آیینه‌خانه مفخم بجنورد شعبده‌بازی با هنر و معماری+ عکس و فیلم
آیینه‌خانه مفخم یکی از آثار برجسته دوره قاجار است که در بجنورد مرکز استان خراسان شمالی همچنان پابرجا و سرحال مانده است.
به گزارش تسنیم از بجنورد، بنای آیینه‌خانه مفخم در شمال شهر بجنورد و در انتهای خیابان شریعتی بجنورد واقع است و جلوه زیبای دارد که چشم هر بیننده‌ای را خیره به خود می‌کند و به‌راستی شعبده‌بازی از هنر و معماری است.
در دوره قاجار بنای آیینه‌خانه همراه با بناهای دیگری ازجمله عمارت مفخم، کلاه‌فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومهٔ مفخم را تشکیل داده است.
این بنا در دهه 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین‌شاه به دستور یار محمدخان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته‌شده و به‌عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
معروف است که طراحی نقشه ساختمانی آیینه‌خانه به دست میرزا مهدی خانشقاقی (ممتحن الدوله) نخستین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ‌التحصیل شده بود، انجام‌شده است.
ساختمان آیینه‌خانه در دوطبقه به ابعاد تقریبی 11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته‌شده که درمجموع 9 اتاق دارد.
یکی از اتاق‌های طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد 8×3 متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرح‌های زیبایی آیینه‌کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آیینه‌خانه نامیده‌اند.
بنای آیینه‌خانه به شماره 1167 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال 1379 تاکنون به‌عنوان موزهٔ اسناد و نسخ خطی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
هنری ماندگار از دوره قاجار
بنای آیینه‌خانه یک ساختمان دوطبقه است که نمای اصلی آن در ضلع شمالی به‌طور کامل کاشی‌کاری شده و نمونهٔ بارز هنر قاجاری است.
این بنا سه در ورودی دارد: ورودی بزرگ‌تر در ضلع شمالی و دو ورودی کوچک‌تر در ضلع‌های شرقی و غربی قرار دارند.
هر سه ورودی به یک راهروی شرقی- غربی متصل می‌شود که در یک‌طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند.
ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی حدود 220 سانتی‌متر عرض دارد و سقف آن با قوس کلیل پوشش یافته است.
در دو سوی این ورودی چهار نیم ستون به قطر حدود 105 سانتی‌متر و ارتفاع بیش از 10 متر وجود دارد که تمام بدنه آن‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و نیز کاشی‌های سیاه‌وسفید و زرد پوشیده شده است.
دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشی‌های زرد و سیاه‌رنگ نقش شده است.
نیم ستون‌های جانبی کوتاه‌ترند و تمام بدنهٔ آن‌ها با کاشی‌های موزاییک و طرح‌های هندسی زیبا آراسته‌شده است.
در حدفاصل نیم ستون‌های طرفین ورودی، دو طاق‌نمای به نسبت عمیق وجود دارد که با کاشی‌های هفت‌رنگ و موزاییک، نماسازی شده است.
بر قاب روی این طاق‌نماها نقوش اسلیمی و یک ترنج هندسی نقش شده که در وسط آن نقش شیری که گاوی را از پای درآورده تصویر شده است.
در تمام نقوش مذکور که بر کاشی‌های هفت‌رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش‌های دیگر، غلبه بارنگ زرد است.
دو نگهبان همیشه بیدار در آیینه خانه
در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می‌شود که به‌طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می‌کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است.
بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آیینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخش‌های آن با نقش ترنج‌ها و شمسه ها توأم با نقوش گیاهی و پیچک‌ها زینت یافته است.
بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به‌عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است.
ظاهراً در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه‌هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می‌کرده است.
این کتیبه‌ها در دورهٔ رضاشاه پهلوی تخریب‌شده و کاشی‌های فعلی به‌جای آن نصب‌شده است.
در بالای افریز و در بین دو مناره بزرگ، یک قاب کاشی‌کاری شده نیم دایره‌ای وجود دارد که در آن نقش نبرد شیر و اژدها به‌عنوان نماد خیر و شر در داخل یک شمسه به چشم می‌خورد و در طرفین این صحنه دو سرباز مسلح، زانوزده و تفنگ خود را به سمت صحنه نبرد شیر و اژدها نشانه رفته‌اند.
در حدفاصل ستون‌های بزرگ و کوچک نیز قاب نیم‌دایره کوچک‌تری وجود دارد که با نقوش اسلیمی و پیچک‌ها تزئین شده است.
درمجموع پلان، نماسازی، جزئیات معماری و کاشی‌کاری بنای آیینه‌خانه نمونهٔ بارز هنر معماری دوره قاجار قلمداد می‌شود.
سقف آیینه‌خانه در اصل همانند بنای عمارت پوشش سفالی داشته که در تعمیرات دوره‌های بعد برداشته‌شده و با ورق گالوانیزه جایگزین شده است.
تالاری سراسر آیینه
تالار آیینه که محور اصلی این ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طریق دو رشته پلکان انتهای شرقی و غربی راهروی طبقه اول قابل‌دسترسی است؛ این اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد که با استخوان ترصیع شده‌اند.
در ازارهٔ تالار سنگ مرمر مرغوب به‌کار رفته و بلافاصله از بالای آن آیینه‌کاری شروع‌شده و تمام بدنه و سقف تالار را در برگرفته است.
در این آیینه‌کاری‌ها 17 طرح مختلف شامل طرح‌های زیبای هندسی و گیاهی، طرح چهل‌چراغی که در وسط تالار آویخته بوده و نیز نمای بیرونی آیینه‌خانه به طرز استادانه‌ای اجراشده است.
گرداگرد بخش فوقانی دیوارها، در قسمت قرنیز ردیفی از عکس‌های قدیمی شامل عکس 134 تن از رجال سیاسی و شخصیت‌های برجسته دوره صفوی و قاجار در زیر قاب‌های شیشه‌ای نصب‌شده است.
علاوه بر این‌ها 13 قاب خوشنویسی شده به خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق به طرز مشابهی بر روی دیوار ضلع جنوبی تالار نصب‌شده بود که پس از انجام عملیات مرمت از جای خود برداشته‌شده و اکنون در گنجینهٔ موزه نگهداری می‌شود.
در این قاب‌ها آیاتی از قرآن کریم به طرز زیبایی نوشته و تذهیب شده که در یک نمونه امضای کاتب با عبارت «راقم عبدالعلی 1226 هجری قمری» قابل‌تشخیص است. نام ساختمان آیینه‌خانه برگرفته از همین تالار آیینه است.
انتهای پیام/
