"آشتیان" گذری به سرزمین دانش و مشاهیر ایران زمین+فیلم
شهر "آشتیان" گذری به عنوان سرزمین دانش و مشاهیر ایران زمین شناخته می‌شود که جاذبه‌های گردشگری بسیاری در دل خود دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، استان مرکزی استانی در مرکز ایران بوده که بزرگترین شهر و مرکز آن کلانشهر اراک است و به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته می‌شود و از شمال به استان‌های البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از شمال شرقی به استان تهران از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های قم و اصفهان محدود می‌شود.
این استان دارای مساحتی معادل 29٬530 کیلومتر مربع است که 1.82 درصد از مساحت ایران را به خود اختصاص داده است و براساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای 12 شهرستان، 23 بخش، 32 شهر، 66 دهستان، هزار و 394 آبادی دارای سکنه و 46 آبادی خالی از سکنه است.
استان مرکزی به سبب وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است.
استان مرکزی به‌سبب قرارگیری در مرکز کشور و مجاورت با حکومت‌های بزرگ قبل از اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است و به‌همین سبب شهرهای این منطقه از لحاظ تاریخی اهمیت پیدا کرده‌اند که از جمله این شهرها می‌توان به اراک، کمیجان، نراق، آوه، آستانه، نیم‌ور، ساروق، وفس، چهرقان و کرهرود اشاره کرد.
استان مرکزی از جمله استان‌های نخبه‌پرور است که تعداد مفاخر کشور در آن بیش از 4500 نفر است و یک چهارم یعنی معادل 1100 نفر مربوط به استان مرکزی بوده و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته‌پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر، سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند.
موقعیت تاریخی و جغرافیایی آشتیان
شهرستان آشتیان در مرکز استان مرکزی و شمال شهرستان اراک قرار گرفته و با مرکز استان 80 کیلومتر فاصله دارد.
این شهرستان با جمعیتی معادل 17105 و مساحتی حدود1240 کیلومتر‌مربع کوچکترین شهرستان استان مرکزی است که شامل یک بخش مرکزی، یک شهر آشتیان، سه دهستان گرکان، سیاوشان و مزرعه نو می‌شود.
این شهرستان از شمال به تفرش و قم، از جنوب و جنوب شرق به شهرستان‌های دلیجان و اراک و از غرب به شهرستان فراهان محدود می‌شود.
شهرستان آشتیان از شهرهای بسیار کهن ایران و در گذشته جزء مادسفلی یا ماد بزرگ بوده است که آثار مربوط به دوره مادها به وفور در این شهرستان به‌چشم می‌خورد.
ریشه لغت آشتیان
اسامی اماکن آن ریشه اوستایی(پهلوی) دارند، این اسامی تعداد زیادی قلاع‌گبری و وجود آتشکده‌ها دراین منطقه مانند (آتشکده فردجان و فراهان) ارتباط واژه آشتیان را با دین زرتشت قوی می‌سازد، این منطقه در زمان خلافت عمر توسط مالک‌بن‌عام‌اشعری فتح و مردم آن به دین اسلام پیوستند.
در کتاب‌های جغرافیایی پس از اسلام این شهر جزء ولایت کوهستان، جبال و یا عراق عجم آمده است بنابر تفسیر ابراهیم دهگان لغت آشتیان معرف معبد و قربانگاه است، کلمه آشتیان مرکب از دو جزء "آشت" به معنی پرستش، قربانی، دعا و سرود مذهبی و"یان" معرف مکان و جایگاه است.
آشتیان در مختصرالبلدان و تاریخ قم ابرشتیجان آورده شده است و ابن فقیه آن را از متعلقات همدان دانسته و صاحب تاریخ قم آن را از طموج‌های قم برشمرده است.
