"خنداب" دالان سفر به طبیعت بکر سرزمین آفتاب + فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، استان مرکزی استانی در مرکز ایران بوده که بزرگترین شهر و مرکز آن کلانشهر اراک است و به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته می‌شود و از شمال به استان‌های البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از شمال شرقی به استان تهران از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های قم و اصفهان محدود می‌شود.

این استان دارای مساحتی معادل 29٬530 کیلومتر مربع است که 1.82 درصد از مساحت ایران را به خود اختصاص داده ‌است و براساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای 12 شهرستان، 23 بخش، 32 شهر، 66 دهستان، هزار و 394 آبادی دارای سکنه و 46 آبادی خالی از سکنه‌ است.

استان مرکزی به سبب وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است.

استان مرکزی به‌سبب قرارگیری در مرکز کشور و مجاورت با حکومت‌های بزرگ قبل از اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است و به‌همین سبب شهرهای این منطقه از لحاظ تاریخی اهمیت پیدا کرده‌اند که از جمله این شهرها می‌توان به اراک، کمیجان، نراق، آوه، آستانه، نیم‌ور، ساروق، وفس، چهرقان و کرهرود اشاره کرد.

استان مرکزی از جمله استان‌های نخبه‌پرور است که تعداد مفاخر کشور در آن بیش از 4500 نفر است و یک چهارم یعنی معادل 1100 نفر مربوط به استان مرکزی بوده و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته‌پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر، سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند.

موقعیت جغرافیایی، تاریخی و اقتصادی شهر خنداب

شهرستان خنداب با مساحت حدود یک‌هزار و 365 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 58 هزار و 262 نفر از شمال به شهرستان کمیجان، از شرق به ‏شهرستان‌ اراک، از جنوب به شهرستان‎ ‎شازند و از غرب به استان همدان محدود میشود.

این شهرستان دارای دو شهر به نام‌‏های خنداب و جاورسیان و دو بخش به نام‌های قره‌چای و مرکزی، پنج دهستان به نام‌های اناج، سنگ سفید، جاورسیان، خنداب و دهچال ‏است.

این شهرستان تا سال 1368 بخشی از شهرستان اراک به شمار می‌رفت ولی پس از این زمان به‌عنوان شهرستان جدید وارد نقشه ‏جغرافیایی استان شد.‏

محدودهای که امروزه به نام خنداب معروف است از اتصال مجموعه‌ای از سکونت‌گاه‌ها به نام‌های حصار، خنداب و قلعه تشکیل شده است، ‏اگر احتمال درارتباط بودن نام خنداب با خندق آب درست باشد به‌طور حتم در محل این شهر استقرارگاه‌هایی از دوره‌های پیش از اسلام ‏وجود داشته است، زیرا در ناحیه چزان به مواردی از قلاعی که در اطراف آنها آثار خندقی وجود دارد برخورد می‌کنیم. ‏

پیشینه شهر خنداب

‏ با توجه به محیط مناسب جغرافیایی در این منطقه ولی حداقل از دوره‌های آغاز اسلامی تاکنون در این محدوده شهر مهمی شکل نگرفته است که بیانگر ‏شرایط نامناسب امنیتی در این محدوده بوده است. ‏

‏وجود دالان طبیعی دشت شراء شرایطی را به وجود آورده است، وجود گروه‌های لر، ترک، فارس در محدوده خنداب مبین مسیر حرکت اقوام ‏و سکونت‌گزینی آنان در این محدوده است.‏

‏وجود قلعه و حصار در این منطقه نشانگر وجود نوع زندگی مبتنی بر غارت و دفاع بوده و وجود امامزاده در خنداب و همچنین نوشته دانشمند عالی‌قدر مرحوم ابراهیم دهگان سند تاریخی مستند و گواه روشن بر قدمت تاریخی ‏خنداب است. ‏

قدمت شهرستان خنداب

براساس اسناد و مدارک موجود، قدمت خنداب به بیش از یک‌هزار و 200 سال می‌رسد که ابوالفرج قدامه بن‌جعفر کاتب بغدادی متوفی سال 327 (ه ق) ‏در کتاب خود در ذکر راه‌های منتهی به شهر کرج (آستانه) چنین بیان می‌کند «از همدان به کرج از راه رستاق شراء، از همدان به جود پنج ‏فرسنگ ، از جود به خنداب(که الان هم به همین نام و در جای اصلی شهر است) هفت فرسنگ، از خنداب به سیان هفت فرسنگ و از سیان به ‏کرج پنج فرسنگ، پس از همدان تا کرج 27 فرسنگ راه است.

