۲۸ درصد فضای پارکهای علم‌ و فناوری در اختیار دانش‌بنیانهاست

به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ «پارک علم و فناوری» سازمانی است که متخصصان حرفه‌ای آن را مدیریت می‌کنند و هدف اصلی آن، افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقای فرهنگ نوآوری و رقابت سازنده میان شرکتهای حاضر در پارک و مؤسسه‌های متکی بر علم و دانش است.

پارکهای علم و فناوری نقش مهمی در تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه ایفا می‌کنند و می‌توان آنها را یکی از مهمترین ابزارها برای تسهیل شکل‌گیری و رشد شرکتهای دانش‌بنیان دانست؛ تأسیس و حمایت از پارکهای علم و فناوری در سیاستها و قوانین کشور تأکید شده است با این حال، رویکرد کلی این سیاستها و قوانین بیشتر متمایل به توسعه کمّی است بنابراین در بیشتر ارزیابیها، صرفاً رشد تعداد پارکهای علم و فناوری گزارش می‌شود.

این در حالی است که به لحاظ عملکردی، غالب پارکهای علم و فناوری کشور در حد انکوباتور یا مرکز رشد باقی مانده‌اند؛ بررسی وضعیت پارکهای علم و فناوری کشور نشان می‌دهد که اغلب پارکهای علم و فناوری کشور، با مشکل بودجه به خصوص بودجه عمرانی مواجهند.

بنابراین طبق پیشنهاد مرکز پژوهشهای مجلس لازم است برنامه جامعی برای تأمین نیازهای اولیه تدوین و اعتبارات عمرانی بیشتری نسبت به اعتبارت هزینه‌ای در ردیف بودجه پارکهای علم و فناوری تازه تأسیس برای ایجاد زیرساختها و فضاهای فیزیکی مطلوب در نظر گرفته شود.

از طرف دیگر محدودیت اعتبارات بودجه‌ای و نوسان در درآمدها و هزینه‌های دولت، لزوم تغییر رویکرد صرفاً حمایتی به شکل کمک بلاعوض و تأکید بیشتر بر بازدهی و درآمدزایی پارکها، مشارکت بیشتر بخش خصوصی در این حوزه را ایجاب می‌کند.

نکته بسیار مهم دیگر آن است فقط 28 درصد شرکتهای مستقر در پارکها، تأییدیه دانش‌بنیان دارند؛ این مسئله می‌تواند منعکس‌کننده عدم تمایل شرکتهای دانش‌بنیان برای استقرار در پارکها باشد که به نوبه خود می‌تواند ناشی از عدم اجرای کامل مزایای قانونی مناطق آزاد در پارکهای علم و فناوری باشد. 

در نهایت پیشنهاد مرکز پژوهشها این است که پارکهای علم و فناوری با توجه به اولویتهای آمایشی و ظرفیت بومی توسعه یابند و بسته به مراحل توسعه پارکها، سیاستهای حمایتی مبتنی بر بازده تعیین شده برای انواع پارکها اتخاذ شود.

اتخاذ الگویی جامع در ارزیابی عملکرد پارک و میزان اثربخشی آنها در این حوزه اهمیت بسیار دارد بنابراین ضروری است چارچوبی حداقلی برای ارزیابی عملکرد پارکهای علم و فناوری با توجه به بازده برای شرکتهای مستقر، بازده برای اقتصاد محلی و بازده برای خود پارک در نظر گرفته شود.

پارکهای علم و فناوری را می‌توان به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای تسهیل شکل‌گیری و رشد شرکتهای دانش‌بنیان دانست و از این رو، توسعه آنها در مسیر حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، یک الزام به شمار می‌آید.

همانطور که اشاره شد، تأسیس و حمایت از پارکهای علم و فناوری در سیاستها و قوانین مورد تأکید قرار گرفته است با این حال، روند توسعه پارکهای علم و فناوری کشور در سالهای اخیر نشان می‌دهد که رویکرد کلی سیاستها و قوانین بیشتر متمایل به توسعه کمّی بوده و ارتقای کیفی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

به عبارت دیگر، با اینکه حدود 20 سال از تأسیس نخستین پارک علم و فناوری در کشور می‌گذرد اما هنوز درک درستی از کارکرد مؤثر و مورد انتظار آنها وجود ندارد و به تبع، بیشتر ارزیابیهای انجام شده در کشور صرفاً رشد تعداد پارکهای علم و فناوری را گزارش می‌کنند.