آب و هوای این منطقه
شهرستان آشتیان به‌سبب ارتفاع به‌نسبت زیاد، دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است، این شهر از لحاظ توپوگرافی در دامنه ارتفاعات کوه‌های مرکزی استان واقع شده و از جنوب به دشت فراهان و کویر میقان منتهی می‌شود.
شغل و اقتصاد مردم آشتیان
از ارتفاعات معروف این شهرستان کوه رف قاسم کش، کوه کلاهه و میراب را می‌توان نام برد، کشاورزی و دامپروری فعالیت غالب ساکنان این شهرستان را تشکیل می‌دهد، ازجمله سوغات شهرستان آشتیان می‌توان صابون محلی، گردو، بادام و فتیر محلی(فرصه) را نام برد، یکی از جاذبه‌های مهم اقتصاد سنتی این شهرستان کارگاه‌های صابون سازی محسوب می‌شود.
زبان مردم این منطقه
زبان اهالی این شهرستان فارسی است و تعدادی از آنها به زبان ترکی صحبت می‌کنند.جاذبه‌های طبیعی منطقه آشتیان
جاذبه‌های طبیعی شهرستان آشتیان
پارک جنگلی آشتیان: پارک جنگلی آشتیان روی تپه‌ای به‌شکل یال قرار دارد زیرا کمربندی ضلع غربی شهر را دربر می‌گیرد و مشرف به آن است، درختان موجود در این پارک شامل زبان گنجشک، اقاقیا، توت، بادام، کاج سیاه، کاج تهران، سرو خمره‌ای، سرو نقره‌ای، صنوبر و سنجد بوده که درحال حاضر آب زراعی مورد نیاز پارک از حلقه چاهی به فاصله تقریبی دو و نیم کیلومتر واقع در شمال پارک تأمین می‌گردد، این پارک در فاصله 6 کیلومتری آشتیان بعد از روستای آهو واقع شده است.
روستای آهو(روستای هدف گردشگری): روستای آهو در فاصله پنج کیلومتری شمال شرق شهرستان آشتیان قرار دارد، روستای آهو از شمال به کوه سینه زرد، از جنوب به کوه سینه سیاه و از جنوب شرقی به کوه ساخته کمرمحدود شده است.
آب و هوای روستای آهو در فصل‌های بهار و پاییز مطبوع، در فصل تابستان گرم و در زمستان‌ها سرد است، مردم روستا به زبان فارسی و با لهجه محلی سخن می‌گویند، مردم این منطقه مسلمان بوده و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
روستای آهو در یک محدوده کوهستانی بر روی دامنه‌های تپه‌ای با شیب به‌نسبت ملایم قرار دارد، منطقه مسکونی آن متراکم است و خانه‌های آن در تبعیت از نوع فعالیت و معیشت مردم روستا شکل گرفته است و موقعیت استقرار روستا سبب پیدایش مناظر طبیعی و چشم‌اندازهای بسیار زیبایی شده است.
وجود آرامگاه‌های امامزاده بی‌بی شهربانو، شاهزاده عبدالله از آثار دوره قاجاری نشانگر دیرینگی تاریخی این روستا است.
منطقه شکار ممنوع کلاهه: این منطقه در فاصله 80 کیلومتری شمال شهرستان آشتیان و جنوب شرقی شهرستان تفرش قرار دارد و سیمای عمومی آن از کوه‌های خشک صخره‌ای، تپه ماهورها و دره‌ها تا مناطق دشتی و هموار متفاوت است.
این منطقه دارای اقلیم مدیترانه‌ای و شامل بخش‌های مرتعی است و به‌عنوان جامعه با تیپ گیاهی شناخته شده ،91 گونه گیاهی و 27 گونه متنوع جانوری در آن وجود دارد.
جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و مذهبی شهرستان آشتیان
خانه میرزاحسن آشتیانی: بنای خانه میرزا حسن آشتیانی داخل شهر آشتیان و در وسط کوچه شهید حسینی قرار گرفته، این بنا شامل حیاط، شبستان طبقه همکف و طبقه اول است و از مصالحی چون سنگ، آجر، خشت و چوب تشکیل شده که متعلق به دوره‌ی قاجار است.
