پروژه حفاظت از یوز واقعا «بدبخت» است/ حتی موفق به تخمین تعداد «یوزها» در کشور نشده‌ایم
چرایی ناتوانی در تخمین جمعیت یوزها در کشور پس از ۱۵ سال، معمایی چرایی ناپدید شدن یوزپلنگهای آسیایی در کویر، چرایی پیشرفت نداشتن و سردرگمی در پروژه یوز و دستاوردهای این پروژه در نشست کارشناسی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بررسی شد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی یا تیز‌پای آسیایی با نام علمی Acinonyx jubatus venaticus یک زیرگونهٔ به‌شدّت در معرض خطر انقراض از یوزپلنگ است که اکنون تنها تعداد کمی از قلاده‌های آن در ایران یافت می‌شود.
این جانور در مناطق بیابانی کشور زندگی می‌کند و سال‌هاست که نسل آنها در معرض نابودی کلی قرار دارد؛ درگذشته این جانور را پلنگ شکاری می‌نامیدند که به سبب شباهت زیاد آن به پلنگ و روش شکار منحصر به فرد آن بوده است.
این روزها اوضاع یوزپلنگهای آسیایی ساکن در ایران نامناسب است و تعداد اندکی از آنها در زیستگاهها وجود دارند که برای جلوگیری از انقراض آنها همه مسئولان ذیربط و جوامع محلی باید دست به دست هم دهند و مانع از منقزض شدن چنین موجود ارزشمندی شوند.
به همین منظور پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از سالها قبل در ایران کلید خورد تا جلوی انقراض این گونه ارزشمند گرفته شود و به همین منظور تمامی مجامع بین‌المللی مرتبط و کارشناسان داخلی و خارجی ورود پیدا کردند.
پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، با هدف حفاظت از یک جمعیت قابل دوام و پایدار از یوزپلنگ آسیایی در ایران، فعالیت خود را به صورت رسمی از شهریور 1380 در قالب تلاش مشترک سازمان حفاظت محیط زیست کشور و برنامه توسعه سازمان ملل متحد آغاز کرد.
اما نگرانیهای ایجاد شده در سالهای اخیر نسبت به وضعیت بازماندگان یوزپلنگ آسیایی در کشور، که با کشته شدن یک ماده یوز با ضربات سنگ و چوب و کشته شدن ماده یوزی دیگر که پس از تصادف در جاده عباس‌آباد، توله‌ای سرگردان به جا گذاشت، با اعلام خبر باقی ماندن تنها دو ماده یوز در سطح کشور توسط انجمن یوزپلنگ آسیایی به اوج خود رسید؛ هرچند که خبر وجود تنها دو ماده یوز در سطح کشور، ساعاتی بعد تکذیب و به شناسایی دو ماده یوز تغییر یافت اما از حساسیت ایجاد شده نسبت به لزوم بازنگری در شیوه حفاظت از این گونه ارزشمند و در خطر انقراض جانوری که تنها میزبان آن کشور ما محسوب می‌شود، نکاسته است.
انتقادات گسترده فعالان محیط زیست نسبت به عملکرد پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی که در حال حاضر تنها متولی حفاظت از یوز شناخته می‌شود و برنامههای انجام گرفته در این حوزه، خبرگزاری تسنیم را بر آن داشت تا با برگزاری نشستی با حضورمهدی کامیاب رئیس بخش محیط‌زیست و انرژی و سوانح دفتر عمران سازمان ملل متحد(UNDP) ، هومن جوکار، مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، علیرضا جورابچیان نخستین مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و محمدعلی الله‌قلی، کارشناس حیات وحش و مدیر انجمن محیط‌بانبه چالشهای پیش رو و راهکارهای پیشنهادی در راستای حفاظت از بازماندگان یوز پلنگ آسیایی پاسخ داده شود.
