پانزده سال تئاتر خیابانی در گفتگو با فرامرز قلیچ‌خانی
فرامرز قلیچ‌خانی با وجود سن اندکش، یکی از باتجربه‌های تئاتر خیابانی است. او از ممنوعیت موسیقی در این گونه تئاتری و عدم توجه به بازیگران زن می‌گوید. او از نگاه غیرعلمی هنرمندان این عرصه لب به سخن می‌گشاید.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، فرامرز قلیچ‌خانی برای هنرمندان نمایش خیابانی نامی شناخته شده است. زمان طولانی فعالیت او در این عرصه در کنار جوان بودن، او را مبدل به چهره‌ای شاخص در تئاتر خیابانی کرده است. قلیچ‌خانی رکوردار حضور در مریوان است، رکوردی که در جشنواره دوازدهم با تجلیل از او دنبال شد.
فرامرز قلیچ‌خانی که این روزها با نمایش «خداحافظ» در تماشاخانه پایتخت به جای خیابان روی صحنه هنرنمایی می‌کند، با حضورش در مریوان کماکان تمایل خود را به اجرا در خیابان نشان می‌دهد. او با وجود پیشنهادهای بسیار هنوز خیابان را عرصه جلوه‌نمایی بازیگری خود می‌داند و او در این گفتگو از این گرایش خویش می‌گوید:
***
تسنیم: چند سال است تئاتر خیابانی کار می‌کنید؟
قلیچ‌خانی: به صورت جدی شاید 15 سال.
تسنیم: چگونه شروع شد؟
محمد فرهنگ به من گفت یعنی چه شما در تئاتر خیابانی گیتار بزنید؟
قلیچ‌خانی: معمولاً این گونه است که خیلی از افراد می‌آیند در تئاتر خیابانی تجربه کسب می‌کنند و بعد کم‌کم راه پیدا می‌کنند به اجرای صحنه‌ای، یعنی یک پل ارتباطی است به تئاتر صحنه‌ای؛ ولی برای من برعکس بود. من از روی صحنه آمدم در تئاتر خیابانی. من تئاتر خیابانی را اجرا کردم. قبل از آن در تالار اندیشه اجرای عموم رفته بود. نمایش هورا به کارگردانی محمود صابری. نمایش راز گل‌سرخ به کارگردانی علی امیدوار. نمایش‌های صحنه‌ای بود که قبلاً کار کرده بودم و اولین حضور جدی من در جشنواره مریوان بود. آن زمان بخش منطقه‌ای بود و به صورت منطقه‌ای برگزار می‌شد. نهمین دوره آن سال 83 بود که آمدیم مریوان و به تئاتر خیابانی علاقه‌مند شدم و جدی‌تر کار کردم که حاصلش 11 دوره حوزه در مریوان است. کار خودم بود. یک نمایشی بود به نام «روزنامه». من و یک بازیگر به نام ساناز رسولی و سعید رحیمی بودیم که هنوز هم با او همکاری می‌کنم. آن زمان که این کار را آوردیم آقای محمد فرهنگ داور جشنواره بود، گفت یعنی چه شما در تئاتر خیابانی گیتار بزنید؟ و اینکه بازیگر زن بیاید و در چند نقش بازی کند؟
تسنیم: هنوز آن زمان این چیزها رایج نبود؟
به خاطر داشتن بازیگر زن به جشنواره فجر راه نیافتم
قلیچ‌خانی: نه، هنوز رایج نبود. یادم است همان زمان هم کارهای برگزیده به جشنواره فجر راه پیدا کردند غیر از کار من، علتش را جویا شدیم گفتند به خاطر بازیگر زن است. حالا اینجا اجرا کردید تهران هم می‌خواهید اجرا کنید؟! زن بیاید در خیابان اجرا کند؟!
تسنیم: داوران چه کسانی بودند؟
قلیچ‌خانی: آقای فرهنگ بود، حسین فرخی، آقای رازی.
تسنیم: آن دو نفر هم مخالف بودند؟
قلیچ‌خانی: بیشتر آقای فرهنگ. یادم است به بازیگر زن هم جایزه ندادند؛ چون قضاوتی وجود نداشت. بعد با چه کسی سنجیده می‌شد که به او جایزه بدهند؟ یک بازیگر زن بود.
تسنیم: پس تو تابوشکن بودی؟
با نوازندگی زنده هم مخالف بودند، می‌گفتند ساز منطقی نیست
قلیچ‌خانی: تقریباً. در مریوان این اتفاق افتاد؛ ولی در تهران نگذاشتند در جشنواره فجر اجرا شود؛ ولی من دست برنداشتم و جشنواره‌های دیگر کارهای دیگر شرکت دادم و سعی کردم در کارهای بعدی‌ام حتماً بازیگر زن حضور داشته باشد. دو سه کار دیگر با خانم رسولی همکاری کردیم. می‌گفتند بازیگر زن نمی‌تواند در تئاتر خیابانی باشد. با نوازندگی زنده هم مخالف بودند. می‌گفتند ساز هم منطقی نیست. الان نمایشی نیست که موسیقی زنده نداشته باشد یا نمایشی نیست که بازیگر زن نداشته باشد. چند دقیقه پیش دیدم بازیگر زن 20 نقش بازی کرد. الهه پورجمشید، تیپ‌سازی کرد و جلوی تماشاگر تعویض لباس کرد. خیلی برایم جذاب بود که آجر اول را ما سال 83 گذاشتیم.
