مسجد جامع عتیق قزوین، کهن‌ترن مسجد جامع ایران + فیلم
مسجد جامع عتیق (کبیر) قزوین کهن‌ترین مسجد جامع ایران است که بر روی آتشکده‌ای در عهد ساسانیان بنا شده است که روزانه پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، مسجد جامع عتیق قزوین که در خیابان سپه، قدیمی‌ترین خیابان کشور واقع شده است، کهن‌ترین مسجد ایران است که بنای نخست آن روی آتشکده‌ای از دوران ساسانیان ساخته شده است و بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی روزانه از آن دیدن می‌کنند.
مسجد جامع قزوین بنایی به سبک چهار ایوانی است که درب ورودی اصلی آن در خیابان شهدا(سپه سابق) بوده و به فرمان هارون الرشید در سال 192 هجری ساخته شده است که در یورش مغولان به قزوین، از آنجا که مهمترین مسجد شهر بود، بخشی از آن (از جمله ایوان جنوبی) تخریب شد، ولی در دوره‌های بعدی ترمیم شده است.
اطلاعات معماری
مکان مقدس در چهار جهت در ورودی و صحن دارد که در هر کدام از صحن‌ها ایوان بسیار بزرگی ساخته شده است. عالی‌ترین معماری اسلامی و سنتی را می‌توان در گنبد بسیار زیبای مسجد و در مناره‌ها و صحن‌های آن مشاهده کرد که سبک معماری آن به دوران سلجوقی و صفویه برمی‌گردد.
گنبد فیروزه‌ای و مناره‌های کاشی‌کاری شده مسجد با ارتفاع زیاد از دوردست چشم‌ها را به خود جلب می‌کند؛ بنای عظیم و تاریخی وسعتی بیش از 3500 متر دارد که گنبد بزرگ مسجد آجری بوده و در قسمت جنوبی مسجد واقع شده است.
گنبد موقعی که از پائین به آن نگاه می‌کنیم، بسیار مرتفع و بزرگ با تزئینات زیبا و چشم‌نواز است و در قسمت جنوبی مسجد محرابی زیبا پوشیده از سنگ مرمر درست شده است که اطرافش را با کاشی‌های رنگارنگ تزئین کرده‌اند و در فاصله کمی از آن منبری از جنس سنگ وجود دارد که خیلی هم زیبا است.
روی دیوار آن در جاهای خاص به شکل کتیبه وجود دارد که روی هر کدام از آنها به خط های زیبای قدیمی گچبری شده که روی یکی از این کتیبه‌ها سوره مبارکه بقره به طور کامل به صورت برجسته نوشته شده که دو سمت محراب را در بر گرفته است؛ بنا به گفته‌ها، بنای مسجد عتیق تا قبل از دوران صفویه به این وسعت نبوده، بلکه خیلی کوچک بوده و پس از حمله مغولان به ایران به آتش کشیده می‌شود، اما آسیب جدی نمی‌بیند.
در دوران حکومت صفویه بازسازی شده و بر بنای آن نیز افزوده می‌شود که در زمان قاجاریه و در دوره حاکمیت سعدالسلطنه نیز قسمتی از بنا بازسازی می‌شود که به شکل کنونی درآمده است؛ کتیبه‌هایی که در این مسجد باشکوه قرار دارد به 5 ردیف نیز به خط کوفی گلدار نسخ و ثلث در مکان دیده می‌شود؛ایوان‌ها در دوره صفویه ساخته شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار بازسازی گردید.آثار معماری چند دوره در این بنا مشاهده می‌گردد و قدیمی‌ترین بخش آن متعلق به سده‌ی دوم اسلامی است.
ایوان‌ها در دوره صفوی بازسازی شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار مرمت گردیده است.ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال 500 هجری قمری انجام شد.
اطلاعات تاریخی
براساس روایت‌های تاریخی این مسجد به دستور هارون الرشید در سال 192 هـ .ق ساخته شده و به روایتی دیگر به دستور هارون‌الرشید، قاضی ابوالحسن محمد بن یحیی بن زکریا و صاحب ابی العباس بن سریح ساخته شده که بعدها به «طاق هارونی» معروف شد و در سال 393 هـ . به همت ابواحمد کسائی و ساوة منادی مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت.
در سال 413 هـ. ق به فرمان سالار ابراهیم مرزبان طبقات صحن بزرگ، دوباره ساخته شد و در سال 509 هـ .ق امیر زاهد خمار تاش بن عبدالله عبادی ساختمان مقصوره بزرگ و گنبد و صحن و مدرسه و خانقاه و چاه خانه مسجد را ساخت و در سال 548 هـ . ملک مظفرالدین الب ارغون بن تعش، سراچه جداگانه دیگری رو به قبله بنا کرد که در آن مجلس تفسیر و حدیث برگزار می‌شد و سرانجام در دوره صفویه بخش‌های وسیعی به این مسجد از جمله ایوان‌ها، مناره‌ها و رواق‌ها افزوده شد.ایوان شمالی در زمان شاه تهماسب صفوی ساخته و در دوره قاجار بازسازی شد.