در ادامه مشروح بخش نخست این نشست را می‌خوانید:
تسنیم: یوزپلنگ آسیایی یکی از مورد توجه‌ترین گونه‌های حیات وحش در حال انقراض است که هنوز آمار دقیقی از تعداد آن در کشور وجود ندارد؛ با توجه به کاهش تعداد این گونه کمیاب در کشور شاهدیم که بسیاری از برنامه‌ها برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی شکل گرفته که یکی از مهمترین آنها پروژه حفاظت از یوز بوده است؛ توضیح بفرمایید که چه برنامه‌هایی برای حفاظت از یوز آسیایی در داخل و خارج از کشور انجام گرفته و علت اطلاعات ضد و نقیضی که درباره یوز شنیده می‌شودف چیست؟
مهدی کامیاب؛ مدیر گروه محیط زیست توسعه پایدار در برنامه عمران سازمان ملل متحد UNDP: بنده فعالیت خود را از سال 2000 و با همراهی آقای جورابچیان به عنوان مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی آغاز کردم و با پستی و بلندیهای متعددی این کار را به پیش بردیم.
با وجود اینکه برخی تصور می‌کنند یک بودجه کلان دلاری در اختیار این طرح بوده اما در ابتدا رقمی معادل 750 هزار دلار از منبع صندوق محیط زیست جهانی به این پروژه پرداخت شد و بعدها نیز حدود 900 هزار دلار از جانب برنامه عمران ملل متحد (UNDP) به این پروژه کمک شد که البته نباید حمایتهای سازمان محیط زیست و زحمات محیط‌بانان و مدیران مناطق را نادیده گرفت.
پروژه یوز آغازی برای ورود دوربینهای تله‌ای به ایران
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نخستین پروژه‌ای بود که در ایران بر اساس اصول علمی طراحی شد و ورود دوربینهای تله‌ای در ایران از همین زمان آغاز شد؛ نکته مهم دیگری که در سالهای آغازین این پروژه تاکنون ایجاد شده بحث شناسایی یوزپلنگها در زیستگاههای مختلف است؛ در حال حاضر با معمای چرایی ناپدید شدن یوزپلنگها در مناطق کویری استان یزد روبه‌رو هستیم و این کاهش دیده شدن یوزپلنگها با وجود فراهم بودن طعمه یا دیگر امکانات، ایجاد شده است.
در هر حال اسلوب علمی و کاربردی در این پروژه با محدودیتهای زیادی مواجه بوده که البته درباره دوربینهای تله‌ای نیز بیشتر توضیح داده خواهد شد.
وجود نقاط ضعف زیاد در شمارش یوزپلنگها
یکی دیگر از بحثهای مورد توجه، شمارش یوزپلنگها در کشور است که درباره این موضوع نقاط ضعف زیادی وجود دارد که در حال رفع این مشکلات و بررسی آنها هستیم.
کمک UNDP مثل سالهای قبل نخواهد بود
بحث حفاظت از یوز پلنگ آسیایی یک موضوع ساده در کشور نیست و امکانات بسیاری را می‌طلبد که در این رابطه امکانات و بودجه ما بسیار ناچیز است؛ حتی تصور می‌کنم در سالهای آتی کمک UNDP هم همانند سالهای قبل نخواهد بود؛ به سبب اینکه دست ما هم تنگ‌تر شده است.
اما با وجود تمامی مشکلاتی موجود، بنده از پیشبرد کار توسط تمامی کسانی که در پروژه یوز زحمت کشیده‌اند راضی هستم و مدیرانی که در این پروژه زحمت کشیده‌اند کار بزرگی را انجام داده‌اند چرا که روزهای طولانی از کنار خانواده خویش دور بوده و به دنبال این پروژه در زیستگاههای مختلف بوده‌اند.
موضوع دیگری که باید به آن تاکید کنیم نظر خاص محیط زیست به پروژه حفاظت از یوز است؛ باید این را تاکید کنم با توجه به اینکه نقش UNDP در بحث بودجه کمرنگ‌تر می‌شود، می‌توانیم از منابع دولتی بهره بگیریم یعنی به اصطلاح یک سری از بودجه‌های دولت را در این باره نظم‌دهی کنیم تا انشاالله کار ادامه پیدا کند.
تسنیم: پس می‌توان در بحث بودجه از دولت نیز در زمینه حفاظت از یوز پلنگ آسیایی کمک گرفت؟
کامیاب: آقای جوکار در این زمینه توضیحاتی را ارائه می‌دهد چرا که مشغول تهیه و نگارش طرح این موضوع و سپس ارسال آن به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و بعد از آن به مجلس شورای اسلامی هستند.
