هویت ۷ هزار ساله آذربایجان در بناهای ارومیه خودنمایی می‌کند+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، بَناهای تاریخی و کهن ارومیه نشان‌گر قدمت و فرهنگ باستانی این شهر است و تاریخ این شهر به 7 هزار سال می‌رسد که آثار بجا مانده از گذشته نشانگر مقاومت و فرهنگ غنی این شهر ترک نشین آذربایجان است که در گزارش روبه‌رو به معرفی چند بَنای تاریخی از دوران قاجار و سلجوقی این شهر می‌پردازیم.

کاظم داشی صخره‌ای جزیره‌وار در دریاچه اورمیه

اثر باستانی قالا داشی یا کاظم داشی در روستای گورچین قلعه در 70 کیلومتری ارومیه واقع است که در زمان‌های مختلف از جمله جنگ جهانی اول پناهگاه اهالی هفت روستای اطراف بوده‌است و نام آن به یاد «کاظم خان»، فرمانده افراد محافظ روستا که خود اهل قوشچی بوده نام‌گذاری شده‌است.

نام اصلی کاظم داشی در اصل قالا داشی است و در قدیم به قیرخلار (40 نفر) نیز معروف بوده، به روایت کهن سالان روستا در زمان‌های قدیم عده‌ای (گویا 40 نفر) از دست حاکم ظالم منطقه فرار کرده و مدتی در این محل پناه گرفته‌اند و به همین مناسبت تا قبل از جنگ جهانی اول و حضور کاظم خان در این محل به اسم قیرخلار و نیز قالاداشی (نام روستای گورچین قلعه در خود روستا و روستاهای اطراف به قالا و گورچین قالا معروف است) معروف بوده‌است.

قلعه کاظم داشی در حدود 5/1 کیلومتری شرق روستای گورچین واقع‌شده است که در محل به قالاباشی معروف است، کاظم خان قوشچو در کشاکش جنگ جهانی دوم و حمله روس به این مناطق و نیز حمله و غارت‌های شورشیان کرد اهالی روستاهای اطراف ازجمله گورچین قلعه-قالقاچی- بویداش (نجف آباد)- قره باغ- قوشچی - باری و... را در این جزیره سنگی کوه مانند پناه داده و حفظ کرده‌است.

کاظم داشی یا کاظیم داشی قبلاً و موقعی که آب دریاچه ارومیه کم نشده بود به‌صورت شبه جزیره‌ای بود که با یک آبراه کم عرض به خشکی متصل می‌شد ولی اکنون (1396) تقریباً جزئی از خشکی شده در فاصله کمی از آن قلوی دیگرش قرار دارد که در اکثر سایت‌های اینترنتی به اشتباه عکس آن قرار داده شده است.

کاظم خان فردی بسیار جسور و بی باک و بسیار باهوش و فراست بود و خود تمامی امور نظامی و سیاسی و اقتصادی آن زمان مردم پناهنده در جزیره را کنترل می‌کرد. مناظر طبیعی زیبا و بقایای معماری و حجاری‌های صخره‌ای و گذرگاه‌های صعب‌العبور و پرتگاه‌های مخوف ارزش و اهمیت سوق‌الجیشی به این اثر داده است.

با توجه به بررسی‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی که توسط سازمان میراث فرهنگی کشور به عمل آمده مهم‌ترین آثار شناخته شده این محل مربوط به هزاره اول قبل از میلاد مسیح و دوره ایلخانیان می‌باشد که تحت محافظت و نگهداری سازمان میراث فرهنگی استان است.

بنا به نوشته مورخین اسلامی هلاکوخان مغول اموال قیمتی و خزائن نفیس خود را در این قلعه پنهان نموده بود. حتی معروف است که خود هلاکوخان نیز در این قلعه مدفون شده است. به نوشتهٔ یکی از شاهدان (ملأ اسماعیل سپهر) در زمان جنگ جهانی یکم سربازان روس پس از کاوش کاظم خان داشی بارهایی را سوار بر چهارپایان کرده و به روسیه برده‌اند.

در این قلعه به دستور کاظم خان ساختمان دو طبقه‌ای نیز بنا شده که زمانی مورد استفاده خود و خانواده‌اش بوده است، کاظم خان در این قلعه آهنگری، ریخته گری و قایق سازی دایر کرده بود و در ضمن به ساختن توپ سر پر و باروت و فشنگ و غیره نیز می‌پرداخت.

او در ساخت انواع بمب دستی نیز تبحر داشت ولی خود عاقبت به وسیله یکی از بمب‌های دست ساز خود کشته شد.

نکته جالب و شگفت اینکه خود جزیره کاظم داشی به شکل یک کلاه نظامی است.

بنای تاریخی سه گنبد اورمیه

برج سه گنبد، در گوشه جنوب شرقی شهر ارومیه در خیابان جانبازان و دریکی از کوچه‌های منشعب به خیابان استاد برزگر قرارگرفته است.

بَنای آجری سه گنبد و استوانه‌ای متعلق به قرن ششم هجری قمری و به دستور یکی از امرای سلجوقی ساخته‌شده و در کتیبه سردر ورودی سه گنبد نیز تاریخ 580 هجری قمری که به خط کوفی نوشته‌شده، برخی از باستان شناسان معتقدند که درگذشته دو بَنای دیگر در اطراف این برج وجود داشته که مجموعاً به این سه بَنا، سه گنبد گفته می‌شد.

بر اساس بررسی‌های انجام‌شده بر روی کتیبه پیرامون سر در مقبره در سال 1367، نام پادشاهان «شیشقاط المظفری اطال الله بقائه» خوانده شد که احتمال می‌رود نام شخصیت‌های مدفون در این مکان باشد.