تسنیم: چه زمانی پذیرفتند که شما این کارها را بکنید؟
قلیچ‌خانی: مریوان مشکلی نداشت، من دوره‌های بعد هم شرکت کردم. حرف داور این بود که تهران نمی‌شود این کار را اجرا کرد که آن سال هم ما فجر کاری ندادیم؛ ولی سال‌های بعد فجر، جشنواره ماه، جشنواره دفاع مقدس، در همهٔ جشنواره‌ها شرکت کردیم و تا توانستیم بازیگر زن هم بردیم. بیشتر موضع‌گیری‌شان برای فجر آن سال بود، گفتند اینطوری سخت می‌شود با بازیگر زن کار کنید.
تسنیم: اولین جایزه را چه زمانی گرفتید؟
قلیچ‌خانی: همان سال که مریوان روزنامه را آوردیم، جایزهٔ بازیگری طرح و ایده - آن زمان می‌گفتند نویسندگی - جایزه بازیگری، نویسندگی و کارگردانی را گرفتم، موسیقی و بازیگر زن هم قضاوت نشدند. جایزه را گرفتم. اتفاقاً آن سال یادم است خیلی پذیرش این موضوع برای بچه‌های مریوان سخت بود. یعنی چه ما میزبان هستیم یک نفر از تهران جایزه بگیرد، الان خیلی بهتر شده است.
تسنیم: آن زمان از کرج شرکت نکرده بودید؟
مسئولان کرج می‌ترسند تبریک بگویند، من بگویم حمایت پس چه؟!
قلیچ‌خانی: نه از تهران بود. من رسماً سال 86 گروهم را جدی‌تر به ثبت رساندم و از آن به بعد بود که به نام کرج کار می‌کردم. دلیل و منطقی هم ندارد که از کرج کار می‌دهم؛ چون من فقط در کرج می‌خوابم و هیچ همکاری‌ای با هیچ کدام از ارگان‌های زیربط در کرج ندارم، نه ارشاد، نه حوزهٔ هنری، بیشتر عِرق خودم به شهری که در آن دارم زندگی می‌کنم است. چون گروه‌ها می‌آیند با حمایت اداره کل استانش در این جشنواره شرکت می‌کنند. من یادم ندارم چنین اتفاقی برای من افتاده باشد و طعنه‌آمیز یک پیام‌هایی هم به من می‌دهند. چون هم رئیس حوزهٔ هنری و هم معاونت سینمای هنری ارشاد دوستان من هستند و به آنها پیام می‌دهم. مثلاً یک موفقیتی کسب می‌کنم به آنها تبریک می‌گویم و می‌گویم این موفقیت را کسب کردم و این باعث می‌شود بگوید اِ تبریک می‌گوییم! اگر هم خبرشان را جایی بخورند ترجیح می‌دهند خبرش را نگوید می‌ترسند تبریک بگویند من بگویم حمایت پس چه؟! یک پولی بدهید من رفتم برای استان این موفقیت کسب کردم. خیلی کاری ندارم به آن اگر حمایتی هم است از گروه‌های دیگر حمایت کنند ما در این چند سال خدا را شکر مستقل کار کردیم.
تسنیم: همواره پای ثابت جشنواره مریوان یا فجر بودید، شما برای چه دل نکندید و روی صحنه ادامه بدهید؟
قلیچ‌خانی: من به تئاتر خیابانی علاقه دارم و اصلاً فعالیت در تئاتر خیابانی را مانعی نمی‌بینم که جلوی کار من را در تئاتر صحنه‌ای بگیرد، خیلی هم به من می‌گویند، اولاً وقتی تئاتر خیابانی کار می‌کنید حد و قوارهٔ بازیگری شما به هم می‌ریزد. عده‌ای معتقدند بازی در خیابان بازی غلوآمیز است، یعنی آن کاری که شما داخل خیابان می‌کنید، صدا و حس‌تان را خراب می‌کنید. وقتی می‌آیید روی صحنه نمی‌توانید خودتان را با آن شرایط اجرایی به روز کنید. خدا را شکر در این چند سال توانستم این کار را بکنم و این را خودم نمی‌گویم کارگردانی‌هایی می‌گویند که با آنها کار کردم. حداقل برای اجراهایی که رفتم از من راضی بودند، هیچ کس تاکنون به من نگفته اجرای تو در تئاتر خیابانی به تو آسیب رسانده است و اصلاً مانعی نمی‌بینم.
