شَهَر یئری؛ تمدنی به ژرفای تاریخ/ قدیمی‌ترین نشانه تمدن بشری در حال نابودیست+تصاویر و فیلم
بی‌توجهی به نگهداری و مرمت محوطه باستانی شهر یئری با هشت هزار سال قدمت سبب تخریب این مجموعه شده که همچنان شاهد وعده‌ها و خبرهای خوب و امیدوارکننده مسئولانیم که سخنانشان مغایر با وضع موجود است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، محوطه باستانی شهریئری با قدمت هشت هزار ساله در روستای پیرازمیان مشگین شهر با محوطه حدود چهار صد هکتار است که در 65 کیلومتری اردبیل و 31 کیلومتری شرق مشگین شهر در کنار رود قره سو قرار دارد.
پیدایش محوطه به سال 1978 میلادی توسط باستان شناسی به نام "چارلز برنی" باستان شناس آلمانی شناسایی شده است؛ وی معتقد بوده آثار شهر یئری مربوط به هزاره سوم و دوم و اول قبل از میلاد و عصر برنز وآهن است و کاوش‌های صورت گرفته در سال‌های 82 تا 84 توسط نوبری یکی از باستان‌شناسان مشخص شد که محوطه به 6 هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد.
محوطه باستانی شهریئری به سه بخش تشکیل شده که بخش اول شهر که جای زندگی و در کنار رودخانه قره سو قرار دارد، بخش دوم؛ قله که بخش نظامی و نگهبانی از شهر که دیواری تا حدود سه کیلومتر و خشکه چینی بوده و بخش سوم معبد که جایی برای عبادت و نیایش شناسایی شده است.
در قسمت پایین معبدغاری هست که به عنوان آب انبار چشمه و حمام مورد استفاده قرار می‌گرفته و دروازه‌هایی نیز وجود دارد که دروازه ورود به معبد است و اگر کسی قصد عبادت داشت باید خودش را در غار تمیز کرده و از زیر دروازه رد می‌شد و به معبد می‌رفت.
در معبد، سنگ‌های ایستاده‌ای حدود 280 تا 300 عدد که ارتفاع آنها از 30سانتیمتر تا 2 متر و 80 سانتیمتر می‌رسد وجود دارد که روی آنها شکل‌هایی انسان گون کشیده‌اند که نشانه و شخصیت هر کس بوده و هر نفر برای خود سنگی تراشیده و در معبد گذاشته و با این کار موجودیت خود را اعلان می‌کرده؛ روی همه سنگها چه زن چه مرد کمربند یا شمشیر وجود دارد و این نشانه این است که در اینجا جایگاه زن و مرد برابر بوده است و دیگر نکته جالب؛ نداشتن دهان این سنگ‌هاست که هنوز نظریه کاملی در این مورد صادر نشده است.
طرح انسان‌های حک شده بر روی سنگها به شکل افرادی دست به سینه و معمولاً بدون دهان است و تنها یک مجسمه حکاکی شده زن یافت شده که دارای دهان است و تاکنون فقط هفت قطعه این نوع سنگ‌افراشت‌ها در منطقه "حاکاری" کردستان ترکیه و یک قطعه هم در "قوپوزستان" آذربایجان یافت شده‌است.
کاوش حدود 600 قبر در محوطه
کاوش‌ها نشان می‌دهد که آنها اعتقاد زیادی به دنیای پس از مرگ داشته‌اند و قبر را با سنگ به شکل یک اتاق درست می‌کردند و وسایلش را به همراه یک خمره آب و یک خمره مواد غذایی کنار جسد قرار می‌دادند، اشیاء بدست آمده از گورها و محوطه مانند زیور آلات فلزی و سنگی و ابزار آلات جنگی از جنس مفرغ، استخوان و سفال که در موزه شهرستان مشگین شهر نگهداری می‌شود.
عمار احمدی، کارشناس ارشد مردم شناسی با معرفی کتاب "داش بابا" نوشته پروفسور فریدون آغاسی اوغلو، ارتباط بین مردم با این سنگها را بیان کرد و گفت: در طول تاریخ تمام تحولات به دست انسان بوده و ارتباط این سنگها با انسان در روابط مختلفی همچون معبد و ادیان، نجوم و نوع جامعه‌ای که زندگی می‌کردند را نشان می‌دهد.
وی افزود: حکاکی این سنگها با توجه به اینکه بسیار ابتدایی است قدمت این سنگ ها را نشان می‌دهد و با گذر زمان در عصر خود، این سنگها تکمیل و به روز شده‌اند که نشانگر فلسفه و دید خاص مردم آن دوره است.
احمدی با اشاره به اینکه این محوطه در پیدایش بشر از گاه چهارم که در این دوره تمدن بشری شکل می‌گیرد و اجتماع و شهرنشینی مطرح می‌شود، تصریح کرد: به نظر دانشمند اینجا اولین منطقه‌ای است که تمدن به شکل شهرنشینی خود را نشان می‌دهد.
