وزرایی که نان مردم را آجر کردند/مقایسه عملکرد ۴ وزیر کشاورزی در «خودکفایی گندم»

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، گزارش ویژه «خودکفایی در غذا» که چندی پیش ذیل پرونده «مزرعه پدری» در خبرگزاری تسنیم گشوده شد، از سوی متخصصان و نخبگان حوزه کشاورزی، مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه این گزارش ویژه، به مقایسه تطبیقی عملکرد چهار وزیر کشاورزی (و جهادکشاورزی) بعد از دفاع مقدس پرداخته‌ایم. نگاه به آمارها، قضاوت در مورد اعتقاد این چهار وزیر به مقوله خودکفایی گندم را بسیار ساده می‌کند.

* بخش اول؛ سالهای دفاع مقدس

بر اساس آمارهای رسمی، در دهه اول انقلاب، و خصوصاً طی سالهای دفاع مقدس، تولید داخلی گندم دو برابر شده، و از حدود 3.5 میلیون تن به بیش از 7.6 میلیون تن رسید. این دوران یکی از دورانهای طلایی برای خودکفایی در گندم به شمار می‌رود.

* بخش دوم؛ دوران وزارت عیسی کلانتری

ضریب خودکفایی گندم در انتهای وزارت عیسی کلانتری، نسبت به ابتدای دوره، کاهش چشمگیری داشته است.

او طی یک دوره طولانی 12 ساله، در کابینه مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و کابینه اول سیدمحمد خاتمی به عنوان آخرین وزیر کشاورزی ایران حضور داشت. طی این مدت تولید گندم با کمی فراز و نشیب در حد 8 میلیون تن ثابت ماند، سطح زیر کشت کاهش یافت و عملکرد در واحد هکتار نیز تغییر زیادی نداشت و تنها 0.3 تن در هکتار افزایش نشان داد. در این بازه، واردات گندم از 2.5 به 5.8 میلیون تن افزایش داشت که یک رکورد به شمار می‌رود.

با توجه به اینکه کلانتری، دهها نوبت علیه خودکفایی سخنرانی و اظهارنظر کرده، و حتی اخیراً ایده خودکفایی را «مزخرف» خوانده است، کاهش ضریب خودکفایی در دوران طولانی وزارت او کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد. گرچه او در عرصه خودکفایی ناموفق‌ترین وزیر نیست، اما وزارت فردی که کوچکترین اعتقادی به خودکفایی در محصولات راهبردی ندارد، در یک دوره بسیار طولانی محل سؤال متخصصان و دلسوزان کشور است.

* بخش سوم؛ دوران وزارت محمود حجتی

مطابق گزارش رسمی بانک مرکزی، ضریب خودکفایی در کل اقلام اساسی، در یک دهه گذشته تغییر محسوسی نداشته و روی 57 درصد ثابت مانده است، درعین حال در موضوع خاص خودکفایی گندم، محمود حجتی را می‌توان یکی از وزرای «نسبتاً موفق» دانست. وی مجموعاً 9 سال وزیر جهادکشاورزی ایران بوده است. در دوره اول وزارت وی، کشور ظرف سه سال از واردات گندم بی‌نیاز شد؛ همچنین در دوره دوم نیز سطح عملکرد گندم افزایش داشته است ــ گرچه تولید گندم در انتهای دولت دهم به میزان تولید اواخر دهه 1360 (حدود 9 میلیون تن) کاهش یافت، و از نگاه کارشناسی، توفیق دولت یازدهم نسبت به قبل، نشانگر موفقیت تام در خودکفایی نیست.

عدم اظهارنظر قطعی و تردیدهای کارشناسان حوزه کشاورزی درباره موفقیت حجتی در زمینه خودکفایی گندم در سالهای اخیر به‌دلیل موارد زیر است:

• واردات بیش از 11 میلیون تن در سه سال 93 ، 94 ، 95.
• نرخ کند افزایش تولید نسبت به دور اول؛ جداول نشان می‌دهد در سال 80 با یک جهش معنادار، طی تنها دوسال، تولید گندم از 8 (وزارت کلانتری) به 12.5 میلیون تن و در ادامه در سال 82 به بیش از 14.5 میلیون تن افزایش یافت و در سالهای بعد از آن ثابت ماند، اما در سالهای اخیر ــ باوجود تجربه گذشته ــ رشد تولید بسیار کند و خزنده بوده است.
• واردات  4 میلیون تن در دوسال 94 و 95 با وجود تبلیغات درخصوص خودکفایی گندم.
• بر اساس آمارهای گمرک حداکثر قیمت واردات گندم طی سه سال 93، 94 و 95، 800 تومان بوده که با توجه به نرخ بالاتر خرید تضمینی، این احتمال را به ذهن متبادر می‌کند که بخشی از گندمهای خریداری شده ــ خواسته یا ناخواسته ــ از این محل تأمین شده باشد.

