باغ فین کاشان؛ عروس باغ‌های تاریخی کشور با شهرت جهانی + فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از کاشان، باغ تاریخی فین کاشان از زیباترین و مشهورترین باغ‌های تاریخی ایران است که در تاریخ 15 آذر 1314 هجری شمسی با شماره ثبت 238 در فهرست آثار ملی ایران و در سال  1389 هجری شمسی شماره ثبت 1372-004 به همراه هشت باغ تاریخی دیگر ایران در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.

بنای اولیه این باغ در دوره شاه عباس اولصفوی شکل گرفته و در دوره‌های بعدی نیز عمارت‌هایی به آن افزوده شده است و آنچه در زمان شاه عباس اول صفوی ساخته شد اگرچه به تفصیل امروز نبود اما شکل کلی و فضای غالب باغ جزیی از طراحی آن دوره است.

برج‌ها و باروی باغ، سردرخانه، کوشک میانی و حمامی در آن زمان در باغ ساخته شد و در سال 1004 هجری قمری مصادف با سال 962 هجری شمسی، شاه عباس نیز جشن بزرگی در این باغ برقرار کرد و ایلچیان و سفرای بعضی از کشورهای آسیایی و اروپایی را به حضور پذیرفت و از آن‌ها پذیرایی کرد.

عمارت سردر و هشتی ورودی و برج‌های دیدبانی در همان سال نیز به دستور وی در این باغ ساخته شد و کوشک مرکزی باغ که به عمارت"شترگلوی صفوی" موسوم است در سال 1016 هجری قمری مصادف با 974 هجری شمسی به همت" آقاخضر نهاوندی" حاکم وقت کاشان احداث شد.

بعد از وی و در همان دوران دیگر پادشاهان نیز به فراخور بخش‌هایی به باغ افزودند و از جمله شاه صفی برفراز کوشک میانی, عمارتی به شکل کلاه فرنگی ساخت که از بالای آن امکان دیدن ناحیه وسیعی در پیرامون باغ میسر شد و همچنین شاه سلیمان در کنار مظهر چشمه، حوض و صفه ای برپا کرد.

زمان کریم خان زند و در حدود سال 1176 هجری قمری مصادف با 1134 هجری شمسی، تعمیراتی در باغ صورت گرفت و این تعمیرات بیشتر به سبب خرابی‌هایی بود که بعد از افول سلسله صفوی به سبب کشمکش‌ها و یاغی‌گری‌ها در بسیاری از بناهای مهم به وقوع پیوسته بود.

زمان کریم خان و پس از زلزله سال 1192 هجری قمری مصادف با 1150 هجری شمسی، خلوت کوچکی نیز موسوم به کریم خانی در جنب باغ ساخته شد و از آنجا که کریم خان خود را نه پادشاه بلکه وکیل الرعایا می‌نامید، به خود اجازه نمی‌داد که در باغ فین منزل انتخاب کند و لذا برای اقامت‌های خود این خلوت را در مجاورت باغ ایجاد کرد.

پس از شاه عباس اول صفوی و از زمان شکل‌گیری باغ فین در محل جدید خود، بیشترین توجه باغ فین در زمان فتحعلی شاه صورت گرفت و وی آنچنان دلبسته باغ بود که دستور داد صفه و حوضخانه‌ای در گوشه باغ ایجاد کنند و تصاویر او و پسرانش را بر دیوارهای آن نقاشی کنند.

بنای مذکور در همان زمان و برای اینکه به همراه دو حیاط کوچک و اتاق‌های مجاور یکی از زیباترین بخش‌های باغ است در موقعیتی ممتاز در باغ قرارگیرد، خیابانی نیز در جلوی عمارت مذکور ساخته شد و در این زمان حمامی دیگر نیز در باغ ساخته شد.