تسنیم: شاید نمونه خوبش کار خروس شهرام کرمی باشد. نقشی بازی کردید که اصلاً در کار خیابانی نداشتید.
قلیچ‌خانی: بله.
تسنیم: اصولاً کار تو یک فانتزی خاصی دارد، شخصیت‌پردازی تو متناسب با گریم و لباس تو، مدام تغییر می‌دهی و در آن نقش تلخی داشتی، مشخص نبود که بگوییم این بازیگر کمدی است؛
قلیچ‌خانی: تلاش کردم که تجربه کنم، در صحنه با آن شکل و در خیابان به شکل دیگری و خیلی از کارهایی که از آقای کرمی یا دژاکام - برای ننه دلاور که از من دعوت کردند، نتوانستم بروم، چون ماه‌های پایانی سربازی‌ام بود دیگر قوای جسمی نداشتم که در تمرینات شرکت بکنم - خانم معترف یک جای دیگری برای یک کاری به من گفته بودند، اینها کسانی بودند که اجرای من را در خیابان دیدند. یعنی هر سه این عزیزان جزء داوران من بودند در جشنواره‌های مختلف، این شکلی بوده که دعوت شدم. اگر قرار باشد که یک کسی که در خیابان تئاتر خیابانی اجرا کرده است دیگر نتواند در صحنه حضور داشته باشد قطعاً این عزیزان دعوت نمی‌کنند؛ چون به چه قیمتی؟ به قیمت اینکه نمایش خودشان خراب شود از من دعوت کنند؟ این اتفاق افتاده و خیلی از کسانی که من را دعوت به کار کردند اجراهای خیابانی من را دیدند. علی ضیایی هم به همین ترتیب. با کاوه مهدوی سالهاست داریم کار می‌کنیم و مدام گریز می‌زنیم. صحنه اجرا می‌کنیم، بعد می‌رویم خیابان، بعد می‌رویم فجر. با او مشکلی نیست؛ چون همزمان هر دو این کار را تجربه می‌کنیم هم صحنه‌ای و هم خیابانی، اما در مورد افراد دیگر نه این شکلی نبوده است.
تسنیم: تو را با کاوه مهدوی زیاد می‌بینیم و کاری نبوده که کاوه انجام بدهد و تو بازیگر آن نباشی، آشنایی تو با کاوه از کجا شروع شد؟
قلیچ‌خانی: برمی‌گردد به یک تئاتر خیابانی، نمایش «سوسیس بلغاری‌ها بیشتر می‌ترسند» که اولین بار که با هم آشنا شدیم از این طریق بود.
تسنیم: کار تو را دیده بود؟
قلیچ‌خانی: نه از کانال امیر رونقی من را دعوت کرد، امیر دوست من بود و یکی دو جا با هم کار کرده بود و امیر هم من را پیشنهاد داده بود و من رفتم با کاوه و قرار شد این کار را من و امیر بازی کنیم که امیر رفت سر یک سریال و من و کاوه بازی کردیم و خیلی جشنواره‌ها با هم رفتیم، هم صحنه‌ای و هم خیابانی، در جشنواره رضوی اجرا کردیم. در جشنواره فجر اجرا کردیم. همان را بازی می‌کردیم و تغییرش می‌دادیم و در جشنواره‌های مختلف آن را ارائه می‌دهیم و فکر می‌کنم با آن نمایش 6، 7 جشنواره رفتیم و آن نمایش شد شروع فعالیت من و کاوه. بعد از آن کاوه هر کاری می‌نوشت یا صحنه‌ای یا خیابانی پای ثابت نمایش‌های او بودم. فکر کنم بیست و دو سه تا کاوه کار کارگردانی کرده باشد. در 17، 18 کار او من بازی کردم. آن 5، 6 تا هم که نتوانستم حتماً تداخل داشته ولی ارتباط کاری ما هیچ وقت قطع نشده است.
تسنیم: اصلاً تأثیر هم گرفتی؟ چون کاوه آدم فانتزی‌بازی است و عشق اسباب‌بازی دارد و همیشه میزی پر از اسباب‌بازی دارد.
قلیچ‌خانی: من نه از کاوه تأثیر گرفتم و نه توانستم تأثیر بگذارم. او کار خودش را می‌کند من هم کار خودم را می‌کنم. هر وقت همکاری می‌کنیم من ترجیح می‌دهم به عنوان بازیگر در اختیار گروه باشم و تحت فرمان کارگردان باشم و هرچه از من بخواهد انجام می‌دهم؛ ولی خودم در کارهایم ترجیح می‌دهم به همان شیوه‌ای که در این چند سال کار کردم باشم، نه کاوه توانسته من را تغییر بدهد و نه من او را.
تسنیم: چه تفاوتی با هم دارید؟
قلیچ‌خانی: هر دو نفرمان نگاهِ فانتزی داریم؛ ولی او خیلی فانتزی‌تر است، او در دنیای اسباب‌بازی‌ها و کودک درونش خیلی کودک است.