* بخش چهارم؛ دوران وزارت محمدرضا اسکندری

محمدرضا اسکندری بارها بر ظرفیتهای داخلی نه تنها برای خودکفایی، بلکه برای تأمین غذای 300 میلیون نفر تأکید کرده، و در جبهه مقابل تفکر افرادی چون عیسی کلانتری قرار دارد. از این حیث، او در میان این چهار وزیر طلایه‌دار تفکر خودکفایی است و آراء او با آراء امام راحل (به اینجا + مراجعه کنید) و رهبر معظم انقلاب (به اینجا + مراجعه کنید) درخصوص «ظرفیت داخلی برای تأمین غذای چند برابر نیاز کشور» کاملاً منطبق است.

مطابق آمارها، باوجود دوران کوتاه تصدی وزارت محمدرضا اسکندری، وی یکی از موفق‌ترین ــ یا موفق‌ترین ــ وزیر در خصوص اقدامات راهبردی و عملیاتی در زمینه خودکفایی گندم بوده است. وی در ابتدای دولت نهم، شرایط را در وضعیت پیک (پُر) خودکفایی ــ با تولید 14.3 میلیون تن ــ تحویل گرفت، اما از پا ننشست و ظرف دو سال بعد از آن (86-85) تولید گندم را به مرز 16 میلیون تن رساند که یک رکورد در تاریخ تولید گندم کشور به حساب می‌آید.

متاسفانه در سال زراعی  1386، شرایط جوی یاری نکرد و خشکسالی بی‌سابقه‌ای تمام کشور را فرا گرفت؛ میزان بارندگی در این سال به 137 میلی‌متر رسید که تقریباً نیمی از بارندگی میانگین کشور به شمار می‌رود. (بر اساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، میزان بارندگی در سال آبی 95-94 معادل 241 و میانگین 48 ساله، رقمی معادل 245 میلی‌متر بوده است.)

به این ترتیب در سال زراعی 87-86، بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی ــ ازجمله گندم ــ دچار آسیب جدی شد، اما جدول زیر نشان می‌دهد، تولید گندم در سال بعد از خشکسالی بلافاصله بازیابی شد و به بیش از 12 میلیون تن رسید؛ روندی که تا سال اول وزارت صادق خلیلیان نیز ادامه داشت.

نکته قابل تأمل درخصوص عملکرد اسکندری این است که او «مجری طرح خودکفایی گندم در دوره اول وزارت حجتی» هم بوده، که در زمینه خودکفایی گندم حتی نسبت به دوره دوم وزارت وی نیز یک دوره طلایی به شمار می‌آید. در واقع می‌توان گفت بخش قابل توجهی از «خودکفایی گندم» مرهون ایده و تلاشهای تیم منتسب به اوست.

* بخش پنجم؛ دوران وزارت صادق خلیلیان

به شهادت آمار، بدترین سالهای تولید گندم، در میان این چهار وزیر، متعلق به دوران وزارت صادق خلیلیان است. در زمان او زیرساختهای ایجاد شده طی 8 سال پیش از آن، برای تولید 14 میلیون تن گندم، نادیده گرفته شد. این در حالی است که اوضاع جوی در زمان وزارت او عادی بود و به دلیل تحریمهای بی‌سابقه نیاز به خودکفایی در  اقلام اساسی به‌شدت احساس می‌شد. با این وجود او تولید 12 میلیون تنی را تحویل گرفت و تنها ظرف یک سال آن را به زمان عیسی کلانتری (حدود 9 میلیون تن) بازگرداند. به نظر می‌رسد در مورد خودکفایی گندم عملکرد خلیلیان قابل دفاع نباشد. با این وجود خبرگزاری تسنیم آمادگی خود را جهت درج دفاعیات ایشان اعلام می‌کند.

انتهای پیام/*