"خنداب" دالان سفر به طبیعت بکر سرزمین آفتاب + فیلم
"خنداب" دالان سفر به طبیعت بکر سرزمین آفتاب نام گرفته که طبیعت دست نخورده آن چشم و دل هر مسافری را در این شهرستان می‌نوازد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، استان مرکزی استانی در مرکز ایران بوده که بزرگترین شهر و مرکز آن کلانشهر اراک است و به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته میشود و از شمال به استان‌های البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از شمال شرقی به استان تهران از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های قم و اصفهان محدود میشود.
این استان دارای مساحتی معادل 29٬530 کیلومتر مربع است که 1.82 درصد از مساحت ایران را به خود اختصاص داده است و براساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای 12 شهرستان، 23 بخش، 32 شهر، 66 دهستان، هزار و 394 آبادی دارای سکنه و 46 آبادی خالی از سکنه است.
استان مرکزی به سبب وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است.
استان مرکزی به‌سبب قرارگیری در مرکز کشور و مجاورت با حکومت‌های بزرگ قبل از اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است و به‌همین سبب شهرهای این منطقه از لحاظ تاریخی اهمیت پیدا کرده‌اند که از جمله این شهرها می‌توان به اراک، کمیجان، نراق، آوه، آستانه، نیم‌ور، ساروق، وفس، چهرقان و کرهرود اشاره کرد.
استان مرکزی از جمله استان‌های نخبه‌پرور است که تعداد مفاخر کشور در آن بیش از 4500 نفر است و یک چهارم یعنی معادل 1100 نفر مربوط به استان مرکزی بوده و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته‌پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر، سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند.
موقعیت جغرافیایی، تاریخی و اقتصادی شهر خنداب
شهرستان خنداب با مساحت حدود یک‌هزار و 365 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 58 هزار و 262 نفر از شمال به شهرستان کمیجان، از شرق به شهرستان اراک، از جنوب به شهرستان شازند و از غرب به استان همدان محدود میشود.
این شهرستان دارای دو شهر به نام‌های خنداب و جاورسیان و دو بخش به نام‌های قره‌چای و مرکزی، پنج دهستان به نام‌های اناج، سنگ سفید، جاورسیان، خنداب و دهچال است.
این شهرستان تا سال 1368 بخشی از شهرستان اراک به شمار می‌رفت ولی پس از این زمان به‌عنوان شهرستان جدید وارد نقشه جغرافیایی استان شد.
محدودهای که امروزه به نام خنداب معروف است از اتصال مجموعه‌ای از سکونت‌گاه‌ها به نام‌های حصار، خنداب و قلعه تشکیل شده است، اگر احتمال درارتباط بودن نام خنداب با خندق آب درست باشد به‌طور حتم در محل این شهر استقرارگاه‌هایی از دوره‌های پیش از اسلام وجود داشته است، زیرا در ناحیه چزان به مواردی از قلاعی که در اطراف آنها آثار خندقی وجود دارد برخورد می‌کنیم.
پیشینه شهر خنداب
با توجه به محیط مناسب جغرافیایی در این منطقه ولی حداقل از دوره‌های آغاز اسلامی تاکنون در این محدوده شهر مهمی شکل نگرفته است که بیانگر شرایط نامناسب امنیتی در این محدوده بوده است.
وجود دالان طبیعی دشت شراء شرایطی را به وجود آورده است، وجود گروه‌های لر، ترک، فارس در محدوده خنداب مبین مسیر حرکت اقوام و سکونت‌گزینی آنان در این محدوده است.
وجود قلعه و حصار در این منطقه نشانگر وجود نوع زندگی مبتنی بر غارت و دفاع بوده و وجود امامزاده در خنداب و همچنین نوشته دانشمند عالی‌قدر مرحوم ابراهیم دهگان سند تاریخی مستند و گواه روشن بر قدمت تاریخی خنداب است.
قدمت شهرستان خنداب
براساس اسناد و مدارک موجود، قدمت خنداب به بیش از یک‌هزار و 200 سال می‌رسد که ابوالفرج قدامه بن‌جعفر کاتب بغدادی متوفی سال 327 (ه ق) در کتاب خود در ذکر راه‌های منتهی به شهر کرج (آستانه) چنین بیان می‌کند «از همدان به کرج از راه رستاق شراء، از همدان به جود پنج فرسنگ ، از جود به خنداب(که الان هم به همین نام و در جای اصلی شهر است) هفت فرسنگ، از خنداب به سیان هفت فرسنگ و از سیان به کرج پنج فرسنگ، پس از همدان تا کرج 27 فرسنگ راه است.
