برخی اصلاحطلبان دوباره «ساز رادیکالیسم» کوک کردهاند
محمد قوچانی معتقد است که پیروزیهای نسبی اصلاحطلبان در برخی انتخاباتها بر «تکبر سیاسی» آنها افزوده و متأسفانه ساز نامیمون رادیکالیسم دوباره کوک شده است.
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، محمد قوچانی سردبیر هفتهنامه ارگان حزب سازندگی در یادداشتی نوشت:
با رأی بالای مجلس دهم بهریاست علی لاریجانی به دولت دوازدهم به ریاست حسن روحانی روشن شد که زیر پوست دو جبهه اصلی کشور، دو جناح سیاسی جدید در حال تکوین است. اکنون نهتنها اصلاحطلبان رادیکال معتقدند روحانی در حال عبور از اصلاحطلبان است بلکه نباید فراموش کرد که لاریجانی در حال عبور از اصولگرایان (رادیکال) بلکه اصولگرایان است و این واقعیتی مهمتر از گزاره اول است.
برآمدن حسن روحانی از درون اجماع اصلاحطلبان، خود بهمعنای عبور آنان از رادیکالیسم بود، رادیکالیسمی که در جریان انتخابات سال 1388 شکل گرفت و جنبش اصلاحات را به جنبش سبز تبدیل کرد. رنگ سبز که تا قبل از انتخابات سال 1388 تنها یک نشان انتخاباتی بود و بهسبب هویت مذهبی خود (بهعنوان نماد سیادت) نشانهای سنتگرایانه برای جذب بدنه حزباللهی اصولگرایان با یادآوری خاطرات دهه 60 بود، بعد از انتخابات بهسرعت رادیکالیزه شد و با گذر از آموزههای چپ سنتی و چپ خط امامی به چپ جدید و چپ رادیکال نزدیک شد و «رنگ» سبز را به «جنبش» سبز بدل کرد و از کمپینی تبلیغاتی ــ انتخاباتی به پویشی اعتراضی ــ خیابانی بدل شد.
این حرکت رادیکال تا انتخابات مجلس نهم هم ادامه یافت و طرفداران جنبش اصلاحات که در جنبش سبز مستحیل شده بودند علیرغم ماهیت انتخاباتی حرکت خود، انتخابات مجلس نهم را تحریم کردند و البته در نهایت از فرط «انفعال رادیکالی» که به آن دچار شده بودند، خسته و دلزده به صندوق رأی بازگشتند و تحت نفوذ اکبر هاشمیرفسنجانی و با هدایت سیدمحمد خاتمی به حسن روحانی رأی دادند. روحانی هرگز یک اصلاحطلب تشکیلاتی نبود (یعنی عضو هیچ گروه موسوم به اصلاحطلب نبود)، اما اصلاحطلبی گفتمانی بود (یعنی از برنامههای اصلاحطلبانه دفاع میکرد) در حالی که عارف بدون آنکه الزاماً از لحاظ گفتمانی اصلاحطلب باشد؛ از لحاظ تشکیلاتی اصلاحطلب بود، از این رو ترجیح روحانی مصلح و معتدل بر عارف اصلاحطلب اوج پراگماتیسم در میان اصلاحطلبان بود.
آنان بهجای آنکه به فرد رأی دهند؛ به فکر رأی دادند و بهجای انتخاب ژنتیک به انتخابی پراگماتیک تن دادند. روحانی؛ سیاستمداری معتدل و مصلح از لایههای میانی جناح راست بود که هرگز تن به رادیکالیسم راست نداد و آنقدر منتظر ماند تا در فترت رادیکالیسم چپ به انتخاب اصلی جناح چپ سابق و اصلاحطلب کنونی بدل شود. دولت اول روحانی با بازگشت وزرایی مانند زنگنه و حجتی و نجفی و نیلی فوق انتظار اصلاحطلبانی بود که یا از حاکمیت قهر کرده بودند یا از حاکمیت اخراج شده بودند. آنان عملگرا شده بودند و بازگشت چهرههای پراگماتیست و تکنوکراتهای اصلاحطلب به قدرت را آنقدر مهم میدانستند که در پی بازگشت چهرههای ایدئولوژیک و ایدئولوگهای اصلاحطلب به دولت نباشند. حتی سعید حجاریان مهمترین مأموریت دولت یازدهم را «عادیسازی» اوضاع (نرمالیزاسیون) عنوان کرد. اما انتخابات سال 1392 و صفآرایی اصولگرایان رادیکال در برابر حسن روحانی آثار منفی خود را بر اصلاحطلبان نیز گذاشت. اصلاحطلبان از تنهایی روحانی در میان اصولگرایان به این دریافت و رهیافت رسیدند که روحانی جز آنان کسی را ندارد و ناگریز است که به ایشان تکیه کند.
