وزارت "فروش نفت"

ایران از سال 1360 به بعد همواره وارد کننده بنزین بوده است. در حالی که انتظار می رفت با راه‌اندازی فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دولت یازدهم، ایران به صادر کننده بنزین تبدیل شود، مجموعه اقدامات ضعیف وزارت نفت در خصوص مدیریت عرضه و تقاضای این کالای استراتژیک مانند حذف کارت سوخت و تأخیرهای مکرر در افتتاح پالایشگاه مذکور، امید مردم و مسئولین در این زمینه را کم فروغ و امید دلالان بنزین را پرفروغ کرد.

«وزارت فروش نفت» عنوانی است که خیلی ها معتقدند بعد از انقلاب اسلامی و خصوصا در دوره هایی که زنگنه وزیر نفت کشور بوده، بیشتر بر قامت وزارت نفت زیبنده بوده است. اگر صنعت نفت و گاز را در یک دسته‌بندی ساده به دو بخش «بالادستی» و «پایین دستی» تقسیم کنیم، بخش پایین دستی یعنی فرآورش نفت خام در پالایشگاه و تبدیل آن به ارزش افزوده بیشتر در پتروشیمی (و البته بعضی صنایع کوچکتر دیگر،) از کمترین توجه و برنامه ریزی برخوردار بوده است. بعد از انقلاب اسلامی فقط دو پالایشگاه نفت طراحی و افتتاح شده است و هر دو آنها هم مربوط به قبل از سال 76 و قبل از آن است که زنگنه سکان وزارت نفت را در دست بگیرد. دولت نهم و دهم به اندازه زنگنه بی اعتقاد به ساخت پالایشگاه و توجه به صنایع پایین دستی نبود، اما در آن دوره هم فقط در حد طرح یا فقط در حد حرف کارهایی انجام شد. هم‌اکنون تنها طرح پالایشی فعال با درصد پیشرفت قابل توجه، پالایشگاه ستاره خلیج فارس است که گفته می شود شمارش معکوس برای افتتاح فاز اول آن آغاز شده است.

اما مرور عملکرد زنگنه در دولت های هفتم و هشتم و همچنین دولت فعلی نشان می دهد که وی علاوه بر اینکه به «پالایشگاه سازی و اقتصادی بودن آن» اعتقادی ندارد، به کنترل مصرف سوخت و بهینه سازی در این حوزه نیز اعتقاد خاصی ندارد. رها سازی افسار «مدیریت بر عرضه و تقاضای سوخت» در این سالها باعث شد که دلالان بنزین بیشترین نقش را در این بین بازی کنند. اقداماتی نظیر توقف بنزین تولیدی پتروشیمی ها و جایگزینی بنزین وارداتی بی شناسنامه‌تر از آن، حذف کارت سوخت و نهایتا تعویق های مکرر در وعده های راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس موجب شد تا وضعیت واردات بنزین کشور، مجددا در دوره وزارت زنگنه اوج بگیرد. شکل زیر روند افزایش و کاهش واردات بنزین از سال 1368 تا نیمه نخست 1395 را نمایش می دهد.

روند افزایش واردات بنزین در دوره های وزارت زنگنه بر صنعت نفت کشور

ایران از سال 1360 به بعد همواره وارد کننده بنزین بوده است. این روزها مسئولین وزارت نفت از ستاره ای در نزدیکی خلیج فارس صحبت می کنند که اگر تا پایان امسال ظهور کند موجب خودکفایی بنزین می شود. مسئولین وزارت نفت می گویند پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران را به صادر کننده بنزین تبدیل خواهد کرد. این در حالی است که با اهتمامی که دولت در حذف کارت سوخت و رشد مصرف بنزین داشته است میزان واردات بنزین در نیمه نخست امسال به 12 میلیون لیتر در روز رسیده است. یعنی حتی با بهره برداری از فاز 1 پالایشگاه ستاره خلیج فارس که توان تولید روزانه 12 میلیون لیتر بنزین را دارد، باز هم هیچ بنزینی برای صادرات نخواهیم داشت. از طرفی در صورتی که آخرین وعده افتتاح این پالایشگاه برای ششمین بار در دولت یازدهم به تعویق بیفتد و راه اندازی فاز اول پالایشگاه مذکور به سال 96 یا 97 موکول شود، با رشد مصرف فعلی که با شیب تند در حال افزایش است، همچنان نیاز به واردات بنزین در کشور وجود خواهد داشت.

متاسفانه مسئولین وزارت نفت کشور همان سیاست های قدیمی خود که عموما منطبق بر خام فروشی نفت و اصرار بر افزایش سطح تولید (آن هم بدون دیپلماسی قوی برای افزایش قیمت جهانی) و عدم توجه به بخش پایین دستی نفت بوده است را با شعار اقتصاد مقاومتی در پیش گرفته اند. گو آنکه وزیر نفت و برخی مقامات دولتی تصمیم دارند اقتصاد مقاومتی را منطبق با سیاست ها و حرکت خود تفسیر کنند و در تمام بیلان های کاری خود نیز از لفظ اقتصاد مقاومتی بهره می برند. شاید همین مسائل منجر شد که مقام معظم رهبری در چندین مورد موضع مخالف خود را اعلام یا تأویل و تفسیرهای دقیق و جزئی از اقتصاد مقاومتی در حوزه انرژی را تبیین کنند.

برای مثال ایشان در دیدار اعضای هیات دولت در سال 94 و پس از شنیدن گزارش وزرای مختلف خصوصا وزیر نفت فرمودند: «خب یک جاهایی ما مجبوریم البته نفت را تولید کنیم، چاره‌ای نداریم امّا من واقعاً از ته دل خوشحال نمی شوم آن ‌وقتی که ما آمارِ افزایش صادرات و افزایش تولید را [می‌شنویم[» یا در جای دیگر در دیدار مسئولان نظام در خرداد 95 می فرمایند: «اگر بتوانیم ما این نفت را یا آن گاز را تبدیل کنیم به کالایی که دارای ارزش افزوده باشد برای کشور، این خوب است. سیاست را این قرار بدهید که ما بتوانیم فرآورده تولید کنیم، فرآورده صادر کنیم، بنزین صادر کنیم. چرا ما باید بنزین وارد کنیم؟ یکی از چیزهایی که انسان گاهی وقتی فکر می کند، پیش خودش خجالت می کشد، وارد کردن بنزین است.»

اما عملکرد مهندس زنگنه به عنوان وزیر نفت کشور، حداقل در مورد بنزین که مورد تاکید خاص رهبری قرار گرفته، کاملا در خلاف جهت توصیه های ایشان بوده است. نمودار زیر نشان می دهد که چگونه واردات روزانه بنزین طی 3 سال ابتدایی دولت حاضر با 840 درصد افزایش از 1.8 میلیون لیتر به 12 میلیون لیتر رسیده است.

*عماد رفیعی - کارشناس انرژی

انتهای پیام/