از این سند تاریخی به قدمت سابقه تاریخی خنداب پی می‌بریم و مهم‌تر آن که خنداب در سال 328 (ه ق) یعنی بیش از 11 قرن قبل در محله کنونی و به همین نام بوده است.
حمدالله مستوفی هم در نزهه‌القلوب در بیان مطالب جغرافیایی منطقه جبال به منطقه شرایین اشاره کرده که بیانگر قدمت نام شراء در طول تاریخ است.
همین‌طور وجود مقبره حضرت امامزاده محمد‌مسعود فرزند امام موسی کاظم(ع) که در میان شهر و در کنار رودخانه قرار دارد نشان از قدمت این منطقه دارد و بیانگر این است که خنداب حداقل از سده دوم هجری وجود داشته است.
اگرچه ممکن است این محل در ابتدای دوره اسلامی بسیار کوچک بوده و براساس نقل پاره‌ای از مطلعین محلی، نام اصلی خنداب، خندق آب بوده باشد.
زیرا از شواهد تاریخی چنین برمی آید که اهالی این منطقه برای محافظت خود و دام‌هایشان تونل‌هایی را ایجاد می‌کردند که هم مخفی‌گاه مناسبی برای پناه بردن به آن در هنگام خطر بوده و هم به‌عنوان تونل منتهی به رودخانه برای برداشت آب مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این محدوده به‌سبب قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء(قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات می‌توان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی با شمال ایران مقایسه کرد به همین سبب این منطقه برای توسعه گردشگری، طبیعت‌گردی و کشاورزی مستعد است.
زبان مردم این منطقه
ساکنان شهرستان خنداب به سه گروه عمده زبانی تقسیم می‌شوند، این سه گروه عبارت از ترکی، لری و فارسی است.
وجه تسمیه خنداب
براساس لغت‌نامه دهخدا، خنداب در اصل کندآب بوده است، به نحوی که جریان رودخانه در این روستا کند می شده و اصل لغت کند بوده که به خنداب تبدیل شده است، عامل دیگر برای نام‌گذاری خنداب وجود رودخانه قره‌چای است که در گویش محلی خنداب به معنی قندآب یا آب شیرین بوده است.
جاذبه‌های طبیعی شهرستان خنداب
شهرستان خنداب در سال 1386 مورد بررسی و شناسایی باستان‌شناسی قرارگرفت و در این پژوهش تعداد زیادی تپه و بناهای تاریخی شناسایی شد که قدمت برخی از این تپه‌ها مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است.
رودخانه قره‌چای (شراء): یکی از جاذبه‌های طبیعی در خنداب است که این رودخانه از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد، این رود با طول 540 کیلومتر و در مسیر غربی - شرقی به مسیر خود به سمت شرق استان مرکزی امتداد می‌یابد و درنهایت به دریاچه نمک در استان قم می ریزد.
رودخانه قره چای از دو رود تشکیل شده است که این رودها در محل پل دوآب به یکدیگر متصل شده و رود واحدی به نام شراء تشکیل می‌دهند.
تالاب آق‌گل: این تالاب در روستای قاسم‌آباد شهرستان خنداب بوده، در این روستا تالابی به نام آق گل وجود دارد که فصلی بوده و در اواخر فصل بهار خشک میشود، اما در ایام پاییز و زمستان دارای آب است و در گروه تالاب‌های با آب شیرین طبقه‌بندی شده است.
از اختصاصات این ناحیه ورود و توقف پرندگان مهاجر است که 46 گونه از پرندگان ایران در این تالاب زندگی می‌کنند.
باغ‌های خنداب: این باغ‌ها مملو از انواع درختان میوه به‌ویژه هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی هستند، دره شراء حد فاصل پل دوآب بوده که روستاهای آباد در مسیر رودخانه دره رود شراء قرار گرفته است و مناظر این دره از ابتدای بهار تا پایان فصل پاییز دیدنی و ستودنی است.