پیروزیهای نسبی اصلاحطلبان در انتخابات مجلس دهم و شوراهای شهر نیز بر این «تکبر سیاسی» برخی اصلاحطلبان افزوده است و متأسفانه ساز نامیمون رادیکالیسم دوباره کوک شده است.
اکنون اصلاحطلبان که یک بار دیگر در پناه یک دولت معتدل (مانند دولتهای هاشمی و خاتمی) در تعیین دولت و مجلس و شورا و شهرداری نقشآفرین شدهاند، فهرستی از مطالبات حداکثری خود را ردیف کردهاند: حاکمیت یکپارچه اصلاحطلبان، در اختیار گرفتن همه پستهای دولتی، راه ندادن حتی یک اصولگرا به شورای شهر، تأکید بر مطالبه بهحق اما نابهنگام وزارت زنان، راندن همه اصولگرایان از کابینه و...
نتیجه این تکبر سیاسی بدون شک، شکست است. در دامن زدن به این تکبر میتوان ردپای رسانههای خارجی را بهخوبی دید: گروهی از اصلاحطلبان سابق که جلای وطن کرده و دورکاری سیاسی میکنند آواری از مطالبات و خرواری از انتظارات را بر سر دولت دوازدهم میریزند. انتشار اخبار کذب از طریق شبکههای ماهوارهای و اجتماعی و تخریب دولت تنها راه ادامه حیات این اصلاحطلبان سابق است که از دور دستی بر آتش دارند و در عمل آب به آسیاب اصولگرایان میریزند. این دوستان سابق فراموش کردهاند که تا اطلاع ثانوی مسئله اصلی در ایران نه مطالبات اجتماعی که معادلات سیاسی است. نهاد دولت در ایران از مشکلاتی مانند تنازع قوا، حاکمیت موازی، کارشکنی نهادی و نبرد دروندستگاهی رنج میبرد و قبل از هر اصلاح اجتماعی باید این بحران سیاسی را اصلاح کند. ایران در شرایطی قرار ندارد که توان ملی خود را در نزاعهای سیاسی فرسوده سازد. اگر در زمان انتخابات پارهای نزاعهای سیاسی برای ایجاد نشاط انتخاباتی و فهم ضرورت مشارکت سیاسی ضروری بود؛ اگر برای دفع خطر میشد آستانه تحریک جامعه را به حرکت واداشت؛ اگر برای انتخاب رئیسجمهور به یک رأی بالا در یک رقابت واقعی نیازی وجود داشت در زمان تشکیل دولت هر نوع نزاع سیاسی، مبارزه انتخاباتی و رقابت هیجانی غیرضروری بلکه مضر است.
معنای این حرف استفاده ابزاری از مردم نیست. واقعاً خطر نزدیک بود و ضرورت داشت که یک نیروی اجتماعی پشت سر دولت قرار گیرد، ضمن آنکه منازعه انتخاباتی را حسن روحانی شروع نکرد و این بهطور مشخص محمدباقر قالیباف و نیز سیدابراهیم رئیسی بودند که حسن روحانی و اسحاق جهانگیری را به واکنشهای صریح برانگیختند. اما انتخابات تمام شده و اتفاقاً اصلاحات پیروز شده است. جناح پیروز اکنون باید آرامتر از جناح شکستخورده باشد. پیش از این نیز گفتهایم که جز با چپ نمیتوان تحول ایجاد کرد و جز با راست نمیتوان ثبات آفرید. با چپ باید برخاست و با راست باید نشست. با چپ میتوان انقلاب کرد و با راست میتوان حکومت کرد و این همان کاری است که روحانی میکند.