خانه دکترعبدالعظیم قریب: این خانه در مرکز روستای گرکان روبروی دانش‌سرای گرکان قرار دارد، این بنای قاجاری مربوط به خاندان بزرگ "قریب" است که در عرصه علم، فرهنگ و ادب ایران زمین سهم به‌سزایی دارد در طبقه همکف آن تزیئنات قاب‌بندی گچی، قطاربندی و گچ‌بری وجود دارد.
پل حاج محمد باقر: بنای پل تاریخی حاج محمدباقر در حاشیه غربی روستای سیاوشان حد فاصل دو بنای تاریخی حمام و حسینیه روستا با استفاده از مصالح آجر و گل آهک روی رودخانه فصلی آشتیان بسته شده است.
پنج دهانه با تاق کندواجری هلو چین رومی، عبور آب از زیر پل را در زمان سیلاب و فصل بهار میسر می‌سازند، در شمال اثر درست در بالای چشمه میانی، کتیبه‌ای سنگی در کادری از کاشی‌های خشتی آبی رنگ جای گرفته که بانی و سال ساخت پل را مشخص می‌کند، این پل متعلق به دوره‌ی پهلوی اول است.
آسیاب جفتی: این بنا در کوه‌های مشرف به شمال شرق آشتیان و در نزدیکی روستای آهو قرار دارد که قدمت این آسیاب به دوره‌ی قاجار می‌رسد.
خانه معتمدالایاله: این منزل در بافت قدیمی شهر آشتیان واقع شده و فاصله‌ی اندکی با خانه هدایت‌الله وزیر دفتری دارد، معتمدالایاله از مردان سیاسی دوره قاجار بوده و این بنا دارای سردر ورودی، هشتی، فضاهای مسکونی، خدماتی و آب انبار در اطراف حیاط بوده و متعلق به دوره‌ی قاجار است.
حسینیه صاحب‌الامر: بنای حسینیه صاحب‌الامر که امروزه بخشی از مجموعه جدی ساخت حوزه علمیه این شهرستان به حساب می‌آید، در شهر آشتیان و در میدان اصلی شهر واقع شده، تاق اجرا شده در مغازه‌ها در وسط و کجاوه‌ها در طرفین آن، پوشش فضای حسینیه را تشکیل می‌دهد، دیرینگی این بنا متعلق به دوره‌ی قاجار است.
تکیه سرپل: این تکیه در محله سرپل روستای گرکان کنار مسجد تاریخی محله سرپل، در سراشیبی کوچه‌ای در محلی که به نام کوچه‌باغ خوانده می‌شود ساخته شده و دارای سه در ورودی با سه سردر است و معماری داخلی مشتمل بر صحن و حجره‌های اطراف آن بوده، این تکیه مربوط به دوره ی قاجار است.
مسجد جامع گرکان: مسجد جامع گرکان درمحله رومزار که یکی از محله‌های قدیم روستای گرکان به‌حساب می‌آیند واقع شده و ورودی اصلی آن که در شمال مسجد و در کنار جوی آب چشمه تورک واقع شده است دارای سردر آجری با دو قوس هلالی تودرتو است که در قوس زیرین آن و درست بر پیشانی ورودی، کتیبه سنگی مستطیل شکلی جاسازی شده، این مسجد متعلق به دوره‌ی قاجار است.
امامزاده عبدالله(ع): این امامزاده در دهستان گرکان روستای آهو واقع شده و بنای اصلی بقعه خشت و گل مخروطی شکل و شانزده ترکی بوده که متعلق به دوره صفوی است.