از این سند تاریخی به قدمت سابقه تاریخی خنداب پی می‌بریم و مهم‌تر آن که ‏خنداب در سال 328 (ه ق) یعنی بیش از 11 قرن قبل در محله کنونی و به همین نام بوده است.

حمدالله مستوفی هم در نزهه‌القلوب در بیان ‏مطالب جغرافیایی منطقه جبال به منطقه شرایین اشاره کرده که بیانگر قدمت نام شراء در طول تاریخ است.

‏همین‌طور وجود مقبره حضرت امامزاده محمد‌مسعود فرزند امام موسی کاظم‌(ع) که در میان شهر و در کنار ‏رودخانه قرار دارد نشان از قدمت این منطقه دارد و بیانگر این است که خنداب حداقل از سده دوم هجری وجود داشته است.

اگرچه ممکن است این محل در ابتدای دوره اسلامی بسیار کوچک ‏بوده و براساس نقل پاره‌ای از مطلعین محلی، نام اصلی خنداب، خندق آب بوده باشد.

زیرا از شواهد تاریخی چنین برمی آید که ‏اهالی این منطقه برای محافظت خود و دام‌هایشان تونل‌هایی را ایجاد می‌کردند که هم مخفی‌گاه مناسبی برای پناه بردن به آن در هنگام خطر ‏بوده و هم به‌عنوان تونل منتهی به رودخانه برای برداشت آب مورد استفاده قرار می‌گرفته است. ‏

این محدوده به‌سبب قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء(قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی ‏مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات می‌توان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی با شمال ایران مقایسه کرد به همین ‏سبب این منطقه برای توسعه گردشگری، طبیعت‌گردی و کشاورزی مستعد است. ‏

زبان مردم این منطقه

ساکنان شهرستان خنداب به سه گروه عمده زبانی تقسیم می‌شوند، این سه گروه عبارت از ترکی، لری و فارسی است.‏

وجه تسمیه خنداب

براساس لغت‌نامه دهخدا، خنداب در اصل کندآب بوده است، به نحوی که جریان رودخانه در این روستا کند می ‌شده و اصل لغت کند بوده که به خنداب تبدیل شده است، عامل دیگر برای نام‌گذاری خنداب وجود رودخانه قره‌چای است ‏که در گویش محلی خنداب به معنی قندآب یا آب شیرین بوده است.‏

جاذبه‌های طبیعی شهرستان خنداب

شهرستان خنداب در سال 1386 مورد بررسی و شناسایی باستان‌شناسی قرارگرفت و در این پژوهش ‏تعداد زیادی تپه و بناهای تاریخی ‏شناسایی شد که قدمت برخی از این تپه‌ها مربوط به هزاره پنجم قبل ‏از میلاد است.‏

رودخانه قره‌چای ‏‏(شراء): یکی از جاذبه‌های طبیعی در خنداب است که این رودخانه از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد، این رود با طول 540 کیلومتر و در مسیر غربی -‏ شرقی به مسیر خود به سمت شرق استان مرکزی امتداد می‌یابد و درنهایت به دریاچه نمک در استان قم ‏می ریزد.

رودخانه قره چای از دو رود تشکیل شده است که این رودها در محل پل دوآب به یکدیگر متصل شده ‏و رود واحدی به نام شراء تشکیل می‌دهند. ‏

تالاب آق‌گل: این تالاب در روستای قاسم‌آباد شهرستان خنداب بوده، در این روستا تالابی به نام آق گل وجود دارد که فصلی بوده و در اواخر فصل ‏بهار خشک می‌شود، اما در ایام پاییز و زمستان دارای آب است و در گروه تالاب‌های با آب ‏شیرین طبقه‌بندی شده است.

از اختصاصات این ناحیه ورود و توقف پرندگان مهاجر است که 46 گونه از ‏پرندگان ایران در این تالاب زندگی می‌کنند. ‏

باغ‌های خنداب: این باغ‌ها مملو از انواع درختان میوه به‌ویژه هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی هستند، دره شراء ‏حد فاصل پل دوآب بوده که روستاهای آباد در مسیر رودخانه دره رود شراء قرار گرفته است و مناظر این دره از ابتدای بهار تا پایان ‏فصل پاییز دیدنی و ستودنی است.‏

‏ کوه شاه(تاج): این کوه از دیگر جاذبه‌های طبیعی در خنداب است، این قلّه در رشته کوه غربی دره‌ی شراء واقع شده و در محل تاج آن غار کیخسرو ‏قرار گرفته است.