ائتلاف تاکتیکی روحانی با لاریجانی نمادی از همین قاعده است و هر حکومتی و هر دولتی برای تأسیس خویش نیازمند رأی و اقبال مردم است اما برای تثبیت خود باید از عناصر دیگری در عرصه سیاسی بهره بگیرد که به رأی مردم و سرمایه اجتماعی برآمده از آن قدرت حرکت میدهد. این قاعده نه تنها در ایران که در همه جای جهان مرسوم است. بیرون از قواعد دموکراسی افراد و ارکانی از قدرت وجود دارند که قدرت خود را از رابطه اکثریت/اقلیت نمیگیرند. اتحادیههای صنفی، انجمنهای روشنفکری، لابیهای سیاسی، نهادهای جنسیتی، نیروهای مذهبی و هویتهای قومی بخشی از این قدرتهای عمومی هستند که تکلیف آنها پای صندوق رأی مشخص نمیشود. اتحادیههای کارگری در انگلیس، فارغ التحصیلان سوربون در فرانسه، گروه تیپارتی در آمریکا، پاپ و کاردینالها در ایتالیا و یهودیان در سراسر اروپا و آمریکا نمونهای از این قوای موازی یا قدرتهای افقی هستند که در برابر قدرتهای عمودی احزاب سیاسی یا قوای حکومتی قرار دارند. بهعنوان نمونه و جدیدترین نمونه رأی منفی مجلس دهم به حبیبالله بیطرف آمیزههای از ائتلاف این قدرتهای عمومی و افقی بود. فراکسیون زاگرسنشینان و اتحاد نمایندگان جنوبی علیه نمایندگان مرکزی ایران و احزاب سیاسی برآمده از آنان مانع از رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی نیرو شد.
در چنین شرایطی روحانی راهی جز توافق با قدرتهای افقی و عمودی پیرامون خود ندارد که روشنترین آنان جناح علی لاریجانی است. لاریجانی نماینده اصولگرایان معتدل است که درست بهعکس اصلاحطلبان در همان نقطهای قرار گرفتهاند که اصلاحطلبان در سال 1392 قرار گرفتند: پراگماتیسم.
علی لاریجانی نماد عبور از اصولگرایی و گذار به عملگرایی است. لاریجانی بهعنوان سیاستمداری حرفهای از خاستگاه راست سنتی برخاست و چندی با راست رادیکال همراهی کرد. اما با گذر زمان و همنشینی با ریشسفیدان محافظهکار مانند علیاکبر ناطق نوری دریافت که هرگونه تفسیر ایدئولوژیک از راستگرایی و تبدیل محافظهکاری (بهعنوان بینش سیاسی انسانهای عاقل و معتدل) بهنوعی از بنیادگرایی هلاککننده یک سیاستمدار واقعی است. لاریجانی در گذار از دو شکل پوپولیستی (محمود احمدینژاد) و رادیکالیستی (سعید جلیلی) محافظهکاری و راستروی اکنون منجی واقعی میانهروی و واقعگرایی در جناح راست است که در غیاب بزرگان محافظهکار (مانند ناطق نوری و عسگراولادی) بهسرعت در حال رادیکالیزه شدن است. بلایی که بر سر محمدباقر قالیباف آمد و او را از تکنوکراتی اصولگرا به اصولگرایی رادیکال بدل کرد، پیشِروی علی لاریجانی است. علی لاریجانی بهفراست دریافت است که خیرالامور اوسطها... و البته هم لاریجانی و هم روحانی دریافتهاند که بهجای سودای راه سوم و ایجاد یک جناح جدید باید در درون همان نظم دوجناحی موجود و ممکن در همه جهان سیاست بازی کنند: لاریجانی از اصولگرایان و روحانی از اصلاحطلبان نیرو میگیرد و هژمونی خود را در این دو جناح اصلی ایجاد میکنند همان طور که در روزگاری ناطق نوری میان محافظهکاران و سیدمحمد خاتمی میان اصلاحطلبان چنین میکردند.
رأی اعتماد به دولت دوازدهم برگ برنده لاریجانی در تعامل سیاسی با روحانی بود.
روحانی بهخوبی اهمیت قدرت استدلال لاریجانی در اعلام نتایج انتخابات سال 1392 را میداند آنجا که لاریجانی از تفسیر اکثریت آرای مردم به 50 درصد بهاضافه حتی یک تکرأی دفاع کرد و راه را برای به رسمیت شناختن پیروزی روحانی گشود و این یک رأی لاریجانی در درون حاکمیت با آن 18 میلیون رأی مردم به روحانی نه از نظر حقوقی که از نظر حقیقی و تاریخی همداستان شد.