حفاظت از یوزهای آسیایی باید استمرار یابد
حفاظت از یوزپلنگ آسیایی کار یک شب و دو شب نیست و با یک یا دو پروژه حل و فصل نخواهد شد بلکه باید به طور مستمر ادامه پیدا کند؛ با وجود تمام دست‌اندازیهایی که به زیستگاهها می‌شود باید این پروژه به‌طور جد و با همت بالا ادامه پیدا کند چرا که این مهم یک برنامه ملی است و امیدواریم با وجود امکان کاهش مشارکت UNDP بتوانیم در کنار سازمان باقی بمانیم.
تسنیم: آقای جوکار! شما به عنوان مدیر فعلی پروژه یوزپلنگ آسیایی مشغول به فعالیت هستید؛ تاکنون برای جلوگیری از منقرض شدن یوزپلنگ آسیایی چه تمهیداتی اندیشیده شده و درباره عملکرد و برنامههای انجام گرفته توضیح بفرمایید.
هومن جوکار؛ مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی: فعالیت پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از حدود سال 2001 به منظور جلوگیری از انقراض یوزپلنگ و با همکاری سازمان محیط زیست و بخش محیط‌زیست و انرژی و سوانح دفتر عمران سازمان ملل متحد UNDP شکل گرفت که ابتدا حفظ زیستگاهها به همراه معرفی آنها مورد توجه ویژه قرار داشت.
در مراحل اولیه هیچ کس به درستی نمی‌دانست که آیا یوزپلنگ در زیستگاههای شناسایی شده وجود دارد یا خیر اما رفته رفته زیستگاههای منتخب شناسایی و مورد توجه قرار گرفت و امکانات حفاظتی در محلهای انتخاب شده مورد توجه واقع شد.
نبود اطلاعات دقیق در مورد یوزها موجب مدیریت ناکارآمد خواهد شد
به طور طبیعی توجه به زیستگاهها و برنامههای حفظ و نگهداری آن در ابتدای پروژه بخشی از بودجه‌ها را به خود اختصاص داد و در سالهای بعد توجه به اطلاعات در مورد یوز یکی از مهمترین برنامه‌ها شد چرا که اگر آگاهی و اطلاع دقیقی در مورد مسئله جمعیت، مهاجرتها و تهدیدهای یوز نداشته باشیم، مدیریت ما مدیریتی کور و ناکارآمد خواهد بود و روند پروژه در مرحله بعد از شناسایی و حفظ زیستگاهها به سمت کسب اطلاعات رهنمون شد.
یوزهای آسیایی و آفریقایی با هم تفاوت دارند
در ابتدای کسب اطلاعات، سؤالات متعددی به ذهن ما متبادر می‌شد چرا که تمام پاسخها و آگاهیها در مورد یوزها به یوزپلنگهای آفریقایی مرتبط می‌شد اما بعد از تحقیقات فراوان به تفاوتهای یوزپلنگ آسیایی و آفریقایی پی بردیم.
قیاس میان یوزپلنگ آفریقایی و آسیایی موجب شد تا تفاوتهای عجیب این دو گونه برای ما آشکار شود؛ به عنوان نمونه یوزپلنگ آفریقایی در یک محدوده زیستگاهی 80 هزار هکتاری می‌تواند ساکن شود اما یوزپلنگ آسیایی نشان داده که حتی سه منطقه 88 هزار هکتاری نیز کفاف زندگی‌اش را نمی‌دهد و حتی این موضوع را با ورود به جاده یا حضور در نقاط دیگر به اثبات رسانده است.
در هر حال اطلاعاتی که در ابتدا وجود داشت به طور کامل بررسی و مطالعه شد و هر چه در سالهای گذشته پیش رفتیم به غیر از موضوع حفاظت، بحث مطالعات را نیز مورد لحاظ قرار دادیم چرا که تحقیق و پایش یکی از نیازهای اساسی در زمینه پروژه یوز است.
اما موضوع دیگری که باید مورد بعد از مطالعه مورد توجه قرار می‌گرفت آگاه‌سازی مردم نسبت به پروژه حفاظت از یوز بود؛ مردمی که در حاشیه زیستگاهها هستند و ساکنان شهرهای نزدیک زیستگاهها یا دور از زیستگاهها باید نسبت به این موضوع و برنامه حفاظت از یوز آگاه می‌شدند.
بنابراین آگاه‌سازی ساکنان نزدیک زیستگاهها در ابتدا مورد توجه قرار گرفت و آشنایی با پروژه یوز رفته رفته ابعادی ملی را به خود گرفت و امروز این اهداف ملی شده و نمود آن را بر روی پیراهن تیم ملی مشاهده می‌کنیم.