تسنیم: یک مقدار عصبانی است.
قلیچ‌خانی: بله کنتراستی از برخوردش و طرز فکرش است. قلبش بیشتر به کارهایی که از او می‌بینید نزدیک است، چهره عبوس و اخمو بودنش با قلبش فاصله دارد. خیلی مهربان است.
تسنیم: عبوس بودنش به خاطر بدقولی‌هایی است که با او می‌کنند.
قلیچ‌خانی: بله، حساس است. زود ناراحت می‌شود و زود هم ناراحتی‌اش را بروز می‌دهد؛ ولی خیلی آدم آرامی است و خیلی دوست خوبی است.
تسنیم: کاوه نویسندهٔ خلاقی است و از هر چیز ساده‌ای می‌تواند قصهٔ خلاقانه‌ای خلق کند. کاوه فیلم هم بازی کرده است. نقشی در خداحافظ رفیق داشت. به نظر تو کاوه بازیگر خوبی است؟
قلیچ‌خانی: کاوه بازیگر خوبی است در صورتی که خودش کارگردان نباشد؛ چون جایی که با هم در صحنه هم‌بازی بودیم کاوه کارهایی بوده که خودش کارگردان هم بوده. زمانی که بازی می‌کند تمرکزش بیشتر روی کارگردانی است و این کاملاً از بیرون مشهود است و این بازیگر دارد سعی می‌کند تمام حواسش به تمام صحنه باشد و اگر اتفاقی هم روی صحنه می‌افتد او پوشش بدهد، این باعث می‌شود که او نتواند صددرصد تمام حس و حواسش را برای بازی‌اش بگذارد.
تسنیم: نمایشی بود که تو کارگردان باشی و کاوه بازیگر؟
قلیچ‌خانی: نه، یکی دو نمایش بود؛ ولی هیچ وقت به سرانجام نرسید. در حد تمرین بود، یک جشنواره‌هایی بود که از او خواستم آمد. بازیگر خوب و خلاقی است و خودش نباید کارگردان باشد. اگر برای کسی بازی کند، بازی قابل قبولی انجام می‌دهد. در سریال‌ها هم است. من بازی او را در صاحب‌دلان خیلی دوست داشتم.
تسنیم: تئاتر خیابانی خیلی مانند تئاتر صحنه‌ای در ایران قِدمت ندارد. همه چیز بعد از انقلاب و دوران ثبات در کشور اتفاق می‌افتد، خیلی هم علمی نبوده یعنی هیچ وقت تئاتر خیابانی در دانشگاه تدریس نشده و کتاب آنچنانی وجود نداشته است، شما وقتی خواستید تئاتر خیابانی اجرا کنید به آن نگاه علمی داشتید یا نه؟ اصلاً از لحاظ علمی و آکادمیک اهمیت داشت یا نداشت؟
قلیچ‌خانی: نه. آن سال‌ها که نداشت. من هم خیلی جدی به آن نگاه نمی‌کردم، من کاملاً حسی کار کردم، حسم می‌گفت حالا اینجا هستی و در فضای باز داری بازی می‌کنی. اینطوری کارگردانی کن، به تماشاگر پشت نکن، اینها کاملاً تجربی است و استادی نداشتم.
تسنیم: آن زمان کسی تدریس می‌کرد؟ مثلاً مجید امرایی درست می‌دادند؟
قلیچ‌خانی: نه سال 83 آقای اَمرایی در تئاتر خیابانی فعالیت نمی‌کرد. قبل‌تر از آن دفتر تئاتر خیابانی یکی دو کتاب نوشت، آن زمان خاطرم نیست. در جشنواره‌ها هم می‌آمدند چند گروه نمایش‌شان را اجرا می‌کردند می‌رفتند به شکل ورکشاب و جلسات نقد و بررسی نبود و حتی گروه‌ها کارهای همدیگر را نمی‌دیدند. الان در جشنواره‌ها گروه می‌روند کارهای همدیگر را می‌بینند نظر می‌دهند، گفتگو می‌کنند، تجربه کسب می‌کنند، اجرای داوری ما سال 83 در یکی از دبیرستان‌های پسرانه در شهر مریوان بود، من یادم نیست از گروه‌های شرکت‌کننده کسی بین تماشاگران بود، یکسری بچه‌های مدرسه بودند، هیئت داوران و چند نفر که نمایندهٔ دبیرخانه بودند و هیئت داوران را همراهی می‌کردند، خیلی بچه‌ها با کار همدیگر کاری نداشتند و فقط می‌آمدند در اختتامیه اعتراض می‌کردند چرا جایزه نگرفتند، حالا باز بهتر شده است، شما وقتی کار رقیب را بینید هر چه هم بی‌انصاف باشید یک جایی می‌بینید از شما دارد بهتر کار می‌کند، وقتی کار او را نمی‌بینید همیشه به خودتان حق می‌دهید که من بهتر نبودم چرا به من جایزه ندادند؟!
