کتابفروشان ورشکسته و بازار داغ کتاب‌های افست/ایران برای رونق بازار کتابش در افغانستان چه کرده است؟
در حالی که انتظار می‌رفت با روی کار آمدن دولت مرکزی در افغانستان وضعیت حوزه فرهنگ به ویژه ناشران و کتابفروشان، بهتر شود، اما شرایط این روزهای نشر این کشور حکایت از چیز دیگری دارد. برخی از کتابفروشی‌ها نیمه تعطیل‌اند و برخی نیز چوب حراج زده‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در میان هزاران مهاجری که از کشورهای مختلف رخت سفر بسته و راهی اروپا شده‌اند و یا در این فکر هستند، از هر جنس و قشری دیده می‌شود؛ از افرادی که برای یک لقمه نان سفری طولانی را به جان می‌خرند گرفته تا نویسندگان و اهل قلمی که برای یافتن جایی آرام و کم‌دغدغه این راه را برگزیده‌اند. محمدابراهیم شریعتی، مدیر انتشارات عرفان در افغانستان، از جمله این افراد است که در نظر دارد با فروش همه دارایی‌اش، کتاب‌هایش، و حراج آنها با سرمایه‌ای که در دست دارد برای زندگی به اروپا برود؛ عاقبت یک ناشر با سابقه کار 25 سال. او در گفت‌وگو با تسنیم دلیل مهاجرت را اینطور عنوان می‌کند: نبود نقدینگی کافی و روشن نبودن آینده.
به گفته او؛ فروش کتاب در افغانستان به صفر رسیده و در ماه‌های اخیر کتابفروشی مانند عرفان که سابقه کار در این حوزه دارد، گاه در روز تنها 9 هزار افغانی کتاب فروخته است. این وضعیت تنها متوجه انتشارات عرفان نیست، دیگر ناشران نیز از وضعیت ناراضی هستند که از جمله این موارد می‌توان به کتابفروشان پاساژ بابل شاه سنتر اشاره کرد که تعدادی از ناشران آن به دلیل بدهی، کتاب‌های خود را برای فروش به حراج گذاشته‌اند.
شریعتی در روزهای اخیر با اعلام خبر فروش کتاب‌های انتشارات و کتابخانه شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی سعی دارد که از این طریق راهی برای پرداخت بدهی‌های خود بیابد. او می‌گوید که برای جمع‌آوری و تهیه تعدادی از عناوین کتابخانه‌اش زحمت زیادی کشیده و شرایط سختی را تحمل کرده است.
کتابفروشان افغانستان و بازار نیمه تعطیل کتاب
در کتابخانه شخصی او آثاری چون دوره کامل مجله کاوه چاپ المان (1920)، دیوان خاقانی به تصحیح عبدالرسولی و با حاشیه امیری فیروز کوهی و کتاب‌های چاپ سنگی متعددی دیده می‌شود. شریعتی تنها کسی نیست که از وضعیت فروش کتاب در افغانستان راضی نیست. ناشران دیگری نیز هستند که به دلیل وجود شرایط نامطلوب، عملاً نیمه تعطیل‌اند و قصد فروش کتاب‌های خود را دارند؛ ناشرانی چون فرهنگ، خیام، انتشارات امیری و ... .
هرچند پیش‌بینی می‌شد با توجه به گرایش نسل جوان افغانستان به ادامه تحصیل در مؤسسات آموزشگاهی و دانشگاه‌ها و ایجاد فضایی متفاوت با دوران جنگ در افغانستان توسط دولت جدید، آینده کتاب و کتابخوانی نیز در این کشور بهتر شود، اما نتایج فعلی عکس این امیدها و آرزوها را نشان می‌دهد؛ به طوری که علاوه بر کتابفروشان و ناشران، دیگر اهالی فرهنگ افغانستان مانند نویسندگان نیز چنین احساسی دارند و حتی برخی از آنها تلاش دارند با مهاجرت مجدد شرایط را کمی به نفع خود کنند، اما در پاسخ به این پرسش که چرا وضعیت کتابفروشی در افغانستان بهبود نیافته، دلایل متعددی مطرح می‌شود.
