
معاون آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه متأسفانه باید گفت علی‌رغم آنکه استان فاقد اقلیم خشک و بیابان است اما فرآیند بیابانزایی در استان وجود دارد، بیان کرد: بیابانزایی روندی تدریجی و کُند است که در صورت تداوم، روند بیابانزایی فعلی به طور واضح قابل پیش‌بینی است و در چند دهه آینده شاهد نشانه‌های بیابان و رخساره‌های خاص بیابان در استان به ویژه نیمه شرقی هستیم.
بهرامی با اشاره به دلایل بیابانزایی گفت: فرسایش بیش از 20 تن خاک در حوزه آبخیز کارون، از بین رفتن تنوع زیستی و گونه‌های گیاهی بومی استان، تخریب جنگل‌ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی و کشاورزی‌های غیراصولی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب که سبب اُفت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده و همچنین خشکسالی و تغییر اقلیم که از چند سال اخیر شاهد آن هستیم روند بیابانزایی را تشدید می‌کند.
وی با بیان اینکه استان چهارمحال و بختیاری فاقد بیابان خشک است، خاطرنشان کرد: به همین دلیل از محل اعتبارات دفتر مقابله با بیابان اعتباری به استان اختصاص نمی‌یابد اما تمام فعالیت‌های آبخیزداری در استان در راستای مقابله با تخریب سرزمین و بیابانزایی انجام می‌شود.
معاون آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه اُفت سطح آب‌های زیرزمینی به ویژه در استان از بارزترین علائم بیابانزایی است، تصریح کرد: دشت‌های مسطح در نقاطی تبدیل به کانون‌های گرد و غبار شده و این در حالی است که این دشت‌ها در گذشته مرغزار و تالاب بوده‌اند.
بهرامی با بیان اینکه مَرغ شهرکرد که به عنوان کانون گرد و غبار سلامت ساکنان شهر را به خطر می‌اندازد، تأکید کرد: چنین حالتی در سفید دشت و خانمیرزا نیز مشاهده می‌شود که در صورت تداوم برداشت‌های بی‌رویه از سطح آب‌های زیرزمینی و تداوم خشکسالی باید گفت این مناطق تبدیل به بیابان خواهند شد.
رفع مشکل کمبود آب در چهارمحال و بختیاری نیازمند مدیریت است
فتح‌الله صابرپور در گفت‌وگو با تسنیم با بیان اینکه استان با مشکل جدی کمبود آب مواجه است، اظهار داشت: بحران کمبود آب را می‌توان مدیریت و شرایط را کنترل کرد.
وی با بیان اینکه برخی از کشورها با میزان آب کم این مشکل را مدیریت می‌کنند، افزود: مشکل کمبود آب را می‌توان با مدیریت صحیح مصرف و اجرایی به شکلی عملی کرد که با کمک مردم به خوبی از مشکل خشکسالی عبور کنیم.
سرپرست آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به مشکل کمبود آب در شهرستان بروجن بیان کرد: شهرستان بروجن مانند سایر شهرستان‌ها شرایط تثبیت شده‌ای ندارد که آب منطقه‌ای آمادگی لازم برای هرگونه همکاری برای رفع مشکل آب شرب این منطقه را دارد.
صابرپور با اشاره به وجود 8 دشت ممنوعه در استان گفت: از مجموع 11 دشت آبخوان 8 دشت به دلیل اینکه از شرایط نرمال آبی برخوردار نیستند به عنوان دشت‌های ممنوعه قلمداد می‌شوند.
وی تصریح کرد: 8 دشت ممنوعه استان شامل شهرکرد، بروجن ـ فرادنبه، سفیدشت، گندمان ـ بلداجی، لردگان، جوانمردی یا خانمیرزا، کیار و مالخلیفه است.
سرپرست آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به تعداد چشمه‌های شناسایی شده در استان بیان کرد: 179 چشمه در شهرکرد، 42 چشمه در بروجن ـ فرادنبه، 8 چشمه در سفیددشت، 272 چشمه در گندمان ـ بلداجی، 69 چشمه در لردگان، 143 چشمه در فلارد، 48 چشمه در کیار، 118 چشمه در خانمیرزا، 203 چشمه در جونقان ـ فارسان و 74 چشمه در شلمزار شناسایی شده است.
از تعداد چشمه‌هایی که خشک شده آمار دقیقی در دست نیست
صابرپور افزود: چشمه‌ها 2 حالت دارند، چشمه‌های هوابین که به صورت فصلی آب دارند و چشمه‌هایی که به صورت دائمی آب دارند.
وی با بیان اینکه خشک شدن چشمه‌ها به واسطه خشکسالی 9 ساله قطعی و ممکن است هر لحظه آسیب ببیند، خاطرنشان کرد: اینکه همه چشمه‌ها تحت تأثیر خشکسالی دچار کم‌آبی و یا خشک شده‌اند قطعاً درست است و بعضاً در فصولی خشک شده‌اند و یا اینکه خشک شده‌اند و در طول سال آب ندارند.