تسنیم: از چه زمانی قضیه آکادمیک‌تر شد؟ و آغازگر آن چه کسی بود؟
قلیچ‌خانی: دقیق نمی‌دانم؛ ولی فکر کنم به طور جدی از سال 85، 86 هم در جشنواره فجر و هم جشنواره‌های دیگر جدی‌تر شد. نمی‌دانم دقیقاً چه کسی قدم اول را برداشت؛ ولی مجید امرایی تلاش بیشتری در دفتر تئاتر خیابانی کرد بعد از آن سامان خلیلی، آقای کرمی هم کم تلاش نکرد؛ ولی موازی‌کاری می‌کرد، تالار هنر بود، مدیر کانون تئاتر کودک بود و چند سال بعد هم مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری بود.
تسنیم: آن دوره بیشتر به آشتی دادن گروه‌ها خلاصه شد.
هر وقت به دفتر نوشیر می‌رفتم حتماً دو گروه آنجا بودند که داد می‌زدند
قلیچ‌خانی: همین که همدیگر را نخوریم و حواسمان بهم باشد. ایشان هم تلاش زیاد کردند؛ ولی حق با شماست وقتی مجید امرایی دفتر تئاتر خیابانی را تحویل گرفت یک مقدار فضا آرام‌تر شد، قبل‌تر اینطور نبود. آقای نوشیر توانست بعد از آقای امرایی دوباره آن هیجانات را ایجاد کند. یادم است من 3، 4 بار دفتر ایشان رفتم هر بار هم ایشان با من تماس گرفتند و برای موضوعی رفتم حتماً دو گروه آنجا بودند که داد می‌زدند.
تسنیم: تو هم شورشی بودی، مانند امیرحسین شفیعی؟
نوشیر خیلی پلیسی مدیریت می‌کرد
قلیچ‌خانی: نه، من خیلی آرام اعتراض کردم. همان دوره یادم است، یک اختلاف‌نظری داشتند با آقای نوشیر، رفتم دفتر و اعتراض کردم، ایشان می‌گفتند، هر گروهی باید در شهر خودش اجرای عموم برود، تو باید در کرج اجرا بروی، گفتم چه کسی حمایت بکند؟ گفت هر استانی باید حمایت بکند، گفتم این اتفاق نمی‌افتد حالا من که کرج هستم و فاصلهٔ نیم ساعته با کرج دارم در شهرهای کوچکتر و دورتر اصلاً این اتفاق نمی‌افتد. ایشان معتقد بودند گروه‌های تهرانی باید کار کنند، خیلی پلیسی داشتند مدیریت می‌کردند، از دوستان و همکاران من آدرس خانه من را گرفته بود و گفت تو در این محله و منطقه زندگی می‌کنی، گفتم بله گفت نه بعضی از جشنواره‌ها به نام تهران کار داده‌ای، گفتم چه اشکالی دارد؟ گفت نه اگر به نام تهران کار دادی و در تهران زندگی می‌کنی ما باید از تو حمایت کنیم؛ اما اگر کرج هستی نمی‌توانیم از تو حمایت کنیم.
تسنیم: ولی با او درگیری سختی نداشتی؟
قلیچ‌خانی: نه. آن دوستان هم مشکل‌شان از این دست بود و بزرگتر از این نبود و شاید آنها کم‌حوصله‌تر بودند، من گفتم حالا اجرای عموم نمی‌رویم این همه سال اجرای عموم تئاتر خیابانی وجود نداشته، با حضور ایشان هم البته وجود نداشت و اتفاقی برای اجرای عموم تئاتر خیابانی نیفتاد، به غیر از چند اجرای مناسبتی در نقاط صف مرزیو با موضوعات دفاع مقدس که بچه‌ها ناراضی بودند از مسالهٔ مالی و می‌گفتند نذری است. بعد سامان خلیلیان مدیر دفتر شد، سامان جوانتر بود و زمانی مدیر دفتر شد که کار قبلش مریوان کار داشت، یعنی خوش‌نفس و گرم بود، خودش در بطن تئاتر خیابانی بود و داشت کار می‌کرد و مشکلات و مسائل را بهتر می‌شناخت، سامان آمد و بیشتر تلاش کرد، در بخش خیابانی فجر رسمی‌تر شد و بخش‌های بیشتری به آن اضافه کرد و در آخرین دوره هم بخش تئاتر خیابانی را کاملتر اجرا کرد و امسال هم در هاله‌ای از ابهام است مشخص نیست به چه صورت است.