فرم بنا و شباهت آن با برج علاءالدین ورامین و مقابر دیگر زمان سلاجقه، دلیل محکمی است که بَنای سه گنبد ارومیه یکی از مقابر آن دوره است.

بر اساس این کتیبه این بَنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام «شیث قاطه المظفری» ساخته‌شده است، معماری این بَنا شباهت زیادی به قبرهای قرن ششم هجری قمری به‌خصوص قبرهای مراغه و مقبره‌های دوره‌های سلجوقی دارد.

ناگفته نماند در عصر سلجوقی، سیر تحول آرامگاه سازی دوره اسلامی ایران، روندی رو به رشد و ترقی در پیش گرفت. ترکان سلجوقی توانستند که یک حکومت نمونه ایرانی اسلامی را خلق و ارائه کنند.

بَنای تاریخی سه گنبد عبارت است از سکوی بلندی که به شکل استوانه و مدور ساخته‌شده است، ساختمان سه گنبد در دوطبقه با قطر بَنا 5 متر و ارتفاع آن 13 متر ساخته‌شده و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد، طبقه اول سردابه نام دارد که پوشش قوس دار آن از طبقه دوم مجزا می‌کند.

درب کوچک طبقه اول با ارتفاع 1 متر و 70 سانتی‌متر و طبقه دوم که اتاق مقبره نام دارد که دارای در ورودی به ارتفاع دو و نیم متر است.

به‌عبارت‌دیگر، بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ای است که قسمت فوقانی آن را به‌وسیله آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری پرنقش و نگار محاط شده و در بدنه استوانه‌ای برج تعبیه‌شده است؛ درگاه ورودی آن در میان طاق‌های سطحی واقع‌شده و ازلحاظ معماری زینت خاصی به آن بخشیده است.

سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماماً سالم و بر جا می‌باشد. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث‌شده است، تزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود بی‌نظیر است و به‌صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است.

این بَنا در تاریخ 15 آذر 1314 با شماره ثبت 242 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه انصاری ارومیه

خانه انصاری به دوره قاجار تعلق دارد که یکی از خانه‌های قدیمی و زیبای شهر ارومیه قلب آذربایجان است، این خانه تاریخی با آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای و کاشی‌های هفت رنگ نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

خانه انصاری متعلق به بابک جعفری بوده که بعدها به فرزند دختر خود و همسر سیف‌الله‌خان انصاری می‌رسد و به همین علت به نام «خانه انصاری» مشهور می‌شود، بَنای خانه انصاری با توجه به فرم بَنا و کتیبه‌های موجود در کاشی‌های تزئینی خانه بین سال‌های 1330 و 1334 احداث‌شده است.

این بنا در دو طبقه رو به شمال به‌صورت چهارگوش ساخته‌شده و در مرکز حیاط باغ بزرگی قرار دارد، در ضلع جنوبی و اندرونی خانه حیاط دیگری است که باغ انگور وجود دارد که با دیوار خشتی و پایه‌های آجری محصورشده است. مصالح به‌کاررفته در این بنا از خشت و چینه، سنگ و آجر، سقف پوشش چوبی و اندود گچ و تخته پوش است.

نمای بیرونی این ساختمان با قاب‌بندی و کاشی‌های هفت رنگ و آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای تزئین شده که به نمای آن جذابیت فوق‌العاده‌ای بخشیده است.

در حال حاضر این خانه تحت مالکیت آموزش‌وپرورش ناحیه 2 ارومیه قرار دارد.

خانه انصاری ارومیه در میدان امام حسین (معروف به میدان گول اوستو)، امتداد خیابان مدنی 2 قرار دارد.

دوققوز پیلله یخچالئ

یخچال قدیمی دوققوز پیلله (9 پله) در خیابان عسگر خان و محله قدیمی به همین نام در کنار نهر کوچکی قرار دارد.

یخچال دوققوز پیلله ازجمله آثار دوره قاجاریه به‌حساب می‌آید تا قبل از گسترش شهر ارومیه نه‌تنها از یخ آن استفاده می‌شد، بلکه جهت انجام مراسم چهارشنبه‌سوری مردم در کنار حوضچه آن مراسم خود را برگزار می‌کردند، یخچال دوققوز پیلله به دلیل فرم معماری خاص و نوع مصالح به‌کاررفته، سالم مانده و صدمات جدی ندیده است.

دو

مصالح آن از پی تا محل شروع پاکار قوس‌ها، از سنگ تراش‌دار خاکستری است و سقف پوششی آن‌که به‌صورت طاق و چشمه می‌باشد، از آجر انتخاب‌شده است.

در محل شروع طاق‌ها و پاکار سقف بَنا، شکاف‌های مدوری وجود دارد که احتمالاً محل نصب تیرهای چوبی است که از آن‌ها به‌عنوان داربست استفاده می‌کردند.

در ضلع شمالی بَنا نورگیر و روزنه‌هایی برای یخ اندازی تعبیه‌شده است. این یخچال از دو بخش هشتی ورودی و سالن اصلی ذخیره یخ شکل‌گرفته است.

با توجه به عملکرد خاص بَنا فاقد تزئینات خاص معماری است و تزئینات آن محدود به‌دقتی است که در چیدن سنگ‌ها و آجرها به‌کاررفته است.

یخچال دوققوز پیلله که متأسفانه به خانه آبگینه شهر ارومیه تغییر نام و کاربری یافته، در سال 1380 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 4788 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده

گزارش: سعید احمدی

انتهای پیام/