آئین‌های سنتی عزاداری در خراسان‌رضوی؛ از «عَلَم نیشابوری» تا «حسن حسین» بیدخت
خراسان رضوی از دیرباز مهد عزاداری‌های سنتی همچون سنگ زنی سبزوار و یا حسن حسین بیدخت در ایام شهادت امام حسین(ع) بوده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، با توجه به سابقه دیرینه آئین‌های ملی و مذهبی در کشورمان و لزوم بررسی و معرفی این سنن و ریشه‌های آن در فرهنگ بومی هر منطقه، در یک نگاه اجمالی می‌توان گفت استان خراسان یکی از قطب‌های فرهنگی در برگزاری این مراسم و آئین‌ها بوده و هست.
در این میان آئین‌های مربوط به عزاداری سرور و سالار شهیدان همواره دارای جایگاه بسیار خاصی است و در استان خراسان‌رضوی نیز هنوز در برخی از شهرها آئین سنتی عزاداری برپا است.
«حسن حسین» بیدخت
فرزاد قندهاری‌زاده، سرپرست هیئت مردم‌شناسی میراث‌فرهنگی خراسان‌رضوی در این زمینه می‌گوید: آئین‌های سنتی عزاداری در استان ما که عموماً مذهبی هستند و گاه دارای رگ و ریشه‌های ملی و ایرانی هستند، تقریباً در اکثر شهرستان‌ها به یک سبک و سیاق برگزار می‌شوند.
قندهاری‌زاده با اشاره به چند آئین بومی و سنتی که در حال حاضر در برخی از شهرستان‌ها اجرا می‌شود، تصریح کرد: یکی از این مراسم که اخیراً در شهرستان گناباد به ثبت ملی رسید، مراسم «حسن حسین بیدخت» و آئین عاشورایی «مرثیه واویلای روستای مند» است که با حضور مردم شهرستان گناباد و جمعی از مسئولان استان رونمایی شد.
وی افزود: در این میان می‌توان به مراسم سنگ‌زنی، شبیه‌خوانی و سینه‌زنی در سبزوار اشاره کرد؛ مشابه این مراسم را نیز در مشهد به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آئین‌ها که امروز کمرنگ شده، شاهد بودیم که در حال حاضر توسط هیئت‌های قدیمی در قالب مراسم سینه زنی اجرا می شوند.
«نخل‌گردانی» در جنوب خراسان‌رضوی
سرپرست هیئت مردم‌شناسی خراسان‌رضوی با اشاره به مراسم نخل‌گردانی در جنوب خراسان، یادآور شد: با فرا رسیدن ماه محرم مردم روستاهای این منطقه با نصب پارچه‌های رنگی بر این نخل‌ها در دهه اول این ماه و همزمان با روز تاسوعا و عاشورا در مکان‌هایی که مورد احترام همه است اقدام به گرداندن این نخل‌ها می‌کنند که البته نحوه حرکت آنها با توجه به منطقه‌ای که مراسم در آن اجرا می‌شود متفاوت است.
قندهاری زاده گفت: «علم نیشابوری» در شهرستان نیشابور یکی از مظاهر آئین‌های سنتی در استان خراسان است که تنها یک استاد کار دارد و با شیوه‌ای خاص ساخته می‌شود به طوری که نمونه آن را در هیچ جای کشور نداریم؛ این علمات فلزی هر کدام محله بندی‌های خاص خود را دارند.
آئین‌های ویژه عشایر خراسان‌رضوی
وی با اشاره به برپایی این مراسم در میان عشایر ابراز کرد: در بسیاری از موارد شاهد این هستیم که این افراد در حین کوچ اقدام به برگزاری مراسم ویژه محرم می‌کنند که آن هم با سبک وسیاق خاص خود اجرا می‌شود.
قندهاری زاده افزود: اطعام دسته‌های عزاداری و توزیع نذورات در این ماه، بخش دیگری از مراسم این ماه است که غالباً شامل غذاهایی مثل آبگوشت و حلیم می‌شود.
وی با اشاره به پرده‌خوانی در استان خراسان‌رضوی به عنوان یکی از پرنمودترین مراسمی که در گذشته در این ماه برگزار می‌شد خاطرنشان کرد: پرده خوانی و روضه خوانی درمشهد و مراسم شبیه خوانی در شهرستان کاشمر یکی از مراسمی بود که در گذشته بسیار رونق داشت و درحال حاضر بسیار کمرنگ شده است.
قندهاری یادآور شد: این پرده‌ها و مراسم کشیدن آنها در شهرستان بشرویه به ثبت رسیده و در سبزوار نیز برخی از این مراسم به آیین تبدیل شده است.
تئاتر خیابانی و عاشورایی جدی گرفته نمی‌شود
اما ظرفیت‌های هنری مشهد مقدس و استان خراسان‌رضوی نیز فراوان است و باید از این ظرفیت‌ها در ایام مناسبتی بیشتر استفاده شود و چه بسا بتوان در سال‌های آینده همین مراسم هنری را نیز به عنوان یک آئین خاص در استان ثبت کرد اما گویا این رشته هنری حال و روز خوشی ندارد.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان‌رضوی در این زمینه می‌گوید: تئاترهای خیابانی و تعزیه‌خوانی سال‌هاست که به دلایلی چون عدم حمایت مسئولان آنطور که باید و شاید جدی گرفته نمی‌شود؛ در حال حاضر در حوزه تئاتر بسیاری از آثار مناسبتی جنبه سفارشی پیدا کرده و متأسفانه این مسئله به امری فراگیر تبدیل شده است.
جواد اشکذری از شهرداری به عنوان یکی از نهادهای حمایت‌کننده در رابطه با تولید تئاتر عاشورایی و خیابانی یاد کرد و افزود: به طور کلی شهرداری‌ها می‌توانند در زمینه تئاترهای مناسبتی و ترویج بسیاری از آموزه‌های اجتماعی نقش مؤثری ایفا کنند که این امر مستلزم برنامه ریزی بلند مدت است.
وی با اشاره به اینکه استان خراسان در گذشته یکی از قطب‌های تعزیه خوانی در کشور بود، یادآور شد: متأسفانه با وجود اینکه حدود یک چهارم از ایام سال مصادف با مناسبت‌های مذهبی چون ماه محرم و صفر و ماه رمضان است که طبیعتاً باید آثار مناسبتی و مرتبط با این ایام بیشتر تولید شود به دلیل عدم برنامه‌ریزی و نبود متون نمایشی جذاب، شاهد عدم تولید اثر در این حوزه هستیم.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی خراسان‌رضوی خاطرنشان کرد: طبق برنامه ریزی‌های انجام شده و حمایت نهادهای مختلف، در زمینه تئاتر محرم و صفر امسال برنامه‌هایی چون تئاتر رضوی را در دست اقدام داریم و قرار است با یک برنامه ریزی منسجم‌تر در سال‌های آینده در حوزه نمایش‌نامه نویسی و برگزاری جشنواره‌ها، زمینه را برای اجرای تئاترهای برگزیده در این حوزه بیش از پیش فراهم کنیم.
گزارش از سمیرا سیفی
انتهای پیام/