در هر دو سوی هر ایوان، رواق‌های ساخته شده که هر کدام به نام امام جماعت آن زمان که در این مسجد پیش‌نماز بوده، نامگذاری شده است.؛ بین رواق‌های جنوبی، دو صفه یکی بنام طاق هارونی و دیگری بنام طاق احمدیه یا طاق حلاج قرار دارد و ایوان شرقی مسجد بین سال‌های 1313 - 1312 هـ .ق توسط باقرخان سعدالسلطنه فرماندار قزوین و به دستور و هزینه میرزا علی‌خان اتابک دوباره ساخته شده است، رواق واقع در ایوان جنوبی و نیز سرداب را سعدالسلطنه به سال 1313 -1312 هـ .ق و رواق واقع در جنوب ایوان غربی را حاج محمدعلی از تجار قزوین در سال1320 هـ .ق ساخته‌اند.
طاق هارونیه
این بخش متصل به دهلیز ورودی شرقی و از خشت خام، قطع بزرگ و گل ساخته شده است. مقصوره خمار تاشی یا طاق جعفری در پشت ایوان جنوبی واقع شده که از بخش‌های باقی‌مانده از دوره سلجوقی است که به دست امیرخمارتاش در دوره ملک شاه سلجوقی ساخته شده است. این مقصوره به صورت مربع بوده و دارای طاق نماهایی در اطراف است و در قسمت جنوبی آن محرابی از سنگ مرمر با کاشی‌های رنگارنگ تزئین شده و در سمت جنوبی محراب، منبری سنگی دیده می‌شود.
برفراز شبستان مقصوره، گنبد باشکوهی از دوره سلجوقی به صورت دوپوش دیده می‌شود. در داخل با نیم طاق‌های زیبایی در چهار گوشه داخلی طاق ساخته شده است؛ سطح خارجی گنبد با کاشی‌کاری و طرح‌های زیبایی پوشش یافته است. در طرفین شبستان زیر گنبد امیرخمارتاش، دو شبستان دیگر نیز بنا کرده که محل آنها امروزه به آتشکده معروف است. این مسجد در قرن هفتم هجری، درهای متعدد داشته اما امروزه تنها دو در تودرتو، در مشرق و در دیگر در شمال غربی قرار دارد. در شرقی و اصلی مسجد، سردری باشکوه و مجلل دارد.
کتیبه‌های مسجد
کتیبه تاریخی سردر مسجد فرو ریخته و تنها عبارات کوتاهی از آن باقی مانده است: «به سر کاری کیخسرو غلام خاصه شریفه به اتمام رسید؛ کتیبه حاج محمد صالح قزوینی 1074» دری که در جهت آخرین طاق‌نمای شمالی در سال 1272 هـ .ق باز شده، بالای این درگاه کتیبه‌ای قرآنی که از کاشی لاجوردی است، دیده می‌شود.
در ایوان جنوبی، در طبقه دوم ایوان، پنج غرفه بنا شده که راه دسترسی به آنها از طریق یک پلکان است. بین این دو طبقه کتیبه‌ای باریک و سر‌تا‌سری به خط نستعلیق و به رنگ لاجوردی در کاشی لیموئی رنگ قرار دارد که متن آن ساخت ایوان به سال 1069 هـ .ق توسط شاه عباس دوم است.
در بالای غرفه‌های فوقانی، کتیبه دیگری به خط نسخ عالی «سوره جمعه» به رنگ طلایی در کاشی لاجوردی نقش شده و در آخر آن عبارت «غلام شاه ولایت شریف کاشی پز» آمده است. در طرفین در گاههای مقصوره زیرگنبد، لوحه‌هایی از سنگ مرمر نصب شده که بر آن کتیبه‌هایی ازدوره صفویه و قاجاریه در خصوص معافی و پاره‌ای تحمیلات و عوارض نوشته شده است. ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال 500 هجری قمری انجام شد. کتیبه‌هایی به 5 ردیف نیز به خط کوفی گلدار، نسخ و ثلث در این مکان دیده می‌شود.
موزه ها
دو موزه در مسجد وجود دارند که می توانید از آنها بازدید کنید
* موزه سنگ و سفال
در اردیبهشت سال 1392، در جریان مرمت مناره غربی مسجد جامع توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین، در شبستان غربی این مسجد موزه ای با عنوان موزه سنگ و سفال افتتاح شد و در آن انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره ها، ارسی، کاشی و انواع گچبریها به نمایش در آمد تا میزبان علاقه مندان باشد.
* موزه دریچه ها
در انتهای راهروی در شرقی موزه ی دیگری وجود دارد که در آن درب و پنجره های قدیمی به نمایش در آمده اند. تمامی این آثار دارای ارزش هنری و تاریخی می باشند.
در اردیبهشت سال 1392 سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین ضمن مرمت مناره غربی مسجد جامع موزه سنگ و سفال را در شبستان غربی این مسجد تاریخی افتتاح کرد. در این موزه انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره‌ها، ارسی، کاشی و انواع گچبریها در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.
آب انبار
آب انبار مسجد جامع قزوین یکی از آب انبارهای قدیمی و بزرگ قزوین به شمار می رود که در دوره ی صفوی و به دست علی خان نامی از امرای لشکری دوران شاه سلیمان صفوی ساخته شده است.
این آب انبار دارای دو گوشواره در طرفین سردر بوده که امروزه تنها یکی از آنها به چشم می خورد. ساختمان ساده است و نشانی از تزیینات متعارف در آن دیده نمی شود. دیواره های بنا از شفته آهک ساخته شده اند و حدود 2.40 متر قطر دارند. مخزن آب انبار گنجایشی برابر 1800 متر مکعب آب را دارد و سی و هفت پله سنگی رسیدن به شیر آب انبار را ممکن می کند.
این اثر در تاریخ 11 مرداد سال 1377 با شماره ی ثبت 2080 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
