نقش نوین ترکیه پسا کودتا در بحران سوریه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، به نظر می‌رسد پس از کودتای نافرجام اخیر علیه اردوغان و همچنین پیشروی نیروهای مسلح کرد سوریه به سوی مرزهای ترکیه به هدف بیرون راندن داعش از این مناطق با پشتیبانی آمریکا و جدی‌تر شدن طرح ایجاد منطقه یا اقلیم خودمختار کرد که مقدمه تشکیل دولت کردستان محسوب می‌شود و خط قرمز ترک‌ها می‌باشد؛ نوعی چرخش در سیاست دولت ترکیه نسبت به سوریه در حال شکل گیری است. موضع جدید ترک‌ها مبتنی بر موضع مشترک با دولت سوریه در مخالفت با طرح استقلال کردها و نیز تغییر موضع نسبت به نقش بشار اسد در آینده سوریه است.

درحالی که نبرد سرنوشت‌ساز حلب پس از محاصره کامل تروریست‌ها توسط نیروهای دولتی سوریه، کماکان ادامه دارد و همچنان حلقه محاصره توسط ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با تمام توان و پشتیبانی کامل ایران و روسیه، حفظ شده است، جرقه‌های آتش جنگ نوینی در جبهه دیگری در شمال سوریه مشاهده می‌شود که در آینده نزدیک می‌تواند مقدمه بسیاری از اتفاقاتی که پیش از این غیر قابل پیش‌بینی بودند، باشد.

روز جمعه 22 مرداد سال‌جاری پس از 73 روز عملیات نظامی، نیروهای دموکراتیک کرد سوریه با پشتیبانی ائتلاف آمریکایی ضد داعش، شهر «منبج» واقع در شمال استان حلب که به عنوان دروازه‌ داعش به سوی ترکیه و دنیا از آن نام برده می‌شد، را از اشغال تروریست‌های داعش آزاد کردند. آزادی «منبج» هرچند مطلوب تمامی طرفهای ضد داعش هست، اما پیروزی یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه (YPG) و تسلط آنها بر شهر، زنگ خطر را برای سوریه و ترکیه توأمان به صدا درآورده و چه بسا خیلی زودتر از آنچه قابل پیش بینی بود، این دو دولت متخاصم را به همکاری وادارد. در ادامه گزارش، با مروری بر مواضع‌ رسمی اعلام شده از سوی مقامات ترک و بررسی روند تحولات پرشتاب اخیر در تداوم  بحران سوریه، همکاری جدی‌تر آنکارا با پشتیبانی ارتش سوریه جهت نیل به راه‌حل برای بحران در این کشور را امکان سنجی می‌کنیم.

تحولات اخیر ترکیه به عنوان یکی از بازیگران اصلی خارجی در بحران سوریه، پس از شکست کودتا بر علیه اردوغان، شرایط میدانی جنگ در منطقه حلب سوریه را دگرگون ساخته و عملاً با قطع کمک‌های مستقیم نظامی و لجستیک ارتش ترکیه به شورشیان، زمینه برای پیشرفت سریعتر ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با پشتیبانی گسترده و کارآمد هوایی روسیه، فراهم شده است.

در روزهای گذشته، پس از سفر اردوغان به مسکو و متعاقب آن دیدار وزیر امورخارجه کشورمان با وی در آنکارا و پیگیری مذاکرات در تهران توسط «مولود چاووش اغلو» وزیر خارجه ترکیه، شاهد موضع‌گیری‌ها و سخنان بی سابقه‌ای از طرف مقامات ترک نسبت به سوریه هستیم.

«چاووش‌اوغلو» اخیراً در مصاحبه با خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» ضمن بیان اینکه روسیه نمی‌تواند دوستی وفادارتر از ترکیه پیدا کند، گفت: «بدون همکاری و کمک روسیه، راه حل دائمی برای سوریه وجود نخواهد داشت و متاسفانه وضعیت در سوریه روبه افول است. این مشکلات در کوتاه مدت صرفاً از طریق نبرد حل نمی‌شود. یک طرفه نیز حل نخواهد شد. به همین دلیل است که ما (ترکیه، روسیه، ایران) باید با هم برای راه حل سیاسی و آتش‌بس (در سوریه) همکاری کنیم.»

هفته گذشته «بینالی ییلدیریم» نخست وزیر ترکیه گفته بود: «در 6 ماه آینده اتفاقات مهمی در خصوص سوریه خواهد افتاد. اگر در طول این مدت شاهد تحولات اساسی در روابط با این کشور بودید تعجب نکنید». وی اخیراً ضمن ارائه راه‌حلی سه مرحله‌ای جهت پایان دادن به بحران سوریه، بیان داشته: «بعد از برداشتن گام‌هایی برای نزدیکی به اسرائیل و روسیه، اکنون زمان آن فرا رسیده تا روابط را با سوریه بهبود داد و با همکاری بازیگران منطقه‌ای می‌توان به مشکل سوریه پایان داد».

