تهدید برای زبان فارسی؛ عربی یا انگلیسی؟
در حالی که بسیاری از کارشناسان نسبت به نفوذ زبان انگلیسی هشدار داده‌اند، برخی بر این باورند که نفوذ زبان عربی نیز به‌اندازه زبان انگلیسی می‌تواند بر پیکره زبان فارسی آسیب برساند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، هرگاه سخن از نفوذ زبان انگلیسی و آسیب‌های آن به زبان فارسی به میان می‌آید، برخی از کاربران فضای مجازی و حتی مردم عادی با این استدلال که مدعیان این حرف، زبان عربی و آسیب‌های آن را در نظر نمی‌گیرند، نسبت به اظهار نظر کارشناسان در این رابطه واکنش منفی نشان می‌دهند.
زبان عربی از چه‌زمانی وارد زبان فارسی شد؟
یکی از نشانه‌های پویایی هر زبان، داد و ستدی است که آن زبان با دیگر زبان‌ها دارد. زبان فارسی به‌دلیل حضور در منطقه‌ای مهم که عمدتاً مرکزی تجاری و بازرگانی به شمار می‌رفته است، با زبان‌های مختلفی داد و ستد داشته و دارد که بیشترین سهم در این میان به‌دلایل مختلف به عربی اختصاص دارد. بنا بر گفته برخی از منابع، حدود 40 تا 50 درصد کلمات به کار رفته شده در فارسی نو از زبان عربی وام گرفته شده است. گسترش اسلام در ایران و تبدیل شدن ایران به یکی از حوزه‌های اصلی در تمدن اسلامی، تبدیل شدن زبان عربی به زبان علم در حوزه تمدنی و افزایش ارتباط میان ایرانی‌ها با جهان عرب از جمله عواملی است که سبب شد تا زبان عربی کم‌کم با زبان فارسی پیوند یافته و واژگان بیشتری از این زبان به زبان فارسی راه یابند.
بسیاری از منابع و کتاب‌های مهم که توسط اندیشمندان ایرانی در این زمان نوشته شد به‌زبان عربی است. از سوی دیگر، آن دسته از آثاری که به‌زبان فارسی نوشته شده‌اند نیز بسیاری از واژگان و حتی اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های زبان عربی را به فارسی راه دادند. آمیختگی زبان عربی با زبان فارسی آن‌قدر زیاد است که امروزه به‌سختی می‌توان این دو را از هم جدا کرد. برخی از کارشناسان و اساتید حوزه زبان و ادب فارسی، شاید با توجه به همین موضوع، تعمداً اقدام به سخن گفتن به‌زبان فارسی سره کرده‌اند.
طی سال‌های اخیر، ورود واژگان از دیگر زبان‌ها به‌خصوص زبان انگلیسی به زبان فارسی منجر به انتقاد کارشناسان و اهل فن شد. کتاب‌های متعددی درباره درست نوشتن با توجه به همین رویکرد منتشر شد تا بتوانند از این طریق، حافظ بخشی از زبان فارسی میان عامه مردم یا رسانه‌ها باشند. موج ورود زبان انگلیسی تنها محدود به زبان فارسی نمی‌شود؛ بسیاری دیگر از کشورها نیز در این رابطه احساس خطر کرده و نسبت به آن هشدار داده‌اند. حال پرسش اینجاست که آیا ورود و پیوند زبان فارسی با زبان عربی به‌اندازه گسترش زبان انگلیسی در این زبان تهدیدآمیز است؟
محمدرضا ترکی، استاد دانشگاه و پژوهشگر، در یادداشتی که در فضای مجازی منتشر کرده به این موضوع پرداخته که به این شرح است:
چرا ورود بی‌رویّه واژگان و اصطلاحات انگلیسی برای زبان فارسی زیان‌بارتر است؟
پرسشی که گاهی برخی دوستان جوان‌تر مطرح می‌کنند این است که چرا برخی مسئولان و صاحب‌نظران فرهنگی مدّعی پاسداری از زبان فارسی فقط در برابر واژه‌های انگلیسی و غربی موضع می‌گیرند و جوش و خروش نشان می‌دهند و چرا از کنار واژه‌های عربی به‌سادگی عبور می‌کنند؟ مگر واژه بیگانه با بیگانه فرق می‌کند؟!
در پاسخ به این عزیزان باید چند نکته را یادآور شد:
1. مقایسه زبان انگلیسی با عربی قیاسی مع‌الفارق است. واژگان عربی‌تبار موجود در زبان فارسی عمدتاً در گذشته و بنابر نیازها و ضرورت‌های زبانی وارد فارسی شده‌اند. میزان واژگان انگلیسی و غربی که در یک قرن اخیر وارد زبان فارسی شده قابل مقایسه با کلماتی که در این دوران از عربی وارد زبان ما شده نیست. اصطلاحات انگلیسی، مخصوصاً بعد از کودتای 28 مرداد و تسلّط استعمار بر کشور ما به‌صورت بسیار گسترده وارد زبان فارسی شده‌اند و می‌شوند و در صورت ورود بی‌رویّه می‌توانند برای زبان فارسی خطرآفرین باشند، امّا در حال حاضر این خطر به‌هیچ‌وجه از جانب زبان‌های دیگر حسّ نمی‌شود.
2. این نگرانی از نفوذ انگلیسی منحصر به ما نیست؛ زبان‌های دیگر از قبیل فرانسوی هم همین خطر را به مراتب مختلف احساس می‌کنند. علّت این احساس خطر این است که انگلیسی، زبان فرهنگ مسلّط بر دوران ما و زبان علم و تکنولوژی است و این توانایی را دارد که زبان‌های دیگر را با گسترش مرزهای خود محدود کند. واقعیّت این است که زبان فارسی تاکنون آسیب‌های جدّی از زبان انگلیسی تحمّل کرده است. تجربه تلخ اضمحلال زبان فارسی در شبه‌قارّه هند و نقاط دیگر پیش روی ماست!