بعد از وی نیز تعمیرات و اضافاتی در دوره قاجار در باغ انجام شد که از جمله می‌توان به اتاق شاه نشین و حوض مقابل آن اشاره کرد که در زمان محمد شاه قاجار بنا شد و در زمان ناصرالدین شاه نیز تعمیراتی در باغ صورت گرفت اما به نظر می‌رسد که وی کمتر از دیگران به باغ فین توجه نشان داده است و شاید دلیل این امر علاقه وی به باغ‌های وسیعی بود که در دوران سلطنت خود در تهران ساخته بود.

روز 18 ربیع الاول 1268 هجری قمری مصادف با دی ماه سال 1320 هجری شمسی در دوران سلطنت ناصرالدین شاه و به دستور او مهمترین واقعه تاریخی در این باغ رخ داد و میرزا تقی خان امیرکبیر صدر اعظم لایق و کاردان را در حمام کوچک باغ رگ زدند و به زندگانی بزرگ مرد تریخ ایران پایان دادند.

این حادثه تا حدود زیادی از میزان توجه به باغ کاست و به دنبال آن در دوران مشروطیت به مدت 14 سال باغ به مقر یاغیان موسوم به نابیان تبدیل شد و آنان هرچه توانستند به باغ لطمه زدند و خرابی ایجاد کردند و این لطمات تا سال 1298 هجری شمسی که غائله نایبیان پایان یافت، ادامه داشت.

نمایش و حرکت آب در باغ فین

نمایش و حرکت آب متشکل از چهار محور طولی و سه محور عرضی است که همراه با محورهای آب میانه دیگر خیابان‌ها و شبکه‌های آبیاری کرت‌ها، هماهنگ با سایر اجزا و عناصر امکان حرکت آب در تمام فضاهای باغ را فراهم کرده است

وجود شیب ملایم در نحوه استفاده از نیروهای ثقلی آب که به خلق فواره‌ها، آبشُرّه‌ها، حوض جوش و حوضخانه‌هایی که از کف آن‌ها آب ظاهر می‌شود کمک کرده است و این کار به مدد فنون سنتی انتقال و حرکت آب در سطوح مختلف با بهره‌گیری از مسیرهای زیرزمینی از قبیل  تنبوشه‌ها، شترگلوها و اتصالات خاص آن‌ها انجام می‌شود و اختلاف ارتفاع چشمه و تقسیم گاهی موجب تقسیم آب بین فضاهای مختلف باغ می‌شود.

 کوشک صفوی باغ فین 

آنچه در ابتدای زمان شکل‌گیری باغ و تا حدودی دوران سلطنت شاه عباس اول شکل گرفته، کوشک صفوی یا شترگلوی عباسی است که به واسطه کارکرد تأسیسات آن در آب رسانی شترگلو نامیده می‌شود و از آنجا که کاریز که آب را از تقسیم گاه به حوضخانه هدایت می‌کند شبیه گردن شتر است، به این نام خوانده می شود.

این فضا تا پیش از اتاق شاه نشین به مثابه شاه نشینی برای باغ محسوب می‌شده است که به نظر می‌رسد با توجه به کیفیت فضایی بسیار بالا، کارکرد آن همواره به عنوان فضای تشریفاتی برای جلوس یا پذیرایی بوده است و فضای متعالی به واسطه ارتفاع بلند، شکل فضا، وجود آب به عنوان نماد و ارتباط با مناظر و فضای پیرامون استخر بزرگ و حوض دوازده فواره، موقعیت آن در محل تلاقی طولی و عرض و نیز جوهای اصلی باغ از جمله دلایل برتری آن است.

این عنصر کم نظیر بر اساس ساختار مهندسی و شکل فضای باغ مهم ترین نقطه باغ است که با الگوی معماری ایرانی در مناطق گرم و خشک تسلط دید بر تمامی جهات باغ دارد و از جنوب با بنای خلوت کریم خانی و شاه نشین، از شمال با عمارت  سردر ورودی، از شرق با بنای کتابخانه و حمام‌ها و از غرب با موزه ارتباط دارد و ازاره‌های این ساختمان با سنگ مرمر نماکاری شده است که در گذشته بالای ازاره‌ها با نقاشی‌های زیبا مزین بوده است.