در طرح آنکارا، ضمن حفظ تمامیت ارضی سوریه، ساختار دولتی در دوره جدید حکومت در سوریه به گونه‌ای پیشنهاد شده که در آن فرقه‌های قومی و ملی سوریه بر دیگری برتری نخواهند داشت (به گفته ییلدیریم با نبود ساختار فرقه‌ای، بشار اسد نیز در طولانی مدت جایگاهی (در قدرت) نخواهد داشت) و در نهایت شرایط برای بازگشت آوارگان به سوریه مهیا می‌شود.

پس از سخنان نخست وزیر ترکیه، «نئومان کورتولموش» معاون وی در سخنانی بی‌سابقه اقرار کرد؛ «بسیاری از مشکلاتی که اکنون مردم ترکیه با آن روبرو هستند، ناشی از سیاست کشورش در قبال سوریه است و در آینده نزدیک بدور از زور و اعمال فشار خارجی، راه حلی قابل قبول برای مردم سوریه پیدا خواهد شد». وی همچنین اظهار داشت که «دوران جنگ‌های نیابتی در سوریه به پایان رسیده است».

سخنان یاد شده به علاوه موضع‌ ترکیه در قبال آمریکا پس از آزادی شهر «منبج» که در  پیام وزیر خارجه این کشور به آمریکایی‌ها برای وفای به عهدشان مبنی بر بازگشت نیروهای کرد مورد حمایتشان به شرق رود فرات پس از آزادی شهر، مشاهده می‌شود، شرایط جدیدی را در تحولات سوریه پیش روی می‌‌نماید.

قبل از آغاز عملیات منبج از سوی نیروهای کرد، آمریکایی‌ها به مقامات آنکارا تضمین داده بودند که بعد از آزادی این شهر از دست تروریست‌های داعش، آن‌ها بار دیگر به شرق رود فرات باز گردند. روابط ترکیه و آمریکا که پس از کودتا در این کشور و درخواست استرداد «فتح‌الله گولن» رو به تیرگی نهاده، با عملیات آزادسازی منبج، با تفاوت دیدگاههای دو کشور فاصله بیشتری می‌یابد.

ترکیه حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و شاخه نظامی آن یعنی یگانهای مدافع خلق (YPG) را جدای از حزب کارگران کردستان (PKK) نمی‌داند و به طور مداوم نگرانی خود را از تحرکات YPG در سوریه و حمایتهای مستقیم آمریکا و روسیه از این نیرو را بیان کرده است. از زمان ورود نظامی ائتلاف به رهبری آمریکا به معادلات منطقه جهت رویارویی با داعش، یگان‌های مدافع خلق (بازوی نظامی PYD) در سوریه، در کنار پیشمرگه‌های کرد عراقی را می‌توان بزرگترین متحدین واشنگتن در عرصه میدانی در نبرد با تکفیری‌ها دانست.

حمایت لجستیکی و هوایی ایالات متحده از نیروهای کرد به ویژه در سوریه نقش بسزایی در قدرت گیری آنها ایفا کرده، امری که با نگرانی و هشدار مکرر آنکارا همراه بوده است.

از سوی دیگر پس از آزادسازی «منبج» رئیس مشترک فدرالیسم کردستان سوریه (هدیه یوسف) ضمن اعلام عزم این منطقه برای نهایی شدن سیستم فدرالیسم دموکراتیک در کردستان سوریه، بیان داشت که برای اتصال سه کانتون «جزیره»، «کوبانی» و «عفرین» تلاش خواهند کرد. فدرالیسم مذکور برای خود پیش نویس قانون اساسی نیز آماده کرده است. 

پیش از این کردها و دولت سوریه به دلیل داشتن دشمنی واحد (داعش و جبهه النصره) نه تنها به مقابله با یکدیگر نمی‌پرداختند، بلکه در مواردی به صورت موازی و هماهنگ نیز علیه تروریستها عملیات انجام می‌دادند. در حالیکه پس از پیشروی‌های اخیر کردها، دو طرف به مواضع هم در شهر حسکه هجوم بردند و ارتش سوریه برای اولین بار با حمله هوایی پاسخ حملات کردها را داد که منجر به پرواز درآمدن جنگنده‌هایF22  آمریکایی برای دور کردن هواپیماهای نظامی سوریه از منطقه شد.

در حال حاضر آتش‌بس شکننده‌ای در شهر حسکه برقرار شده و به قول استاندار حسکه، دولت سوریه از مشارکت کُردها در اداره کشور استقبال می‌کند و سوریه توسل به زور سلاح برای حل اختلافات را چاره‌ساز نمی‌داند. شعله ور شدن این جبهه جدید به احتمال زیاد رویارویی نیروهای دولت سوریه و نیروهای نظام به اصطلاح فدرالی کردستان سوریه را در آینده نزدیک اجتناب‌ناپذیر خواهد کرد.