افزایش اطلاعات مردم نسبت به یوزپلنگ آسیایی
امروز بسیاری از مردم اطلاعات مناسبی را نسبت به یوز پلنگ آسیایی پیدا کرده‌اند و این نسبت به گذشته به مراتب بهتر شده است چراکه در گذشته اکثر مردم به غیر از شکارچیان و کارشناسان حتی تفاوت بین یوز و پلنگ را نمی‌دانستند.
پس یک بخش دیگری از کاری که این پروژه انجام داده و همچنان هم ادامه دارد، موضوع آگاه سازی عمومی و آموزش و به مشارکت گرفتن مردم برای حفاظت از یوز مورد توجه قرار گرفته است؛ این مهم کار مشکلی بوده چون ما باید در ازای دعوت به مشارکت چیزی را به مردم بدهیم حال چه معنوی و چه مادی باشد.
به عنوان مثال با ایجاد یک درآمدهای وابسته به درآمدهای پایدار وابسته به محصولات حفاظت مثل توریسم که درآمدهای محدودی است می‌توان علاقمندان را راضی نگه داشت؛ یکی از آخرین واحدهای فعالیت این پروژه، مشارکت دادن مردم است که این مهم دارای نمونه‌هایی است که البته به موفقیت نیز رسیده است.
حفاظت از زیستگاهها، پایش و تحقیقات، آموزش و آگاه‌سازی و نهایتاً مشارکت با مردم بخشی از راههای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است که البته هیچکدام از راهها را مدیران پروژه به تنهایی ابداع نکردند؛ در واقع اینها یک اکشن پلنت یا یک برنامه عملی بوده که حاصل نظرات کارشناسان داخلی و نظرات بهترین مشاورین بین‌المللی است و این چارچوب نیز مبنای کار ما محسوب می‌شود.
بنابراین با توجه به این برنامه‌ها، هیچگونه تفاوتی ندارد که بنده از این پروژه بروم یا آقای جورابچیان یا شخص دیگری در پروژه حضور یابد؛ منطق می‌گوید که آن افراد وقتی که یک برنامه خیلی مستحکمی ریخته‌اند همان برنامه را باید ادامه داد و در این میان تنها می‌توان گفت یک مدیر گاهی می‌تواند به یکی از بخشهای مطرح شده توجه بیشتری کند وگرنه راهکارها همان است که مطرح شد.
تمامی برنامه‌ها و کارهای مطرح شده به‌خوبی انجام گرفته و نمی‌توان گفت که نادیده شده است؛ همه این برنامه‌ها در کنار هم پیش می‌رود منتها بعضی وقتها یکی از آن ها پررنگ‌تر و دیگری کمرنگ‌تر است.
تلف نشدن منابع در پروژه حفاظت از یوز
ضمن اینکه منابع در این پروژه تلف نخواهد شد و بهینه استفاده می‌شود به عنوان مثال برخی افراد می‌گویند که در حال حاضر پروژه به موضوع پیراهن تیم ملی و نقش یوز بر روی آن تاکید می‌کند و در اصل یوزپلنگ و حفاظت را رها کرده است که باید تاکید کنم که از منابع پروژه هیچ ریالی صرف این قسمت نشده است؛ فقط بعد از مشخص شدن نقش یوز بر روی پیراهن تیم ملی از ما خواستند چند تابلو را بین بازیکنان تیمها اهدا کنیم که در اصل همه برنامههای این قسمت با حمایت مردم و فدراسیون انجام شده است.
ما هزینه‌ای برای این بخش که بسیار هم در نظر مردم قرار گرفته، انجام نداده‌ایم بلکه هزینه‌ها بیشتر در همان مواردی مثل حفاظت از زیستگاهها انجام شده است.
تسنیم: آقای جورابچیان شما به عنوان نخستین مدیر پروژه حفاظت از یوز با مشکلات بسیاری در ابتدای راه مواجه بودید؛ روند برنامه‌هایی که در طول پروژه تاکنون انجام گرفته چگونه بوده است و در رابطه با برنامههای انجام شده و انتقادات نسبت به پروژه در سالهای حضورتان توضیح دهید.