امامزاده فاطمه صغری(ع): حضرت فاطمه صغری(ع) دخترامام موسی کاظم(ع) است براساس شواهد تاریخی ذکر شده و طبق کتیبه سنگی و صندوق ضریح متبرکه که هر دوی آنها حکم شناسنامه این اثر را دارند درسال950 هجری قمری آغاز و سال 952 هجری قمری پایان یافته است این دو اثر از آثار ارزشمند مهم تاریخی هستند که در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی و به دستور او ساخته شده است، این امامزاده در روستای سیاوشان قرار دارد.
کارگاه صابون سازی: این کارگاه در ابتدای جاده آشتیان در روستای سیاوشان واقع شده و یکی از جاذبه‌های اقتصادی سنتی این شهرستان است.
موزه شهرستان آشتیان: این موزه در بافت قدیمی شهر در محله بازار آشتیان قرار دارد، هدایت‌الله وزیری در دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار به منصب وزیر دفتر برگزیده شد که در زمینه ادب، شعر، فلسفه و کلام سرآمد زمان بود، این بنا هم متعلق به دوره‌ی قاجار است.
مراسم سنتی شهرستان آشتیان
جشن کوسه ناقالدی(ناقالی): بنابر یک افسانه قدیمی، حضرت موسی که در خدمت شعیب چوپانی می‌کرد یک بار 50 روز مانده به نوروز سری به گوسفندان زد و متوجه شد که همگی بره دوقلو به دنیا آورده‌اند، چون به خانه بازگشت از شدت شادی و خوشحالی به همسر خود مژده داد و به شادمانی پرداخت.
این جشن در روزگاران قدیم مخصوص چوپانان و گله‌رانان بوده ولی در روزگاران نزدیک ما دلاکان، حمامی‌ها و افراد متفرقه و بی‌چیز،ناقالی راه می‌اندازند.
بازیکنان در این جشن 5 تا 10 نفر هستند نخستین نفر با پوشیدن لباس چوپانان و به سرکردن پوست بزغاله و تزئین خود، به نقش کوسه یا ناقالی در می‌آید نفر دوم پسری پانزده ساله با پیراهن و چادری زنانه نقش عروس کوسه را دارد.
دو نفر دیگر هر کدام دو شاخ به سرشان می‌بندند و چند زنگ به خود می دوزند(این دو نفر تکه نام دارند)، از این دو نفر یکی توبره (خورجینی بزرگ) به‌دوش می‌اندازد و انعام مردم را جمع آوری می کند دراین میان دو یا سه نفر هم ساز و دهل دارند که نوازنده‌ی گروه هستند.
کوسه که در پیشاپیش گروه حرکت می کند با دستان خود صدای زنگ‌های بسته شده به خود را در می‌آورد و سپس وارد خانه‌ای می‌شود، در این روز مردم درب خانه خود را باز نگه می دارند و با پاشنه کفش و چوب دستی خود ضربه‌ای به طویله می‌زند با این اعتقاد که این کار شگون دارد و خیر و برکت برای صاحبخانه می‌آورد، کوسه که همچنان صدای زنگ‌ها را در می آورد، اشعاری را می‌خواند.
بعد از آوازخوانی کوسه، دو تگه (افرادی که در پوست بز نر هستند) با یکدیگر چوب‌بازی می‌کنند و عروس و کوسه با هم می‌رقصند، اوج جشن و هنرنمایی کوسه و همراهان در منزل کدخدای ده است در این خانه کوسه هنرنمایی را به حد کمال می‌رساند و صاحبخانه مبلغی پول و خوراکی به کوسه می‌دهد.
این جشن علاوه بر روستاهای آشتیان، در روستاهای محلات و اراک و همچنین از سرزمین‌های شمالی (گیلان و مازندران) و غرب کشور(آذربایجان و کردستان) با اندک تفاوتی برگزار می شود.
مراسم تعزیه گرکان شهرستان آشتیان: مراسم تعزیه گرکان به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، در گرکان بیش از 100 سال می‌شود که تعزیه همچنان پا برجا است.