تسنیم: به نظر نگاهِ علمی که همیشه سر آن دعوا است الان قضیه حل شده است و اختلاف‌نظر از نظر علمی وجود دارد که آیا این تئاترهایی که ما الان اینجا می‌بینیم خیابانی هستند یا نیستند؟
ما در تئاتر خیابانی یک مقدار در مورد آموختن و یاد گرفتن مقاوم هستیم و نمی‌خواهیم یاد بگیرم
قلیچ‌خانی: این که همه آنها تئاتر خیابانی باشند نه. مشکل ما در تئاتر خیابانی یک مقدار در مورد آموختن و یاد گرفتن مقاوم هستیم و نمی‌خواهیم یاد بگیرم، حتی ورکشاپ‌هایی که برگزار می‌کنند که بسیار مفید است، بچه‌ها کمتر شرکت می‌کنند، انگار همان خطی را گرفتند و در ذهن‌شان است و برای خودشان مورد قبول است می‌خواهند در همان زمینه کار کنند امسال من خیلی تکرار دیدم، اینکه خیلی خودشان را تکرار می‌کنند، خیلی گروه‌ها، گروه‌های دیگر را تکرار می‌کنند، کاری که 5 سال پیش از یک گروهی دیدیم و موفق بود بیایید همان شیوه و همان سبک را کار بکنید این یک مقدار جالب نیست، بر پهنهٔ دریا همین اتفاق افتاد و اجرای بدی بود از پهنه دریا من و کاوه، بر پهنه دریا را سال 87 اجرا کردیم یک جشنواره دانشجویی بود اولین جشنواره سیاه و سفید بود که داورش هم آقای کرمی بود و آقای مهدی مختاری بود و یک نفر دیگر. ما سعی کردیم اقتباسی بر نمایش بر پهنه دریا باشد، اجرایی که دیروز دیدیم نه فقط کوچک، متوسط، بزرگ، با اینکه سه نفر در قایقی روی آب هستند، این شما را یاد بر پهنه دریا می‌اندازد و بعد دیگر چیزی نمی‌بیند از بر پهنه دریا. بله متاسفانه اکثر گروه‌های اینطوری هستند یا دارند خودشان را تکرار می‌کنند یا دارند دیگران را تکرار می‌کنند، یک مقدار بچه‌ها سخت تن به یادگیری می‌دهند.
تسنیم: با این موافق هستی که چون خیلی از بچه‌ها روی صحنه نمی‌توانند اجرا بروند خیابانی کار می‌کنند؟
قلیچ‌خانی: قطعاً، خیلی از گروه‌های شهرستانی اینطوری هستند، وقتی که شما در مریوان گروهی از اوکراین دعوت می‌شود و برای نور اجرای‌شان پرژکتور از تئاتر شهر تهران می‌آورند، این مشخص است که...
تسنیم: کار اوکراین را خیابانی می‌دانید؟
وقتی که نور، سالن نیست و حمایت نیست، خیلی راحت‌تر است بیایند در بخش خیابانی یک جشنواره شرکت کنند
قلیچ‌خانی: مطمئن شدم صحنه سالنی برای اجرای تئاتر صحنه‌ای در مریوان وجود ندارد و حتی شهرهای نزدیکترش، چون اگر داشت از سنندج نور می‌آوردند. از تئاتر شهر تهران نمی‌آوردند. وقتی که نور نیست، سالن نیست و حمایت نیست، بچه‌ها نمی‌توانند تئاتر صحنه‌ای اجرا کنند و خیلی راحت‌تر است بیایند در بخش خیابانی یک جشنواره شرکت کنند و از آنجایی هم که اجرای عموم خیابانی هم نداریم پس حتماً باید در جشنواره شرکت کنند و برای اینکه زنده بمانید، کمک هزینه‌های جشنواره‌ها را بگیرید، الان اینطوری شده بچه‌ها چون نمی‌توانند در طول سال اجرا کنند، به خاطر همین در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند.
تسنیم: شما تا الان اجرای عموم داشتید؟
قلیچ‌خانی: زمان آقای امرایی بله داشتم، تئاتر شهر اجرا کردم.
تسنیم: مناسبتی نبود؟
قلیچ‌خانی: نه، اجرای عموم بود ایشان فراخوان دادند، مثلاً 40 طرح و ایده بچه‌ها پیشنهاد دادند اینها بازخوانی شد مانند روال جشنواره بازبینی شد و 10 طرح از این 40 طرح به مدت 10 شب اجرا رفتند؛
تسنیم: راضی بودی؟
قلیچ‌خانی: عالی بود.
تسنیم: درآمدی شما چطور بود؟ کاسه‌گردی می‌کردید؟
قلیچ‌خانی: نه دیگر قرارداد مرکز بود.
تسنیم: هیچ وقت سمت این روش نرفتید؟
قلیچ‌خانی: اینجا خیلی چهره خوبی ندارد.
تسنیم: چر اروپا این کار را می‌کنند؟ در موسیقی این کار را می‌کنند.
قلیچ‌خانی: در موسیقی هم نگاهِ اجتماعی زیاد به آن خوب نیست، من دیدم کسانی که کمک می‌کنند چگونه کمک می‌کنند و کسانی که ناظر کمک کردن دیگران هستند چگونه به اینها نگاه می‌کنند، پسرِ جوان است چه قیافه‌ای هم داد ولی ایستاده گیتار می‌زند و پول جمع می‌کند! اصلاً نگاه هنری به آن ندارند نگاهی که در فرانسه به آن می‌شود اینجا متاسفانه نیست، در تهران نوازنده‌های خیابانی هستند و پول جمع می‌کنند ولی نگاهِ خوبی به آنها نمی‌شود و در تئاتر هم قطعاً همین اتفاق می‌افتد اگر یک روزی ما همین کار را انجام بدهیم می‌گویند نگاه کنید!