علیرضا جورابچیان؛ مدیر اسبق پروژه حفاظت از یوز: فرمایشات آقای کامیاب و جوکار را با دو اشکال کوچک تایید می‌کنم؛ اعتبار پروژه بر خلاف نظر آقای کامیاب 750 هزار دلار نبوده بلکه 725 هزار دلار بوده و 25 هزار دلار نیز مربوط به پروژه کوچکی در سالهای 76 تا 80 بوده و 725 هزار دلار نیز از سال 80 تا 84 برای این پروژه در نظر گرفته شد.
تمامی اتهامات را به جان خریده‌ام
حقیقتاً اقای کامیاب به عنوان رئیس بخش محیط‌زیست و انرژی و سوانح دفتر عمران سازمان ملل متحد زحمات زیادی در طول پروژه کشیده و بنده نیز در زمان حضورم تلاشهای زیادی برای تهیه و نصب دوربینهای تله‌ای داشتم حتی در رابطه با عکس‌برداری از یوزها نیز تمامی اتهامات را تحمل کرده و آن را به جان خریدم.
خاطرم هست یک بار که توانستم با دوربینهای تله‌ای عکسی از یوزها بگیرم، گفتند آقای جورابچیان یوزپلنگ تاکسی درمی شده را به طبیعت برده و از آن عکس گرفته است که خوشبختانه ظرف یکی دو ماه بعد از آن توانستیم نزدیک 50 تا 60 تا عکس یوزپلنگ را به تمام دنیا مخابره کنیم و دیگر این شک و شبهه مایه سرافکندگی آن دوستان اتهام‌زننده شد.
اما در زمان مسئولیت بنده و حضور آقای کامیاب در پروژه یوز برخی کارهای مورد اقبال برای پیشبرد پروژه انجام گرفت که یکی از آنها پرداخت حقوق محیط‌بانان بود؛ ما در سال 80، 81 و 82 حقوق محیط‌بانان را از UNDP پرداخت کردیم؛ شاید از مبلغ 725 هزار دلاری که در نظر گرفته شده بود نزدیک به 250 هزار دلار در طی دو سال و اندی بابت حقوق محیط‌بانان پرداخت شد و بعد از خروج من از پروژه این حقوق نیز قطع شد.
بنده در زمان فعالیتم تمامی این برنامه‌ها را انجام دادم اما ما را بر اساس یک درگیری که با سازمان داشتیم، از پروژه کنار گذاشتند و این بر خلاف نظرات UNDP و آقای کامیاب بود و آنها نیز از این موضوع بسیار ناراحت بودند و انتقاداتی را نسبت به این رفتار انجام دادند چرا که ما در عین موفقیت و پیشبرد برنامه‌ها، کنار رفتیم البته سایر دوستان مسئولیت را پذیرفتند.
زندگی‌ام را برای پروژه حفاظت از یوز گذاشته‌ام
من زندگی و خانواده‌ام را برای پروژه حفاظت از یوز گذاشته‌ام و حتی مسئول فعلی(هومن جوکار) نیز در ابتدا مسئولیت پروژه را قبول نمی‌کرد و حتی بنده چندین بار از او خواهش کردم تا حضور پیدا کند البته به آقای جوکار نیز در ابتدا توصیه کردم که پروژه حفاظت از یوز، جای آسایش نیست و گرفتاریها و اَنگ‌های زیادی را باید تحمل کند که او هم حضور پیدا کرد.
اما نکته بسیار حائز اهمیت این است که از سال 1376 تا 1380 مسئولیت پروژه بر عهده من بود و تمامی کشور برای پیشبرد پروژه را زیر پا گذاشتیم که در نهایت پنج سایت را انتخاب و معرفی کردیم.
بنده تا سال 1390 در خدمت پروژه فعالیت کردم و حتی بعد از آن و در زمان حضور آقای جوکار نیز این همکاری را تا چند ماه ادامه دادم و تمامی اولویتها را نیز مطرح کردم؛ تمامی اهدافی که در پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی پیش‌بینی شده بود را بنده در سال 1387 با ارائه یک گزارش تهیه کردم که این گزارش از نظر من فوق العاده حائز اهمیت است اما متاسفانه خیلی‌ها این گزارش را مطالعه نکرده‌اند.
بنده در این گزارش موضوع جمعیت را به صورت علمی مطرح کرده‌ام و نحوه برآورد جمعیت یوزها را اذعان داشته‌ام و حتی حداقل و حداکثر جمعیت را نیز مشخص کرده‌ام؛ مدت زمان زیادی برای تهیه این گزارش جامع وقت صرف شده و حتی یکی از صفحات آن چهار ماه زمان برده و ضمناً جزئیات عملکرد در آن منعکس شده است.