کوه شاه(تاج): این کوه از دیگر جاذبه‌های طبیعی در خنداب است، این قلّه در رشته کوه غربی دره‌ی شراء واقع شده و در محل تاج آن غار کیخسرو قرار گرفته است.
چشمه علی‌گذر: این چشمه در ضلع غربی روستای مهرعلیا(مست بالا) در شهرستان خنداب واقع شده است و در نزدیکی این چشمه یک تخته سنگ با نقش فرو رفته در مرکز آن وجود دارد که برای مردم محلی مقدس بوده و زمانی که وضعیت بارندگی خوب باشد آب آن جاری است.
منطقه شکارممنوع پلنگاب: پلنگاب هم از جاذبه‌های دیگر این شهرستان بوده که این منطقه با وسعت 23 هزار و دو هکتار در پنج کیلومتری شهر خنداب قرار گرفته است.
این منطقه از نظر منابع آبی غنی بوده و دارای بیش از 60چشمه و قنات، 126گونه گیاهی از 30تیره گیاهی، 27گونه جانوری و 52 گونه پرنده است که حدود 10درصد پرندگان ایران و 40درصد پرندگان استان را شامل میشود.
جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و مذهبی خنداب
باغ دهنو: این باغ در ابتدای پهلوی اول ایجاد شده و بانی آن شخص خیری بوده که درمانگاه مجهزی هم بنا کرده که به درمانگاه فراهانچی معروف است، این درمانگاه علاوه بر ویزیت، امکانات جراحی را داشته که جزء قدیمی‌ترین درمانگاه‌های شهرستان خنداب است.
روستای گوره زار: این روستا در فاصله 50 کیلومتری شهرستان اراک قرار دارد و نخستین روستای شهرستان خنداب است که در فاصله 150 متری جنوب غربی روستا قبرستان هفت‌برادران (هفت براران) واقع شده است.
مردم محلی درباره این قبرستان معتقدند که همراهان کیخسرو، گیووگودرز و گشتاسب در این محل دفن شده اند، این روستا دارای باغ‌های هلو، گلابی و انگور است که هرساله در نیمه دوم مردادماه در محل قبرستان هفت‌برادران جشن انگور برگزار میشود.
روستای آدشته: روستای کهن و قدیمی به نام آدشته وجود دارد که متشکل از آتش+ده (آتشکده) است، بزرگان محلی بر این باورند که نام صحیح و اصیل این روستا آتشکده بوده که اشاره به معبد زرتشتی کهن در این روستا دارد.
کانی‌های باستانی این روستا کوهی به نام کوه گبر و قلعه گبری است که درحال حاضر هنوزهم آثاری ازآن به جا مانده است، این روستا در 30 کیلومتری شمال غرب شهرستان اراک که از سه طرف محصور به کوهستان بوده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است، قرار دارد.
زبان مردم روستا فارسی بوده و اکثر مردم به شغل کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و عمده محصول آنها هم تولید انگور و میوه است که انگور آن در انواع مختلف یاقوتی، عسگری، شیرازی، بی‌دانه سفید و قرمز، انگور سیاه و غیره تولید میشود و از نظر شهرت و کیفیت در اکثر نقاط ایران زبانزد است.
کبوترخانه دهنو: این کبوترخانه دارای بنای مدون و در ضلع غربی روستای دهنو واقع شده است، شالوده اصلی آن از خشت و گل بوده و اجزای تشکیل‌دهنده آن زغلگیر، لومبندی‌ها(لانه کبوتر)، پلکان است که این بنا مربوط به دوره ی قاجاری-پهلوی اول است.
امامزاده شاهور(ع): امامزاده شاهور(ع) از نوادگان امام موسی بن‌جعفر(ع) است که در روستای دهچال واقع شده و مورد تکریم و احترام ویژه اهالی روستا قرار دارد.
بنای این امامزاده به گفته اهالی روستا نزدیک به 200 سال قدمت تاریخی دارد ولی این بنا در سال‌های اخیر بازسازی شده است.
امامزاده آمنه خاتون(ع): امامزاده آمنه خاتون(ع) از نوادگان امام سجاد(ع) است که قدمت آن به دوره ایلخانی برمی گردد و گچ‌بری‌ها و خطوط گچی بی‌نظیراطراف گنبد حکایت از قدمت بنا دارد، این بنا در دهستان خنداب، روستای دیز‌آباد واقع شده است.