روحانی بهخوبی اهمیت دفاع لاریجانی از برجام و ایفای نقش او در تصویب توافق هستهای را میداند تا جایی که امروزه نیز در برابر تمدید تحریمهای تکراری آمریکا علیه ایران این تنها علی لاریجانی است که ضمن تقبیح رفتار زشت آمریکای ترامپ در برابر موجسازی از این تحریمهای تکراری و خبرآفرینی در صداوسیما هشدار میدهد و آن را تعدیل میکند.
روحانی بهخوبی اهمیت نقش لاریجانی در شکستن ائتلاف اصولگرایان و سکوت همراه با همدلی او کنار حسن روحانی در انتخابات اخیر را درک میکند، آنجا که لاریجانی وعده قالیباف ــ رئیسی در افزایش میزان یارانهها را زیر سؤال برد و آن را ناممکن دانست و تأکید کرد که نامزدها وعدههای خیالپردازانه ندهند.
روحانی بهخوبی اهمیت برنامه لاریجانی برای برگزاری مراسم باشکوه تحلیف با حضور مقامات خارجی و بینالمللی را درک میکند. شاید اصولگرایان و برخی اصلاحطلبان (متأسفانه بیش از حد شوخ) نام برخی سران کشورهای حاضر در مراسم تحلیف را اسباب مطایبه کنند اما تنها حضور خانم موگرینی بهعنوان ضامن برجام در برابر رقص عربی ترامپ در حجاز ارزش آن را دارد که به این ابتکار ملی احترام بگزاریم و از کنار سخنرانی فلان مقام یا عدمدعوت از مولوی عبدالحمید یا عدمحضور رئیس دولت اصلاحات عبور کنیم و فراموش نکنیم که یک بیسلیقگی سیاسی از سوی چند نماینده مجلس اسباب چه مضحکه سیاسی برای زیر سؤال بردن این گردهمایی ملی شد.
روحانی بهخوبی اهمیت نقش علی لاریجانی در رأی اعتماد بالا به دولت دوازدهم را میداند، در حالی که محمدرضا عارف نتوانست برای یک وزیر اصلاحطلب همشهری خویش رأی جمع کند. ما همانگونه که گفتیم دولت دوازدهم را دولتی معتدل و مصلح میدانیم و فکر میکنیم افرادی مانند وزیر کشور، وزیر فرهنگ و وزیر اطلاعات این دولت (که از میان اصولگرایان معتدل هستند) خیر الموجودین بلکه از برخی اصلاحطلبان همتای خود بهتر هستند و نیز اگر رئیس جمهور موفق شود میان معاون اول، معاون اقتصادی، دستیار اقتصادی، وزیر اقتصاد و صنعت و راه در کابینه دوازدهم هماهنگی ایجاد کند، میتوان به چشمانداز اقتصادی کابینه نیز امیدوار بود.
کابینه دوازدهم محصول پیوند دو جریان پراگماتیست در دولت و مجلس است، هم لاریجانی از اصولگرایی ایدئولوژیک فاصله گرفته است و هم روحانی نسبتی با اصلاحطلبی ایدئولوژیک ندارد. از نظر آنان اصولگرایی و اصلاحطلبی مفاهیمی گفتمانی و برنامههایی سیاسیاند که در نهایت میتوانند بهصورت استراتژیهایی برای اداره کشور درآیند. آنان اصلاحطلبی و اصولگرایی را ایدئولوژیهای بستهای نمیدانند که برای اجرای آنها نیاز به استخدام ایدئولوگهای حرفهای باشد. میتوان یک شخصیت اصولگرا را به اجرای برنامه اصلاحطلبان گماشت (آن گونه که روحانی با وزیر کشور یا اطلاعات میکند) و میتوان یک چهره اصلاحطلب را به رفتاری اصولگرایانه وادار کرد، کاری که لاریجانی با برخی اعضای فراکسیون امید میکند! روحانی هرگز اصولگرا نبوده است. با وجود عضویت او در شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز (بهعنوان پدر معنوی اصولگرایان) و حضور در فهرستهای انتخاباتی این تشکیلات روحانی، همیشه سیاستمداری میانه و معتدل بوده که سرانجام با غلبه میانهروی و اعتدالگرایی در جبهه مقابل متحد این جناح شد.