چشمه علی‌گذر: این چشمه در ضلع غربی روستای مهرعلیا(مست بالا) در شهرستان خنداب واقع شده است و در نزدیکی این ‏چشمه یک تخته سنگ با نقش فرو رفته در مرکز آن وجود دارد که برای مردم محلی مقدس بوده و زمانی که ‏وضعیت بارندگی خوب باشد آب آن جاری است.‏

منطقه شکارممنوع ‏پلنگاب: پلنگاب هم از جاذبه‌های دیگر این شهرستان بوده که این منطقه با وسعت 23 هزار و دو هکتار در پنج کیلومتری شهر خنداب قرار گرفته است.

این منطقه از نظر منابع آبی غنی بوده و دارای ‏بیش از 60چشمه و قنات، 126گونه گیاهی از 30تیره گیاهی، 27گونه جانوری و 52 گونه ‏پرنده است که حدود 10درصد پرندگان ایران و 40درصد پرندگان استان را شامل می‌شود.‏

جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و مذهبی خنداب

باغ دهنو: این باغ در ابتدای پهلوی اول ایجاد شده و بانی آن شخص خیری بوده که درمانگاه مجهزی هم بنا ‏کرده که به درمانگاه فراهانچی معروف است، این درمانگاه علاوه بر ویزیت، امکانات جراحی را داشته که ‏جزء قدیمی‌ترین درمانگاه‌های شهرستان خنداب است.

روستای گوره زار: این روستا در فاصله 50 کیلومتری شهرستان اراک قرار دارد و نخستین روستای شهرستان خنداب است که در فاصله 150 متری جنوب غربی روستا قبرستان هفت‌برادران (هفت براران) واقع شده است.

مردم ‏محلی درباره این قبرستان معتقدند که همراهان کیخسرو، گیووگودرز و گشتاسب در این محل دفن شده ‏اند، این روستا دارای باغ‌های هلو، گلابی و انگور است که هرساله در نیمه دوم مردادماه در محل ‏قبرستان هفت‌برادران جشن انگور برگزار می‌شود.‏

روستای آدشته: روستای کهن و قدیمی به نام آدشته وجود دارد که متشکل از آتش+ده (آتشکده) است، بزرگان ‏محلی بر این باورند که نام صحیح و اصیل این روستا آتشکده بوده که اشاره به معبد ‏زرتشتی کهن در این روستا دارد.

کانی‌های باستانی این روستا کوهی به نام کوه گبر و قلعه گبری است که درحال حاضر هنوزهم آثاری ازآن به جا مانده است، این روستا در 30 کیلومتری شمال غرب ‏شهرستان اراک که از سه طرف محصور به کوهستان بوده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است، قرار دارد.

زبان مردم روستا فارسی بوده و اکثر مردم به شغل کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و عمده ‏محصول آنها هم تولید انگور و میوه است که انگور آن در انواع مختلف یاقوتی، عسگری، شیرازی، بی‌دانه سفید و قرمز، انگور سیاه و غیره تولید می‌شود و از نظر شهرت و کیفیت در اکثر نقاط ایران ‏زبانزد است.‏

کبوترخانه دهنو: این کبوترخانه دارای بنای مدون و در ضلع غربی روستای ده‌نو واقع شده است، شالوده اصلی آن از خشت ‏و گل بوده و اجزای تشکیل‌دهنده آن زغلگیر، لومبندی‌ها(لانه کبوتر)، پلکان است که این بنا مربوط به ‏دوره ی قاجاری-پهلوی اول است.‏

امامزاده شاهور(ع): امامزاده شاهور(ع) از نوادگان امام موسی بن‌جعفر(ع) است که در روستای دهچال واقع شده و مورد ‏تکریم و احترام ویژه‌ اهالی روستا قرار دارد.