در پی این اتفاقات نخست وزیر ترکیه عنوان کرد: «این درگیری‌ها یک وضعیت جدید در سوریه است. تحولات اخیر بسیار جالب و حساس هستند. دولت مرکزی سوریه هم متوجه شده که به وجود آمدن یک ساختار کردی در شمال سوریه برای آن نیز یک تهدید به حساب می‌آید. ترکیه طی 6 ماه آینده در خصوص سوریه فعالیتهای بیشتری انجام خواهد داد. اول از همه به هیچ عنوان اجازه تجزیه قومی در سوریه را نخواهیم داد. در سوریه ساختاری مورد نیاز است که تمام قومیتها اعم از اعراب، کرد، مسیحی و ... را در داخل یک مجموعه قرار دهد. در حال حاضر ما بخواهیم یا نخواهیم، بشار اسد یک بازیگر در بحران سوریه است. کاری که باید قبل از هر چیزی انجام شود توقف خونریزی‌ها و راضی کردن طرفین درگیر است. آمریکا، روسیه، ما (ترکیه)، ایران، عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس تلاش‌های خود را انجام می‌دهند».

آشکارا این سخنان مبین این واقعیت هستند که اولویت آنکارا، از رفتن «اسد» به حفظ تمامیت ارضی سوریه (در واقع جلوگیری از تشکیل یک دولت کردی در کنار مرزهای ترکیه) تغییر یافته است. حتی به صراحت یکی دیگر از معاونین نخست وزیر ترکیه سخن از لزوم بهبود روابط تجاری بین دو کشور به میان می‌آورد.

در راستای گرایش جدید ترکها به تعامل با روس‌ها، پنجشنبه 28 مرداد ماه وزیر خارجه ترکیه طی سخنانی با اشاره به اختلاف نظرهای آنکارا و مسکو در خصوص بحران سوریه، گفت: اما هدف اصلی باید رساندن روابط دو جانبه به سطحی بالاتر از گذشته باشد. ترکیه قصد دارد صنعت دفاعی خود را تقویت و توسعه دهد و همکاری نظامی و فنی با روسیه را در صورت تمایل آنها، در نظر خواهد گرفت.

وی با انتقاد از ناتو افزود: متاسفانه، ما می‌بینیم کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی وقتی بحث به تبادل فناوری و سرمایه‌گذاری‌های مشترک می‌رسد، کمی مردد می‌شوند.

از سوی دیگر شایعاتی مبنی بر دیدار محرمانه یکی از معاونان «حاکان فیدان» رئیس سازمان اطلاعات ترکیه (میت) از دمشق و ملاقات با مقامات سوری درباره تحولات شمال سوریه از سوی روزنامه لبنانی«السفیر» به نقل از منابع آگاه عربی انتشار یافته که در صورت صحت، نشان از آغاز گامهای عملی ترکیه در مشارکت با محور تهران – مسکو در حل بحران سوریه، می‌باشد. قطعاً تحرکات نظامی کردهای مورد حمایت آمریکا و عدم همراهی آمریکایی‌ها با ترکها بر سرعت این مناسبات افزوده است.

از ظاهر اخبار و سیر وقایع می‌توان برداشت کرد که ترکیه پس از وقایع کودتا و ناکامی‌هایی که از سوی آمریکا به آن دچار شده است، قصد دارد منافع و آرزوهای خود را در همکاری با روسیه پیگیری کند. در این رابطه اصلاح رابطه ترکیه با اسرائیل و نزدیکی دیرینه این دو کشور و مواضع کاملاً روشن اسرائیل نسبت به اهداف غرب و به ویژه آمریکا از یک سو و عضویت مؤثر ترکیه در  سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، چرخش کلی سیاست ترکیه را دور از ذهن متبادر می‌‌کند.

منافع ملی ترکیه که در حال حاضر با طرح‌های آمریکا و اسرائیل برای تجزیه منطقه در تضاد است، این کشور را وادار کرده که با نزدیک شدن به رقیب آمریکا یعنی روسیه به نوعی به همپیمانان غربی خود هشدار دهد که در صورت عدم دستیابی به مطامعش، احتمال تغییر جبهه به سمت روسیه وجود دارد (سخنان وزیر خارجه ترکیه را در تمایل به همکاریهای نظامی را به یادآورید). شاید ترکیه به این باور رسیده است که آمریکا و اسرائیل برای تجزیه منطقه نقشه‌های بسیاری طرح کرده‌اند و در صورت موفقیت، این نقشه‌ها دامن ترکیه را نیز خواهد گرفت.

اگر آمریکا به وعده خود در خصوص تخلیه شهر آزاد شده «منبج» از نیروهای کرد وفا نکند و بگذارد نیروهای PYD در غرب فرات مستقر شوند، روابط ترکیه و آمریکا تا مدتی به تمامی تیره خواهد شد. این در حالیست که  PYD در حال حاضر مهمترین متفق آمریکا در سوریه می‌باشد و آمریکا مشخص می‌کند که این مناطق را چه کسی اداره و کنترل کند.

در حال حاضر مشکلات داخلی ترکیه، این کشور را نسبت به قبل ضعیف کرده و شواهد نشان می‌دهد، روسیه تأثیری جدی بر تغییر روند سیاست‌های این کشور در سوریه دارد و این شاید فرصت طلایی محور مقاومت جهت دستیابی به اهداف خود، باشد.

یادداشت: علیرضا فدوی- کارشناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

انتهای پیام/