3. اگر زبان فارسی امروز نتواند موجودیّت خود را به‌عنوان «زبان علم و فنّاوری» ثابت کند، چاره‌ای نخواهد داشت که، دیر یا زود، عرصه را به زبان انگلیسی واگذار کند. ورود بی‌رویّه اصطلاحات انگلیسی بی‌شک بر سرعت این عقب‌نشینی و اضمحلال در برابر این حریف قدَر خواهد افزود.
4. زبان عربی، تاکنون موجودیّت زبان فارسی را تهدید نکرده است. اگر زبان عربی تهدیدی برای زبان فارسی بود، بعد از گذشت روزگاران دراز تاکنون نه از تاک نشان بود و نه از تاک‌نشان؛ عربی پیوسته در داد و ستد با زبان فارسی بوده و از فارسی واژه گرفته و به آن واژه داده است. البتّه این سخن هرگز به‌معنی تساهل بیش از حدّ در برابر عربی و انباشتن نثر امروز از کلمات نامأنوس تازی نیست.
5. خودکم‌بینی‌در برابر فرهنگ مسلّط غربی که ویژگی بارز جوامع عقب‌مانده است باعث شده که بر میزان خطر زبان انگلیسی افزوده شود. بخشی از مردم جامعه ما به‌وضوح کاربرد کلمات فرنگی را مایه فخرفروشی‌های کودکانه قرار می‌دهند و شرکت‌ها و موسّسات بزرگ و کوچک ما بر سر انتخاب نام‌هایی که طنین فرنگی دارد برای کالاهایشان، دست به دامان شگردهای عجیب و غریب می‌شوند و... آیا این اتّفاقات نگران‌کننده نیست؟!
6. اگر فرض کنیم که واژه‌های عربی‌تبار برای زبان فارسی خطر هستند، که یقیناً این‌چنین نیست، باید گفت که در روزگار ما به‌شدّت از میزان این خطر کاسته شده است؛ چرا که دست‌کم از دوران مشروطه به این‌سو شمار این کلمات به‌طور طبیعی در زبان فارسی تعدیل شده و آنچه باقی‌مانده، عمدتاً، همان کلمات مأنوس و جاافتاده‌ای است که بزرگان زبان فارسی از قبیل مولوی و سعدی و حافظ و... زیباترین آثار خود را به‌کمک آن‌ها آفریده‌اند. حذف این کلمات باعث انقطاع فرهنگی و بیگانه‌شدن ما و نسل‌های بعدی با مواریث گذشته می‌شود.
7. «سره‌گرایی» یعنی تلاش برای زدودن واژه‌هایی که عمدتاً از عربی وارد زبان فارسی شده‌اند و اینک جزو گنجینه زبان فارسی به شمار می‌آیند، متأسّفانه سیاست اعلام‌شده و نشده دست‌اندرکاران فرهنگی در قرن اخیر، قبل و بعد از انقلاب، بوده است. این سیاست که تلاشی بیهوده و شکست‌خورده و غیرعلمی به شمار می‌آید، مخصوصاً وقتی جامه افراط پوشیده زیانبار هم بوده و فقط به تعصّبات زبانی و قومی و تضعیف وحدت ملّی، منجر شده است. طبعاً اصرار بر این سیاست شکست‌خورده و غیرعلمی در قالب عربی‌ستیزی به‌نفع زبان فارسی نیست.
8. بهره بردن از واژه‌هایی که پیش از این به‌ضرورت و به‌صورت طبیعی از زبان‌های دیگر، اعمّ از عربی و ترکی و سنسکریت و انگلیسی و فرانسوی و روسی و... وارد زبان فارسی شده و اهل زبان آن‌ها را پذیرفته‌اند، هیچ اشکالی ندارد. این قبیل واژه‌ها که «کلمات دخیل» نامیده می‌شوند، در همه زبان‌های زنده جهان وجود دارند و بر غنای زبان می‌افزایند، بنابراین هیچ صاحب‌نظر آگاهی این قبیل واژگان را بیگانه و وجود آن‌ها را زیانبار تلقّی نمی‌کند. بسیاری از کلمات عربی و انگلیسی موجود در زبان فارسی از همین قبیل‌اند. حذف این کلمات نه شدنی است و نه مطلوب!
نتیجه: قیاس عربی و انگلیسی با یکدیگر و هر دو را به یک اندازه بیگانه شمردن و با یک چوب راندن خطاست. ورود اصطلاحات عربی، به‌خلاف انگلیسی، در شرایط فعلی در حدّی نیست که به زبان فارسی لطمه بزند. سره‌گرایی و عربی‌ستیزی یک سیاست شکست‌خورده است. همه کلمات و اصطلاحاتی که پیش از این از زبان‌های مختلف وارد زبان فارسی شده و اهل زبان آن‌ها را پذیرفته‌اند، اعمّ از عربی و ترکی و انگلیسی و آلمانی و روسی‌تبار و... بخشی از زبان فارسی هستند، سخن تنها بر سر انبوه اصطلاحات و کلمات جدید غربی، و نه اصطلاحات پذیرفته‌شده و جاافتاده، است. اگر این کلمات، به‌ویژه اصطلاحات انگلیسی به‌صورت انبوه و غیرمدیریّت‌شده وارد زبان بشوند، به‌شدّت می‌توانند به زبان و فرهنگ آسیب برسانند و هویّت ایرانی را در درازمدّت در معرض مخاطره قرار بدهند.
انتهای پیام/*