سرپرست آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: با توجه به کاهش بارندگی‌ها تأثیرات خشکسالی بر روی منابع آبی، چشمه‌ها و قنوات به یقین قطعی است. منابع آب زیرزمینی که چاه‌ها از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنند و به عنوان آبخوان تعریف می‌شوند به طرز چشمگیری دچار کمبود آب شده‌اند.
صابرپور گفت: آسیب دیدن چشمه‌ها بر اثر حفر تونل‌های انتقال آب نیاز به مطالعه دارد اما قاعدتاً حفر تونل می‌تواند بر منابع قابل دسترس تأثیرگذار باشد.
وی تصریح کرد: در اجرای طرح‌های انتقال آب باید مطالعات دقیق و کنترل شده بدون اینکه منافع گروهی خاص به ویژه حقوق و منافع مردم استان در نظر گرفته شود.
بررسی اثرات منفی طرح‌های انتقال آب بدون ملاحظه‌کاری سیاسی
مسئله خشکسالی در استان به اندازه‌ای بغرنج شده که اردشیر نوریان نماینده مردم شهرکرد، بن و سامان در مجلس در نخستین سخنرانی خود اظهار داشت: موضوع آب از اساسی‌ترین موضوعات استان ما و فلات مرکزی کشور است که این روزها در زمان تصمیم‌گیری دچار اشکالاتی شده و نیازمند توجه ویژه دولت به این موضوع هستیم.
نماینده مردم شهرکرد، بن و سامان در مجلس با بیان اینکه بی‌آبی و خشکسالی طی سال‌های گذشته به مشکل اساسی تبدیل شده است، گفت: این موضوع با سوءمدیریت در مصرف بهینه آب، الگوی کشت پرمصرف در بخش کشاورزی، اثرات منفی طرح‌های انتقال آب بین حوزه‌ای و موضوعات دیگر می‌طلبد وزرات نیرو با تدوین سند جامع آب کشور فارغ از هرگونه ملاحظه سیاسی و محله‌گرایی و دخالت‌های غیرفنی در توزیع آب اقدام کند که بعضا دخالت‌های غیر فنی انجام شود.
نوریان تأکید کرد: جای تاسف است برخی افراد سرشناس و دارای نفوذ در اتخاذ تصمیمات اساسی در این روند تاثیرگذار بودند و با بزرگ‌نمایی مشکلات برخی استانها، مصالح و منافع مردم استان ما را به حاشیه راندند. حال اینکه مسئولان ذی‌ربط بدانند که حیات و معاش بخش زیادی از این استان به ویژه مناطق وابسته به آب حوزه زاینده رود وابسته به همین آب است پس در تصمیم‌گیری‌ها دقت کنید.
وی با بیان اینکه در این راستا عملکرد نامناسب سازمان محیط زیست نیز مزید بر علت است، گفت: وزارت نیرو لازم است نگاه سازه‌ای و انتقال آب بین حوزه‌ای را به یک نگاه مدیریتی و غیرسازه‌ای تبدیل کند و ضمن رعایت سهم برداشت و حق آبه مردم از حوزه مبدأ، بیشتر بر روی اقتصاد آب توجه کند تا همه ذی‌نفعان عادلانه منتفع شوند.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تصریح کرد: آب بین حوضه‌ای را به یک نگاه مدیریتی و غیرسازه‌ای تبدیل کند و ضمن رعایت سهم برداشت و حق آبه مردم در حوزه مبدأ بیشتر بر روی اقتصاد آب یعنی زمینه ایجاد بازار آب محلی و ملی را فراهم کند که ذی‌نفعان هم در حوزه‌های مبدأ و هم در حوزه‌های مقصد عادلانه منتفع شوند و به عبارت دیگر بخشی از ارزش افزوده آب در حوزه‌های مقصد به توسعه زیرساخت‌های مبدأ تخصیص یابد.
بحران شدید آبی در کشور
کارشناس منابع طبیعی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: کشور ایران از لحاظ جغرافیایی در نوار 36 درجه شمالی قرار گرفته و جزء کشورهای با بارش کم و خشک قلمداد می‌شود.
هومان خاکپور افزود: سرانه بارش در کشور تقریباً یک سوم جهان و برابر با 250 میلی‌متر است و این مسئله به معنای آن است که ما باید 3 برابر مردم جهان و با حساسیت بیشتری مصرف آب را مدیریت کنیم.
وی خاطرنشان کرد: اما متأسفانه مصرف آب در کشور 3 برابر میانگین جهانی در زمینه شرب، صنعت و کشاورزی است.
کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه 65 تا 70 درصد از آب در بخش کشاورزی هَدر می‌رود، بیان کرد: راندمان کشاورزی در ایران 35 تا 40 درصد در حالیکه در دنیا راندمان کشاورزی 70 درصد است.
خاکپور با بیان اینکه حدود 90 درصد از منابع آبی قابل مصرف در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، گفت: با این وجود ضایعات بخش کشاورزی از مزرعه تا سفره بین 30 تا 35 درصد پس با این حال 27 میلیارد مترمکعب آب از دست می‌دهیم که کل آب شرب مصرفی در سال 7 تا 8 میلیارد مترمکعب است.