تسنیم: به نظر شما می‌شود آن را درست کرد که درآمدزایی داشته باشد؟
قلیچ‌خانی: خیلی زمان‌بر است و چند سال باید برای آن وقت بگذاریم، وقتی مرکز هنرهای نمایشی دارد از تئاتر صحنه‌ای حمایت می‌کند چرا از کاسه‌گردی؟!
تسنیم: الان کاری که با آرین انجام می‌دهید مگر آرین کمک‌هزینه گرفته است؟
قلیچ‌خانی: نه، بلیط گرفته و ما پول سالن هم می‌دهیم و ما آنجا بلیت‌فروشی می‌کنیم، من می‌گویم همان حمایتی که از بعضی از کارهای صحنه‌ای می‌شود همان حمایت‌ها و خیلی کمتر، زمان آقای امرایی هم که حمایت می‌شد، سقف قرارداد برای 10 اجرا 3 میلیون تومان بود، همان 3 میلیون تومان دستمزد بازیگر با 5، 6 تجربه کاری روی صحنه بود، یک بازیگر 3 میلیون تومان می‌گرفت.
تسنیم: اجرای شما چند دقیقه بود؟
قلیچ‌خانی: 25 دقیقه و 10 شب اجرای خیابانی مساوی سی شب اجرای صحنه‌ای به لحاظ انرژی‌ای که شما صرف می‌کنید، خستگی که به همراه دارد و به همان اندازه مخاطبی که کار را می‌بیند، الان اجرای صحنه‌ای است که شبی با 30، 40 تماشاگر می‌رود؛ ولی خیلی بی‌کیفیت هم نباشد، خیابانی در محوطهٔ تئاتر شهر اجرا شود 400 نفر حداقل تماشاگر دارد.
تسنیم: یکی از آسیب‌های جشنواره تئاتر خیابانی این است که اصولاً یکسری اولویت دارد، آن اولویت‌ها هم در موضوعات مختلف، شما خیلی با این اولویت‌های پیش نرفتید و هر چه کار از شما دیدم کارهایی بوده که محصول خودتان بوده و موضوعش ربطی به اولویت‌ها نداشته است، به نظر شما این اولویت‌ها کارا بودند یا نه؟ من می‌گویم آسیب شدند نظر شما چیست؟
قلیچ‌خانی: خیلی از جشنواره‌ها باید این اتفاق بیفتد مثلاً جشنواره دفاع مقدس که من در چندین دوره جشنواره کار داشتم و آنجا دیگر اجتناب‌ناپذیر است شما باید با موضوع جشنواره نمایش کار کنید، در قصه‌ام تلاش کرده بودم یک پدر شهیدی بود و این اتفاق می‌افتد حالا در جشنواره دفاع مقدس می‌گویید این اتفاق افتاده در جشنواره‌های دیگر، من الان بازخوان جشنواره شهر هستم و بخش خیابانی‌اش را من می‌خوانم و اولین بار است که تجربه بازخوانی دارم، خیلی طرح و ایده‌های جالبی و عجیب و غریبی به دستم می‌رسد؛
تسنیم: و اصلاً شدنی است؟
قلیچ‌خانی: نه. طرح و ایده به دست من رسیده با موضوع رستم و سهراب که خیلی نچسب و بی‌منطق، مثلاً سهراب پراید ثبت‌نام کرده و قسط‌هایش عقب افتاده و زیاد هم است و دو سه کارگردان هم این کار را می‌کنند و مدام هم دارند تکرار می‌کنند و این شکلی هم اتفاق می‌افتد یعنی جشنواره‌های موضوعی، جشنواره ایدز و اعتیاد است، رستم مثلاً رفته سرنگ آلوده استفاده کرده است؛
تسنیم: کدام را خودتان بیشتر دوست دارید؟
قلیچ‌خانی: به نظر من موضوعی کار کردن بد نیست و اشکالی ندارد اینکه خیلی دقیق و حساب‌شده نباشد، ما اولین متاسفانه به ذهن‌مان می‌آید آن را روی صحنه می‌آوریم خیلی پرداختش نمی‌کنیم، در موارد مختلف، چه جشنواره‌های موضوعی و چه جشنواره‌های آزاد، اگر روی آن پرداخت شود اشکالی ندارد، اتفاقاً حتی می‌تواند خوب باشد، قصهٔ اساطیری را می‌آورید امروز، فقط نام رستم و سهراب را یدک می‌کشید و چیز دیگری پشت آن نیست؛
تسنیم: خودتان از این کارها کردید؟
قلیچ‌خانی: خیلی سال قبل بله سال 80، 81 بود یک جشنواره‌ای در ساوجبلاغ برگزار می‌شد دبیرش هم مهرداد کوروش‌نیا بود، آنجا این کار را کردم، یک رستم و سهرابی بودند، یک کار صحنه‌ای بود، یک پرده انتهای صحنه بود که رستم و سهراب و تهمینه در پرده بودند ما سه بازیگر روی پرده بودیم و اضافه‌اش دیگر نقاشی شده بود بازیگران فریز شده بود انگار تصویری از آن پرده هستند، یک نقال می‌آمد یک قصه‌ای را روایت می‌کرد تا به یک جایی می‌رسید که روایتش را نمی‌توانست ادامه بدهد یادش نمی‌آمد یا گم می‌کرد، از اینجا به بعد که راوی دیگر نقالی نمی‌کرد دیگر سهراب بیرون می‌آمد و می‌گفت ادامه‌اش این است، خیلی مسخره بود کاری که کرده بودم، الان فکر می‌کنم می‌گویم وای. ولی همان سال 80 آن را رها کردم و ادامه ندادم.