وی گفت: در طی سال گذشته بارها به این منطقه سفر کرده‌ام و هر بار با تصویر جدیدی از مجموعه مواجه شدم که نشان دهنده عدم توجه به این مجموعه و میراث بی نظیری است که در مقابل برودت و آب و هوای سرد منطقه بی سرپناه مانده است و این موضوع به قدری شدید است که در 15 سال گذشته این مجموعه به نصف تخریب و نابود شده است.
این مجموعه یک میراث بشریست و ربطی به یک قوم خاصی ندارد
احمدی از کشف این مجموعه ابراز ناراحتی و تاسف کرد و گفت: ای کاش این مجموعه در دل خاک باقی می‌ماند و اینگونه بی توجهی‌ها را شاهد نمی‌شدیم، این میراث ربطی به یک قوم و ملت و منطقه ندارد و میراثی برای تمام بشر است و باید مرمت و نگهداری شود، چرا که در تمام دنیا چنین مجموعه‌ای بسیار نادر است.
شهر یئری با شاهکارهای مهم هنری دنیا برابری می‌کند
ساوالان جماعتی، کارشناس ارشد نقاشی نیز به پیکرتراشی خود آگاه بسیار دقیق این پیکرها اشاره کرد و گفت: هنرمند پیکره تراش با شعور و شناخت کامل طراحی توانسته تعدادی دفرمه‌ها و اغراق‌های بسیار بجایی را خلق کند که با نگاهی نسبت به تمدن و دین خود شکل گرفته است.
وی افزود: هنرمند سعی کرده در این مجموعه شخصیت و کاراکتر این سنگها را مد نظر داشته و در اینجا اندازه‌های مختلفی را می‌بینیم که هنرمند کاملا از سر آگاهی این انتخاب‌ها را داشته که با این کار توانسته سن هر سنگ را هم بیان کند.
جماعتی با بیان اینکه مینیمال گرایی در این مجموعه مشهود است، گفت: شخصیت هر یک از این سنگها از قبیل کمدی، جدی، اسطوره‌ای و پیر و کودک هستند که پیکرتراشان در چهارچوب خاصی خود را محدود نکرده و این سبب شده حس و حال خاصی را نشان دهند.
این نقاش شناخته شده تصریح کرد: امیدوارم این شعور تصویری را نگهداری کنیم و شهر یئری به یک موزه مهم تبدیل شود و هنرمندان بتوانند با استفاده و مطالعه از این مجموعه آثار فاخری را خلق کنند، در این مجموعه فهم عمیق طراحی می‌توان دید که با شاهکارهای مهم هنری دنیا برابری می‌کند و شاید قوی تر است.
شهر یئری قابلیت ثبت جهانی دارد
کریم حاجی‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل گفت: تخریبی که در شهریئری و کهنه قلعه مشاهده می‌شود یک موضوع طبیعی است چرا که تخریب و فرسایش در گذر زمان امری طبیعی است و حساسیت و احساس خطر بیش از اندازه در این مورد بی‌جا است ولی این موضوع نیز پابرجا است که شهریئری قابلیت ثبت جهانی دارد و برای تبدیل آن به سایت موزه نیازمند اعتبارات قابل توجهی هستیم.
منصور عالیقدر، معاون میراث فرهنگی استان اردبیل نیز بیان کرد: به منظور مداخله در ساماندهی سنگ افراشته‌ها ضروری است مطالعات جامعی صورت گیرد که می‌توان به طراحی اولیه سایت و محوطه اشاره کرد و به منظور انجام مطالعات نیازمند دو میلیارد تومان اعتبار هستیم که در مقایسه با این اعتبار هزینه‌های استان ناچیز است و تاکنون تلاش بر این بوده یافته‌های باستان‌شناسی محوطه به درستی محافظت شود.
محوطه باستانی «شهریئری» در سال 81 از سوی میراث فرهنگی استان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از زمان پیدا شدن این محوطه تاکنون، بخش بسیاری از آن تخریب شده که مهمترین آن در فروردین 90 بوده که گردباد سبب ویرانی بخشی از این محوطه شد.
بر بی‌توجهی مسئولان و متولیان امر به این شاهکار تاریخی که سند هویت و قدمت منطقه است و عدم تلاش در نگهداری و ثبت جهانی این مجموعه هیچ بهانه و توجیهی وارد نیست، قدیمی‌ترین نشانه تمدن بشری در حال نابودیست و این سوال را در اذهان مطرح می‌کند که این بی‌مسئولیتی و بی‌توجهی از کجا نشات می‌گیرد؟
گزارش از بهرام آدشیرین‌پور
انتهای پیام/