به عنوان مثال در این گزارش تشریح شده که در زیستگاههای یوز، ابتدا دو پاسگاه مراقبت وجود داشته که به 20 پاسگاه افزایش پیدا کرده است؛ سه دستگاه خودرویی که در زیستگاهها وجود داشته به 18 دستگاه افزایش یافته و تعداد محیط‌بانان نیز از پنج نفر به 35 نفر ارتقا یافتند.
نمونه این گزارش کامل را ترجمه کرده و در اختیار مجامع بین‌المللی قرار داده‌ایم؛ در بخشی از این گزارش بر دورنمای آینده بحث حفاظت از یوز تاکید شده اما آن طور که مدنظر بود، به آن توجه نشده است و این مهم با وجود علاقمندی آقای جوکار نسبت به یوزپلنگ آسیایی شکل نگرفته است.
عدم توجه به دورنمای حفاظت از یوزهای آسیایی
بنده می‌دانم که آقای جوکار مدیر کنونی پروژه عاشق فعالیت برای یوزها هستند اما در هر حال برخی مسائل همچون مشکلات اعتباری و ... باعث شده تا آنطور که باید به دورنمای مدنظر توجه نشود.
پروژه حفاظت یوزپلنگهای آسیایی واقعاً بدبخت است
در زمینه مشکلات اعتباری، پروژه حفاظت از یوز واقعا بدبخت است؛ در مقایسه این پروژه با تالابها باید گفت که اعتبار پروژه تالابها 10 میلیون دلار بوده که باید پرسید سرانجام آن چه شده است؛ در حالی که اعتبار پروژه یوز 725 هزار دلار بوده که مشکلات همچنان باقی است.
تسنیم: آقای الله‌قلی شما مسئول یکی از سازمانهای مردم نهاد در حوزه حیات وحش هستید عملکرد پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در طی بازه زمانی 15 ساله اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محمدعلی الله‌قلی؛ کارشناس حیات وحش و مدیر NGO محیط‌بان: بنده فارغ‌التحصیل رشته محیط زیست هستم و سالهای متمادی در خصوص حیات وحش فعالیت داشته‌ام و محور برنامه‌هایم نیز بیشتر در رابطه با یوزپلنگ، خرس سیاه، پرندگان مهاجر و آشنایی مردم با این گونه‌ها بوده است؛ همکاری همیشگی در کنار پروژه حفاظت از یوزپلنگ یکی از برنامههای ما محسوب می‌شود و یوز پلنگ یکی از گونه‌های بسیار مهم و حائز اهمیت است.
در هر حال یوزپلنگ آسیایی نماد حیات وحش محسوب می‌شود و پروژه حفاظت نیز دومین پروژه حفاظتی بزرگی است که در کشور انجام گرفت؛ گونه نخست حفاظتی درنای سیبری بوده که متاسفانه بنای این پروژه از همان نخست کج گذاشته شد و در نهایت این امارت با منقرض شدن درنا، فروریخت.
حفاظت از یوزها باید به طور جد دنبال شود
این را باید تمامی کسانی که در پروژه حفاظت فعالیت می‌کنند مدنظر قرار دهند که طبیعت منتظر ما نخواهد بود تا جلوی انقراض یک گونه را بگیریم یا مانع از بین رفتن یک زیستگاه شویم بلکه باید کارها با سرعت انجام گیرد و موضوع حفاظت به طور جد دنبال شود.
در هر حال این پروژه یوزپلنگ آسیایی متاسفانه دومین پروژه‌ای است که خیلی امید قطعی نمی‌توان به موفقیت آن داشت و تصور می‌کنم برخی عوامل در این ناامیدی دخیل هستند.
مشخص شدن جمعیت یوزها هنوز شکل نگرفته
یکی از علل امید نداشتن به این پروژه این است که 15 سال از زمان آغاز فعالیت پروژه حفاظت از یوز می‌گذرد اما ما تا امروز حتی به یک تخمین نزدیک به واقعیت برای جمعیت یوز نرسیده‌ایم؛ یعنی ابتدایی‌ترین اتفاقی که باید برای پروژه حفاظت از یوزپلنگ می‌افتاد و جمعیت آن مشخص می‌شد هنوز شکل نگرفته است؛ تاکنون به این دست نیافته‌ایم که چه تعداد یوزپلنگ با چه پراکنشی در زیستگاهها داریم و این ساختار جمعیتی را همچنان تشخیص نداده‌ایم.