لاریجانی نیز گرچه در مقطعی اصولگرا بوده است اما از زمانی که ریاست مجلس را از غلامعلی حدادعادل گرفت، بهسرعت بهسوی عملگرایی پیش رفته است. اکنون این دو سیاستمدار حرفهای از دو جناح، راست و چپ حاکمیت ایران را پراگماتیزه میکنند، دیگر دگمهای ایدئولوژیک و سابقه تشکیلاتی افراد مهم نیست، مهم این است که چگونه میتوان یک برنامه معتدل و معقول در اداره کشور را پیش برد. روحانی که در دهه 60 لیدر مجمع عقلای مجلس از هر دو جناح راست و چپ بود اکنون در دولت نیز چنین کرده است. مجمع عقلا حزبی است که به قدرت رسیده است، اتحاد روحانی ــ لاریجانی البته اتحادی در روش یعنی تکنیکی و تاکتیکی است، چراکه لاریجانی عملاً تولید گفتمان نمیکند و بیشتر به کار سیاسی میپردازد، در حالی که اتحاد روحانی ــ خاتمی اتحادی در بینش یعنی گفتمانی و استراتژیک است. روحانی با وجود عملگرایی بهعنوان نماد «راست مدرن» از مبانی اندیشه آزادیخواهی، توسعهگرایی و فنسالاری در ایران دفاع میکند، همچنان که سیدمحمد خاتمی از مبانی اندیشه مردمسالاری، عدالتطلبی و روشنفکری بهعنوان نماد «چپ مدرن» دفاع میکند، این دو متحد طبیعی یکدیگرند.
اگر اصلاحطلبان بخواهند استراتژی را فدای تاکتیک کنند و گفتمان را در برابر تکنیک واگذارند و بر سر یکی ــ دو وزیر چانهزنی کنند و سهمخواهی، بازی را برای همیشه به لاریجانی واگذار میکنند. بیهیچ تردیدی در این کابینه وزرایی وجود دارند که نهتنها از دولت سابق که از دولت اسبق هم لایقترند و بیهیچ تردیدی امکان این وجود داشت که از وزرایی بهتر در کابینه استفاده شود. اما این کابینه روحانی با توجه به شرایط سال 1396 است. وزارتخانهها در ایران تابع برنامه رئیس جمهورند و برنامه رئیس جمهور امروز ایران اصلاحطلبانه است. بهجای مجادله بر سر سهم اصلاحات و جنگ قدرت محل اصلی منازعه را کشف کنیم و اصلاحات را به جنگهای تکنیکی و تاکتیکی فرو نکاهیم.
«تکبر سیاسی» چیزی است که یک بار ما را در سالهای 84ــ1376 فرا گرفت و در نهایت با وجود آنکه فکر میکردیم اصلاحات برگشتناپذیر است؛ محافظهکاران با چهره اصولگرایانه بازگشتند. معلوم نیست سال 1400 آنان در چهچهرهای مقابل اصلاحطلبان بازگردند.
ما اما فکر میکنیم تنها دلیل واقعی در برابر اصولگرایی (و هر نوع نابگرایی ایدئولوژیک از جمله اصلاحطلبی ایدئولوژیک) فقط و فقط عملگرایی است.
پراگماتیسم بهعنوان جلوهای از رئالیسم سیاسی در برابر هر نوع ایدهآلیسم سیاسی قرار دارد و اساس آن بر این نکته استوار است که حقیقت در عمل کشف میشود و در راه به دست میآید نه در مبدأ و نه در مقصد.
حقیقت آن چیزی است که آن را تجربه میکنیم و با کاستیهای خود در دستیابی به آن آشنا شویم. اگر در دهه 60 چپروی و در دهه 80 راستروی، ایران را به افراط و تفریط کشاند ناشی از همین ایدهآلیسم سیاسی بود و اکنون که به سیاست روی آوردهایم دریغ است که در سیاست داخلی دوباره رو به رادیکالیسم آوریم. ایران 1400 از آن عملگرایان خواهد بود نه اصولگرایان راست یا چپ، ما از ایدئولوژی عبور کردهایم اکنون زمانه استراتژی است.
منبع: هفتهنامه سازندگی
انتهای پیام/*