شواهد مرکز پژوهشها نشان می‌دهد که برخلاف انتظار، اکثر پارکها نتوانسته‌اند علی‌رغم چند سال حمایت دولتی درآمدزایی قابل قبولی داشته باشند؛ از جمله علل این مسئله این است که رویکرد صرفاً حمایتی و به شکل کمک بلاعوض بر این حوزه حاکم بوده و بازدهی و درآمدزایی کمتر مورد توجه قرار گرفته است در نتیجه طرحهای تحقیقاتی چندان کاربردی نبوده یا تقاضای کافی برای بسیاری از محصولات فناورانه تولید داخل وجود ندارد.

بخشی از این مشکل برخاسته از ضعف در نظارت بر عملکرد و تعیین بازده مورد انتظار پارکهاست؛ این مرکز با توجه به آسیب‌شناسی وضعیت پارکهای علم و فناوری کشور، پیشنهاد داده است:

• پارکهای علم و فناوری با توجه به اولویتهای آمایشی و ظرفیت بومی توسعه پیدا کنند؛ در حال حاضر به نظر می‌رسد در جایی که هنوز پارکهای موجود دولتی در تأمین زیرساختهای اولیه دارای مشکل هستند، ایجاد پارکهای جدید در استانها می‌تواند مشکلات را دو چندان کند همچنین می‌توان از راهکارهایی نظیر تلفیق پارکهای علم و فناوری برای تقویت و جهت‌دهی پارکها با توجه به پتانسیلهای منطقه بهره جست.  

• رویکرد حمایتی حاکم بر این حوزه محدود به حمایتهای صرفاً بلاعوض نباشد و بسته به مراحل توسعه پارکها، سیاستهای حمایتی مبتنی بر بازده تعیین شده برای پارک اتخاذ شود، به طور دقیقتر، لازم است پارکها از نظر شاخصهایی مانند سابقه، مکان (منطقه محروم یا توسعه یافته)، محصولات و سایر ویژگیها دسته‌بندی شده و سپس بسته‌های سیاستی متناسب با هر یک طراحی و اجرا شود.

• شاخصهای زیادی برای ارزیابی عملکرد پارکها وجود دارد که ضروری است این شاخصها احصاء شده و استفاده شوند؛ در این راستا، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اقداماتی برای بازنگری  فعالیتهای پارکهای علم و فناوری دانشگاهی کرده است.

اما اتخاذ یک الگوی جامع در ارزیابی عملکرد پارک و میزان اثربخشی آنها در این حوزه بسیار اهمیت دارد؛ یک چارچوب حداقلی مبتنی بر بازدهی برای ارزیابی عملکرد پارکهای علم و فناوری باید بازده برای شرکتهای مستقر در پارک، بازده برای اقتصاد محلی و بازده برای خود پارک را پوشش دهد.

• تأمین زیرساختها و فضای فیزیکی از مهمترین مشکلات پارکهای تازه تأسیس است بنابراین لازم است برنامه جامعی برای تأمین نیازهای اولیه تدوین و اعتبارات عمرانی بیشتری نسبت به اعتبارت هزینه‌ای در ردیف بودجه پارکهای علم و فناوری تازه تأسیس جهت ایجاد زیرساختها و فضاهای فیزیکی مطلوب در نظر گرفته شود.

•  استفاده بیشتر از ظرفیت بخش خصوصی هم به شکل تأمین منابع مالی و هم در مدیریت این حوزه، نه تنها می‌تواند در ارتقای عملکرد پارکهای علم و فناوری بسیار مؤثر باشد، بلکه با توجه به محدودیتهای جدی در منابع مالی و غیرمالی دولتی ضروری است بنابراین لازم است ورود جدی بخش خصوصی به این حوزه در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد.

• با وجود تصویب برخورداری واحدهای فناوری مستقر در پارکهای علم و فناوری از مزایای مناطق آزاد، معافیتهای مالیاتی و عوارض در قانون «حمایت از شرکتها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات»، به نظر می‌رسد این امر به طور کامل محقق نشده و هنوز پارکهای علم و فناوری از این مزایای در نظر گرفته شده بی‌بهره هستند لذا اجرای کامل قانون مذکور برای برخورداری شرکتهای مستقر در پارکها از مزایای مناطق آزاد ضروری است. 

• در کنار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی اصلی در امر اعطای مجوز و نظارت بر پارکهای علم و فناوری، مکلف کردن سایر وزارتخانه‌های به خرید تولید داخلی و مطالبه مجلس شورای اسلامی درباره اجرای قانون «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تأمین نیازهای کشور و تقویت آنها در امر صادرات و اصلاح ماده (104) قانون مالیاتهای مستقیم» (مصوب 1391) می‌تواند در تحریک طرف تقاضا و پویایی شرکتها و واحدهای مستقر در پارکهای علم و فناوری کشور و به تبع آن افزایش بازده پارکها مؤثر باشد.

انتهای پیام/