«فرهنگ» دغدغه دولت افغانستان نیست
به اعتقاد برخی از اهالی نشر، یکی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد این روند در بازار نشر افغانستان نبود برنامه‌ریزی مشخص و منسجم برای بهبود شرایط در سال‌های آتی است. به گفته برخی از فعالان، دولت به دلیل مشکلاتی که با آن مواجه است، دغدغه فرهنگ ندارد و مسائل فرهنگی در اولویت قرار نمی‌گیرد. شریعتی در این‌باره می‌گوید: در طول مدتی که حکومت مرکزی در افغانستان شکل گرفت، در رابطه با فرهنگ کار خاصی صورت نگرفت. از سوی دیگر، حضور بیگانگان نیز مزید بر علت شده است. گروه‌های خودجوش(NGO) در رابطه با مسائلی مانند آرایش زنان کار می‌کنند، اما در رابطه با کتاب و چاپخانه‌ها و ... کار و برنامه خاصی ندارند. بخش خصوصی که بیشتر از کشورهای اروپایی هستند، برای تولید برنامه در رسانه‌ها و روزنامه‌های زرد هزینه می‌کنند، اما در زمینه کتاب برنامه ندارند.
او بخشی از مشکلات ایجاد شده را به دلیل گرانی کتاب در ایران و تأثیر آن بر نشر افغانستان می‌داند. به گفته او؛ بخش قابل توجهی از آثار بازار کتاب افغانستان مربوط به کتاب‌هایی است که در ایران به چاپ رسیده‌اند و همین افزایش قیمت، با توجه به شرایط نامساعد اقتصادی مردم، منجر به خرید کم مخاطبان افغانستانی می‌شود.
ایران برای بازار کتابش در افغانستان چه کرده است؟
گفته می‌شود که 80 درصد کتاب‌های بازار نشر افغانستان، آثاری هستند که ناشران ایرانی منتشر می‌کنند. بعد از بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران که افغانستان در آن به عنوان میهمان ویژه حضور داشت، توجه به بازار نشر افغانستان از فعالان این حوزه در ایران بیشتر شد. از نتایج آن نیز سفر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ ارشاد به همراه هیئتی به افغانستان برای انجام تفاهمنامه‌ای به منظور ایجاد همکاری‌های دو کشور بود تا از این طریق، بازار کتاب‌های ایرانی در افغانستان در کنترل ناشران دو طرف قرار گیرد و از فروش چاپ افست کتاب‌ها در پاکستان جلوگیری شود، اما به گفته برخی از ناشران افغانستانی نتایج این تفاهم‌نامه ملموس نیست. فروش کتاب‌های چاپ افست همچنان ادامه دارد.
کتاب‌های افست پاکستانی، جای کتاب‌های ایرانی را می‌گیرند
اجمل عازم، مدیر انتشارات عازم در افغانستان، در این‌باره می‌گوید: فروش کتاب در کابل و افغانستان خراب‌تر از قبل نشده است، بلکه سیستم انتقال کتاب از ایران به افغانستان به گونه‌ای است که قیمت تمام شده آن بالاست؛ به همین دلیل کسی در افغانستان علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این زمینه نیست. از سوی دیگر، در میان ایرانی‌ها نیز این همت وجود ندارد که سیستم دقیق پخش و فروش کتاب راه بیندازند. متأسفانه نه دولت ایران، نه دولت افغانستان و نه اتحادیه ناشران ایران، برنامه‌ای برای بهبود این وضعیت ندارد. پیش‌تر نیز به دلیل علاقه ناشران افغانستان برای بهتر شدن شرایط، جلساتی با مسئولان ایرانی در این زمینه برگزار شد و در این جلسات مطرح شد که ما علاقه‌مند به ایجاد یک سیستم پخش منسجم هستیم، اما وضعیت تغییری نکرده است.
چرخه سیستم توزیع کتاب بین دو همسایه فارسی‌زبان هنوز معیوب است
برخلاف نظر دوستان من معتقدم که فروش کتاب در افغانستان بالا می‌رود، اما کدام کتاب‌ها؟ کتاب‌هایی که به صورت چاپ افست در بازار موجود است. افزایش قیمت کتاب در ایران نیز بر میزان کم شدن فروش کتاب در افغانستان تأثیر گذاشته است، اما به نظر من، عمده این وضعیت متوجه نبود سیستم توزیع و پخش مناسب کتاب میان دو کشور ایران و افغانستان است.
هنوز در افغانستان فرهنگ کتابخوانی نهادینه نشده است. علاوه بر این، وضعیت نامطلوب اقتصادی مردم از سویی و نبود برنامه منسجم از سوی دولت برای بهبود وضعیت موجود، مزید بر علت شده تا به گمان برخی از کارشناسان، شاید روزهای سخت‌تری در انتظار این حوزه باشد.
انتهای پیام/