بنای این امامزاده به گفته اهالی روستا نزدیک به ‏‏200 سال قدمت تاریخی دارد ولی این بنا در سال‌های اخیر بازسازی شده است.‏

امامزاده آمنه خاتون(ع): امامزاده آمنه خاتون(ع) از نوادگان امام سجاد(ع) است که قدمت آن به دوره ایلخانی برمی ‏گردد و گچ‌بری‌ها و خطوط گچی بی‌نظیراطراف گنبد حکایت از قدمت بنا دارد، این بنا در دهستان ‏خنداب، روستای دیز‌آباد واقع شده است. ‏

امامزاده محمد ‏مسعود(ع): امامزاده مسعود(ع) از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است تاریخ حک شده برروی ضریح چوبی ‏وقدیمی این اماماده نشان می‌دهد که ضریح آن در سال1310 بر فراز مزار نصب شده است و قدمت آن به دوره صفوی ‏و پهلوی اول برمی گردد که در فاصله 80 کیلومتری شهر اراک در دشت شراء واقع شده است.‏

مفاخر شهرستان خنداب

حجت‌الاسلام والمسلمین آقا سید رحیم مصطفوی: حجت‌الاسلام والمسلمین آقا سید رحیم فرزند حاج زین‌العابدین از نزدیکان حاج آقا سلطان بود، او تحصیلات خود را تا ‏درجه اجتهاد در نجف اشرف گذراند و پس از آن در محله حصار خنداب ساکن شد و باقی‌مانده زندگی خود را به علم، مطالعه، تهجد و ‏تهذیب نفس سپری کرد.

از این عالم بزرگ کرامات زیادی نقل شده است و درحال حاضر هم اهالی این منطقه با زیارت آرامگاه این سید جلیل‌القدر که دارای ‏گنبدی در کنار مسجد جامع محله حصار است به او توسل می‌جویند و طلب حاجت می‌کنند. ‏

حجت‌الاسلام آقا محمد خندابی: حجت‌الاسلام آقا محمد خندابی تحصیلات دینی خود را تا سطح اجتهاد در اصفهان و نجف گذراند و مدتی از شاگردان مبارز آیت الله ‏حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم بود.

درجه اجتهاد حجت‌الاسلام خندابی را سه تن از مراجع عظام آن زمان آیت الله حائری یزدی ، آیت الله ابوالحسن ‏اصفهانی و آیت‌الله کوه کمره‌ای تأیید کرده‌اند.

حاج محمد خندابی منشاء خدمات دینی فراوانی در منطقه خنداب بوده و علاوه ‏بر علم و کمال از هنر خطاطی هم بهره‌مند بوده به نحوی که قرآن مجید را با خط زیبای خود نوشته است.

همچنین وی با خوانین ‏ظالم منطقه به مبارزه برخاست و جلوی تعدی و تجاوز آنان را به اهالی گرفته است که به همین سبب از محبوبیت بی نظیری نزد ساکنان ‏آن منطقه برخوردار بوده است. ‏

حجت‌الاسلام و‌المسلمین میرزا ابراهیم خندابی: آخوند میرزا ابراهیم خندابی از روحانیون به نام این منطقه بود که از مراتب علمی ‏بالایی برخوردار بوده، وی حافظ کل قرآن و از هنر خطاطی حظ و بهره وافری داشته است که نمونه خط ایشان در امامزاده دیز‌آباد موجود ‏است. ‏

آخوند صدر: مرحوم صدر یکی از روحانیون برجسته و صاحب کمال خنداب بوده که علاوه بر تحصیلات علوم دینی در شعر و خطاطی ید ‏طولانی داشته است. ‏

ملا محمد زمانی: زمانی یکی از خوشنویسان و خطاطان بوده که کل قرآن را به صورت شصت‌پاره دست‌نویس خطاطی کرده است. ‏

ملا صالح صالحی: ملا صالح صالحی تحصیلات علمی خود را در نجف اشرف گذراند و پس از کسب درجات علمی برای ارشاد و هدایت اهالی به ‏خنداب عزیمت کرد در کتابخانه شخصی این عالم بزرگ کتب خطی برجسته‌ای موجود بوده که الان جز چند کتاب خطی ‏بقیه آن بر اثر حوادث و گذشت زمان ناپدید شده است. ‏

علی آقا شیدا: آقا شیدا شاعر و خطاط خندابی متخلص به ذاکر کتاب شعری از خود به یادگار گذاشته است. ‏

حکیم داود: وی از یهودیانی بوده است که از همدان به منطقه خنداب آمده و پس از مدتی به دین مبین اسلام مشرف شده است، حکیم داود ‏حکیم حاذق و توانایی بوده به نحوی که با استفاده از گیاهان دارویی به درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌پرداخته است و به‌همین سبب ‏اهالی علاقه وافری به او داشته‌اند. ‏

صنایع دستی ‏خنداب

صنایع دستی شهرستان خنداب شامل صنایع دستی چوبی (معرق، منبت، محرق)، بافت‌های داری و زیراندازها (گلیم گل برجسته و فرش) می‌شود.

گزارش از آیدا حبیبی، سمیرا عیدی گل تپه‌ای

انتهای پیام/