ویژگی دیگر این بنا حضور آب در دو سوی این عمارت است و حوض دوازده فواره در بالادست و استخر بزرگ در پائین دست کوشک، محور اصلی تجلی آب است و فواره‌های چهار طرف استخر بزرگ که به طرز زیبایی از چهار طرف استخر فوران دارند به وسیله تنبوشه‌های سفالی به حوض وسط کوشک ارتباط دارد و ویژگی خاص این بنا گشایش بنا از چهار طرف است که با الگوی معماری ایرانی در مناطق گرم و خشک قابل مقایسه است که محل تلاقی طولی و عرضی و نیز جوی های اصلی باغ است.

 آبی که از تنوره حوض وسط این بنا به صورت مستقیم می‌جوشد جدای از بحث اختلاف ارتفاع و فشار ثقلی آب، شکل ظهور آن تداعی‌کننده جوشش آب یک چشمه است و همچنین نحوه حضور آن که در مرکز فضا و در چهارچوب هندسه آرام گرفته، نمادها و تمثیل‌ها، تکریم و تقدیس آب را به یاد می‌آورد و بر روی این بنا که با خشت و گل ساخته شده عمارت بسیار زیبای کلاه فرنگی در دو طبقه با چوب و آهن ساخته شده بود و احتمالاً در زلزله سال 1192 هجری قمری  به کلی تخریب شده و در دوران قاجار با ترکیب و مصالح دیگر به همان شکل تجدید بنا می‌شود.

اواخر دوره قاجار و به روایتی دیگر در دوره مشروطه به طور کامل این بنا تخریب شده و از جمله تغییراتی که در زمان قاجار در این ساختمان روی داده مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار  است که با نقش و نگاره‌های دلفریبی از جمله تابلوی بزرگی از دربار رسمی فتحعلی شاه مزین بوده است و همچنین در صحنه مقابل آن تصویر دیگری از خاقان با ملتزمین رکاب، او را سوار بر اسب در حال شکار نشان می‌داد.

حوض جوش

حوض جوش مکان دیگری در باغ فین است که آب چشمه به طور مستقیم در آن ظاهر می‌شود و از داخل تقسیم‌گاه آب یا چشمه زنانه یک سوم آبی که وارد باغ می شود از طریق کاریزی که در زیر اتاق شاه نشین احداث شده وارد این حوض می شود و مکان هندسی این حوض در رأس محور اصلی و بالادست حوض دوازده فواره و شترگلوی عباسی از لحاظ نظام و سلسله مراتب نمایش آب از اهمیت خاصی برخوردار است.

شکل ورود آب به حوض از طریق حفره‌های منظم و متعدد در کف حوض باعث پیدایش نوعی خاص از جوشش یکنواخت و توزیع شده در کل سطح زیرزمین شده که کیفیت چشمگیری را به وجود آورده است و تعداد 61 حفره در کف حوض با نظم و ترتیب خاصی مشاهده می‌شوند که آب در تعدادی از این حفره‌های جوشش و از تعداد دیگر مکش می‌شده است.

کف این حوض بنا به گفته ها و آثار موجود در موزه ملی کاشان از کاشی هفت رنگ با طرح و نقشه قالی کاشان پوشیده بوده که با قرارگیری گل‌های نقشه بر روی هر کدام از حفره‌ها آب در وسط گل‌ها خارج می‌شده است و امروز با رسوب املاح آب اکثر حفره‌ها مسدود شده و عمل مکش حوض متوقف شده و تنها از چند حفره فقط آب خارج می‌شود.

حوض طویل و خوش تناسب پایین دست حوض جوش که به سبب قرارگیری 12 فواره در محور طولی آن به حوض دوازده فواره معروف است و هر دو در کنار هم و در بالا دست کوشک صفوی و استخر جلو آن حضور غالب و قاطعانه نمایش آب را در باغ تداعی می‌کند و منظری متفاوت و قابل توجه را می‌آفرینند.

انتهای پیام/