در سالروز شهادت و وفات ائمه اطهار مانند دهه اول ماه محرم، وفات حضرت محمد(ص)، شهادت امام جعفر صادق(ع)، شهادت حضرت فاطمه(س) تعزیه برگزار می‌شود اما مراسمی که به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یارانش در ایام عزاداری این عزیزان برگزار می‌شود از شور و حال خاصی برخوردار است و مردم بسیاری هم از نقاط مختلف استان و کشور به‌ویژه از تهران برای دیدن تعزیه به گرکان می‌آیند.
تعزیه در حسینیه گرکان که به منظور تعزیه خوانی ساخته شده، برگزار می‌شود، در گذشته دور تعزیه در تکیه‌ای که در محل حسینیه بود برگزار می‌شد.
در زمان قاجار به همت دختری این مکان ساخته شد و شیروانی این حسینیه در سال 1343 هجری شمسی به دست حاجی محمدعلی فرزند حاجی زین‌العابدین شکوری به اتمام رسیده و قبل از آن حسینیه مسقف نبوده است.
در وسط حسینیه سکویی بزرگ وجود دارد که سکوی ویژه تعزیه خوانی است، حسینیه‌ای مقابل این مکان قرار دارد که رختکن تعزیه‌خوان‌ها است و وسایل تعزیه در آنجا نگهداری می‌شود .
در مناسبت‌های خاص نسخه‌های مربوط به همان مناسبت موجود است درحال حاضر در نخستین روز از محرم تعزیه پسر فروختن مرد شیعه و در روز دوم تعزیه حجه‌الوداع خوانده می‌شود، تعزیه مسلم، طفلان مسلم و حر در روزهای بعد و در روز هشتم محرم تعزیه علی‌اکبر خوانده می‌شود.
در روز عاشورا تعزیه شهادت امام حسین(ع) و در شب یازدهم ماه محرم هم تعزیه شام غریبان و بجدل و در اربعین امام حسین پشیمان شدن یزید و ورود اسرا به کربلا اجرا می‌شود.
مشاهیر علمی، ادبی، هنری و فرهنگی
دکتر محمد قریب، دکتر عبدالعظیم قریب، دکتر عبدالکریم قریب، عباس اقبال آشتیانی، پروین اعتصامی، دکتر کاظمی آشتیانی، میرزا یوسف اعتصامی آشتیانی، میرزا هدایت‌الله دفتری، میرزامحمدحسین قریب (شمس العلماء)، میرزاعلی آشتیانی، میرزا محمدعلی مستوفی، دکتر اسماعیل آشتیان از جمله مشاهیر علمی، ادبی، هنری و فرهنگی این شهرستان هستند.
مشاهیر سیاسی و اجتماعی
دکتر محمد مصدق، میرزا حسن مستوفی‌الممالک، میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، میرزا علی آشتیانی(امین حضور)، میرزا هدایت‌الله وزیردفترآشتیانی، میرزا محمد رفیع‌خان معتمدالایاله از مشاهیر سیاسی و اجتماعی آشتیان به شمار می‌روند.
مشاهیر مذهبی و دینی
علامه سید جلال‌الدین آشتیانی، میرزا حسن آشتیانی، آیت‌الله میرزا احمد آشتیانی، آیت‌الله میرزا مرتضی آشتیانی، آیت‌الله میرزا ابوالقاسم دانش‌آشتیانی، حکیم میرزا مهدی آشتیانی مشاهیر مذهبی و دینی شهرستان هستند.
صنایع دستی
صنایع دستی شهرستان آشتیان شامل دست‌بافت‌های سنتی(قالی‌بافی، گلیم بافی)، رودوزی‌های سنتی، آثار چوبی(معرق کاری) است.
گزارش از مبین جلیلی و سمیرا عیدی گل‌تپه‌ای
انتهای پیام/