متاسفانه هنوز در خصوص میزان جمعیت یوزها به قطعیت دست نیافته‌ایم چرا که یک گروهی ورود پیدا کرده و می‌گوید که دو قلاده یوزپلنگ وجود دارد و سپس آن را تکذیب می‌کند؛ این رفتارها و اظهارنظرها مناسب نیست و در واقع ابزار دست عده‌ای شده است.
سؤال من در مورد موضوع حفاظت از یوز از آقای جوکار مسئول پروژه است که چرا با وجود مشارکت موسسات بزرگی مثل انجمن حفاظت از حیات وحش WCS یا اتحادیه جهانی حفاظت IUCN یا بنیاد حفاظت در نامیمیبیا که حضور بسیار پررنگی داشته‌اند و برخی راهکارها را پیشنهاد داده‌اند، در حد پژوهش باقی مانده است؟ یا اینکه آیا از ابتدا پروژه قرار بر عملیاتی شدن و حفاظت نبوده و فقط قرار بوده ما برخی گَپها را در پروژه یوز برطرف کنیم.
جوکار: الان من متوجه نشدم که دقیقاً سؤال شما چیست یعنی چه کاری باید اجرایی می‌شد و انجام نگرفته است؟
الله‌قلی: بنده می‌خواهم بپرسم که این پژوهشهایی که انجام شده، اساساً چه بوده است؟ برخی از آنها را اطلاع داریم به‌عنوان مثال می‌دانیم پروژه گفته که این جاده (عباس‌آباد) خطرناک است یا گفته شده که برخی ریسکها در این نقاط وجود دارد یا اینکه یک سری تهدیدها را ما اطلاع داریم اما اینکه اساساً چقدر این برنامه‌ها وارد فاز عملیاتی شده یک پرسش بسیار مهم است.
تسنیم: آقای الله‌قلی نظر خودتان در مورد اینکه چرا نمی‌شود میزان جمعیت را در پروژه یوز تخمین زد چیست؟
الله‌قلی:من به شخصه به این باورم که حتی کار تحقیقاتی هم که انجام شده، کارآمد نبوده یعنی ما نتوانستیم تخمین واقعی در مورد جمعیت یوزها داشته باشیم.
تسنیم: حتی در دوره‌های قبل از آقای جوکار و در زمان آقای جورابچیان نیز نتوانستیم تخمین واقعی جمعیت را داشته باشیم؟
الله‌قلی: در کل دوره این 15 سال ما حتی به یک مدل‌سازی خیلی ساده از زیستگاههای دارای محدودیت نرسیدیم؛ اگر ما بدانیم مثلاً دوربین‌گذاریهایی که انجام شده برخی اطلاعات را ارائه می‌کند و فقط صرف عکس یادگاری از یوز نیست برای ما حائز اهمیت خواهد بود.
در واقع با اطلاعاتی که به‌دست می‌آید می‌توانیم به راه‌حلی ساده دست یابیم و متوجه مطلوبیت زیستگاهها بر اساس تعیین محل جغرافیایی خواهیم شد؛ براساس آن اطلاعات می‌توانیم برخی برنامه‌ریزیها انجام دهیم تا بدانیم زیستگاههای ما در چه شرایطی و چه میزانی تغییر می‌یابد.
با اطلاعات کامل می‌توانیم متوجه شویم که آیا جمعیت حیات وحش ما رشد مثبت دارد یا به رشد منفی رسیده است؛ آیا کیفیت زیستگاه حفظ شده یا خیر اما متاسفانه در همین حد اندک نیز اطلاعات وجود ندارد.
در نهایت این پرسش بزرگ مطرح می‌شود که اگر ما بهترین کارشناسان دنیا را برای انجام سیاست‌گذاریها در این پروژه داشته‌ایم پس چرا پروژه حفاظت از یوز در کشورمان خروجی نداشته است؛ چرا ما باید هنوز معتقد باشیم که با وجود تدوین برنامه که ما طبق آن پیش رفتیم هنوز این خارجیها در حال معجزه هستند اما ما در پروژه یوز سردرگم هستیم.
(پایان بخش نخست)
انتهای پیام/