امامزاده محمد مسعود(ع): امامزاده مسعود(ع) از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است تاریخ حک شده برروی ضریح چوبی وقدیمی این اماماده نشان می‌دهد که ضریح آن در سال1310 بر فراز مزار نصب شده است و قدمت آن به دوره صفوی و پهلوی اول برمی گردد که در فاصله 80 کیلومتری شهر اراک در دشت شراء واقع شده است.
مفاخر شهرستان خنداب
حجت‌الاسلام والمسلمین آقا سید رحیم مصطفوی: حجت‌الاسلام والمسلمین آقا سید رحیم فرزند حاج زین‌العابدین از نزدیکان حاج آقا سلطان بود، او تحصیلات خود را تا درجه اجتهاد در نجف اشرف گذراند و پس از آن در محله حصار خنداب ساکن شد و باقی‌مانده زندگی خود را به علم، مطالعه، تهجد و تهذیب نفس سپری کرد.
از این عالم بزرگ کرامات زیادی نقل شده است و درحال حاضر هم اهالی این منطقه با زیارت آرامگاه این سید جلیل‌القدر که دارای گنبدی در کنار مسجد جامع محله حصار است به او توسل می‌جویند و طلب حاجت می‌کنند.
حجت‌الاسلام آقا محمد خندابی: حجت‌الاسلام آقا محمد خندابی تحصیلات دینی خود را تا سطح اجتهاد در اصفهان و نجف گذراند و مدتی از شاگردان مبارز آیت الله حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم بود.
درجه اجتهاد حجت‌الاسلام خندابی را سه تن از مراجع عظام آن زمان آیت الله حائری یزدی ، آیت الله ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله کوه کمره‌ای تأیید کرده‌اند.
حاج محمد خندابی منشاء خدمات دینی فراوانی در منطقه خنداب بوده و علاوه بر علم و کمال از هنر خطاطی هم بهره‌مند بوده به نحوی که قرآن مجید را با خط زیبای خود نوشته است.
همچنین وی با خوانین ظالم منطقه به مبارزه برخاست و جلوی تعدی و تجاوز آنان را به اهالی گرفته است که به همین سبب از محبوبیت بی نظیری نزد ساکنان آن منطقه برخوردار بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرزا ابراهیم خندابی: آخوند میرزا ابراهیم خندابی از روحانیون به نام این منطقه بود که از مراتب علمی بالایی برخوردار بوده، وی حافظ کل قرآن و از هنر خطاطی حظ و بهره وافری داشته است که نمونه خط ایشان در امامزاده دیز‌آباد موجود است.
آخوند صدر: مرحوم صدر یکی از روحانیون برجسته و صاحب کمال خنداب بوده که علاوه بر تحصیلات علوم دینی در شعر و خطاطی ید طولانی داشته است.
ملا محمد زمانی: زمانی یکی از خوشنویسان و خطاطان بوده که کل قرآن را به صورت شصت‌پاره دست‌نویس خطاطی کرده است.
ملا صالح صالحی: ملا صالح صالحی تحصیلات علمی خود را در نجف اشرف گذراند و پس از کسب درجات علمی برای ارشاد و هدایت اهالی به خنداب عزیمت کرد در کتابخانه شخصی این عالم بزرگ کتب خطی برجسته‌ای موجود بوده که الان جز چند کتاب خطی بقیه آن بر اثر حوادث و گذشت زمان ناپدید شده است.
علی آقا شیدا: آقا شیدا شاعر و خطاط خندابی متخلص به ذاکر کتاب شعری از خود به یادگار گذاشته است.
حکیم داود: وی از یهودیانی بوده است که از همدان به منطقه خنداب آمده و پس از مدتی به دین مبین اسلام مشرف شده است، حکیم داود حکیم حاذق و توانایی بوده به نحوی که با استفاده از گیاهان دارویی به درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌پرداخته است و به‌همین سبب اهالی علاقه وافری به او داشته‌اند.
صنایع دستی خنداب
صنایع دستی شهرستان خنداب شامل صنایع دستی چوبی (معرق، منبت، محرق)، بافت‌های داری و زیراندازها (گلیم گل برجسته و فرش) میشود.
گزارش از آیدا حبیبی، سمیرا عیدی گل تپه‌ای
انتهای پیام/