وی با بیان اینکه براساس آمار وزارت نیرو 400 سکونتگاه کشور با تنش شدید آبی مواجه هستند، تصریح کرد: با کاهش تنها 10 درصد از ضایعات بخش کشاورزی نیاز آبی کشور تأمین و در زمینه شرب با هیچ مشکلی مواجه نیستیم.
کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه مشکل اصلی ما مدیریت مصرف آب است، بیان کرد: با توسعه بخش کشاورزی و صنعت و افزایش رشد جمعیت در طول 3 تا 4 دهه گذشته بیش از 70 درصد از ذخایر آبی که شاید در طول میلیاردها سال ذخیره شده بود، مصرف شد و این به معنای آن است که ما امروز از مرز تنش آبی عبور کرده و وارد بحران آبی شده‌ایم.
خاکپور تصریح کرد: خشکسالی‌های یک دهه اخیر، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از چاه‌های مجاز و غیرمجاز و مصرف بیش از حد سبب اُفت شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی که این اُفت شدید سبب تخریب و پُر شدن سفره‌ها و در نتیجه بدترین فاجعه زیست محیطی یعنی فرونشست زمین که مهم‌ترین و بارزترین نشانه آغاز بیابانزایی است.
وی با بیان اینکه استفاده از واژه بیابان‌زدایی غلط است، بیان کرد: بیابان یک اکوسیستم منحصر به فرد است که اصلاً قرار نیست تبدیل به مرتع و یا جنگل شود. ما نباید اجازه دهیم بیابانزایی رخ دهد و در اصل واژه مهار بیابانزایی صحیح است.
کارشناس منابع طبیعی با اشاره به اثرات مخرب بیابانزایی گفت: تخریب سفره‌های زیرزمینی سبب جلوگیری از نفوذ آب به داخل زمین و تخریب پوشش گیاهی می‌شود که در نتیجه خاک آماده حرکت می‌شود و با وزش باد شاهد گرد و غبار و ریزگردها با منشأ داخلی خواهیم بود.
خاکپور تصریح کرد: بیابانزایی بر اثر 2 عامل بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی و بستن رودخانه‌ها به بهانه سدسازی و یا انتقال آب که مانع رسیدن آب به مناطق پایین‌دست می‌شود.
توسعه در کشور براساس قدرت چانه‌زنی و لابی‌گری است
وی با بیان اینکه ما فاقد آمایش سرزمین هستیم، بیان کرد: توسعه در کشور بسته به قدرت چانه‌زنی، نفوذ و لابی‌گری است.
کارشناس منابع طبیعی با اشاره به بحران آبی استان‌های فلات مرکزی تأکید کرد: در فلات مرکزی ایران توسعه به صورت نامتوازن و بدون توجه به ظرفیت‌های اکولوژیکی رخ داده که پس از انقلاب با قدرت چانه‌زنی در حاکمیت صنعت و کشاورزی در استان‌های اصفهان، یزد، کرمان و سمنان توسعه پیدا کرده و هم‌اکنون با بحران آب مواجه شده‌اند.
خاکپور با بیان اینکه در راستای رفع مشکلات این مناطق انتقال آب از سایر استانها به ویژه سرشاخه کارون ساده‌ترین راه است، گفت: در ضمن پروژه‌های انتقال آب از منابع مالی زیادی برخوردار هستند که پیمانکارانی برای دست‌یابی به بالاترین منفعت مسئولان را به سمت اجرای این پروژه‌ها سوق می‌دهند.
وی با بیان اینکه در جهان انتقال آب همیشه آخرین گزینه است اما متأسفانه ما همیشه تک گزینه عمل می‌کنیم، بیان کرد: به عنوان مثال بیشترین میزان انتقال آب به استان یزد در دولت اصلاحات اتفاق افتاد و یزد تبدیل به قطب تولید کاشی از صنایع پرمصرف شد.
کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه اکنون استان سیستان و بلوچستان نیز متقاضی انتقال آب از سرشاخه کارون شده است، تصریح کرد: ما متوجه هستیم که همه استانها با مشکل کمبود آب مواجه هستند اما مشکل هر منطقه‌ای باید در همان منطقه برطرف شود و نه اینکه با انجام طرح‌های اشتباه زمینه نابودی یک منطقه دیگر فراهم شود.
استان چهارمحال و بختیاری و خوزستان از قربانیان تفکر غلط تونل‌های انتقال آب
خاکپور با بیان اینکه میانگین سرانه آب مردم چهارمحال و بختیاری نسبت به مردم سایر استانها بالاتر است، بیان کرد: این میزان آب در واقع حق آبه طبیعی رودخانه‌ها و تالاب‌ها و در نهایت خلیج فارس است.
وی با بیان اینکه انحراف و انتقال آب زمینه نابودی خلیج فارس را فراهم می‌کند، تصریح کرد: کاهش ورود آب شیرین به خلیج فارس سبب برگردانده شده آب شور به رودخانه‌هایی نظیر اروندرود و بهمنشیر شده که خشک شدن یک میلیون نخل را در پی داشته و سبب مهاجرت مردم از این منطقه شده است.
گزارش از سپیده شفیعی‌نژاد
انتهای پیام/