تسنیم: قرار است در این جشنواره از شما با این سن و سال تقدیر شود بابت فعالیت هنری در حوزهٔ تئاتر خیابانی، به نظر شما این اتفاقی که برای تو افتاده امیدوارم همیشه باشد، چه حسی دارید؟ اصلاً فکر می‌کردید؟
قلیچ‌خانی: نه
تسنیم: فکر می‌کردید چند سالگی از تو تقدیر می‌کردند؟
اولین دوره‌ای که من شرکت کردم اصلاً از این خبرها نبود، کسی متوجه نمی‌شد جشنواره‌ای برگزار شده
قلیچ‌خانی: اصلاً به این فکر نمی‌کردم که یک روزی تقدیر شود، منتظر آن روز نبودم و اینکه آقای فاتح دبیر جشنواره به من زنگ زد و گفت این اتفاق می‌افتد خیلی خوشحال شدم، چون گفت در کنار تو قرار است از عزیز دیگری هم تقدیر شود خوشحال‌تر شدم وقتی نام آن نفر را شنیدم خیلی بیشتر خوشحال شدم، آن نفر شهرام کرمی است، خیلی خوشحال شدم که در این سن این اتفاق برای من می‌افتد و عوامل زیادی است که باعث می‌شود، یک نفر در سن من به عنوان فعالِ تئاتر خیابانی از او تقدیر شود. یکی از اصلی‌ترین عواملش حضور شماست که اینقدر خوب رصد می‌کنید و اینقدر خوب اطلاع‌رسانی می‌کنید شاید 10، 15 سال پیش، مریوان آن سال، اولین دوره‌ای که من شرکت کردم اصلاً از این خبرها نبود، کسی متوجه نمی‌شد جشنواره‌ای برگزار شده، اصلاً هیچ خبری نبود، حتی مردم شهر هم متوجه نمی‌شد که یک جشنواره‌ای 5 روز در شهر آنها برگزار شده!
تسنیم: گفتید مخاطب شما بچه‌ها بودند.
قلیچ‌خانی: بله؛ چون مانند الان نمی‌توانستند هماهنگ کنند. الان بزرگ‌ترین میدان شهر را می‌بندند یک نمایش خیابانی در آن میدان اجرا می‌کنند، آن زمان شاید در پیاده‌روی یک خیابانی این کار را می‌کردند نیروی انتظامی می‌آمد و مانع این کار می‌شد این چند سالی که این اتفاق افتاده باعث شد الان با آرامش جشنواره برگزار شود. منظورم این است کسی هم متوجه نمی‌شد چنین اتفاقی افتاده است، الان با وجود خبرگزاری‌ها و این همه بازتابی که از جشنواره وجود دارد مشخص می‌شود مثلاً آقای فلانی امسال در 5 جشنواره شرکت کرده است، 2 موفقیت کسب کرده و جایزه گرفته است، اینها باعث می‌شود ما سر زبان‌ها بیاییم و دیده شویم و حالا دبیر جشنواره تقدیر کند؛
تسنیم: چند دوره آمدی؟
قلیچ‌خانی: 11 دوره مریوان آمدم.
تسنیم: رکوردار هستید؟
قلیچ‌خانی: قدیمی‌تر از من سعید خیراللهی و مهدی حبیبی هستند، آنها دوره‌ای که من شرکت کردم می‌گفتند دورهٔ قبل هم اینها بودند. شاید تعداد شرکت کردن‌های من بیشتر از آنها باشد ولی یک سال زودتر از من در تئاتر خیابانی مریوان بودند شاید در شهرشان بیشتر کار کردند و از این نظر سابقهٔ بیشتری از من دارند شاید من فعال‌تر بودم.
تسنیم: اگر بگویند نام یک نفر را بگویید که در این جشنواره از او تقدیر کنند نام چه کسی را می‌برید؟ به نظرت کسی را داریم که فعالیت کرده و دیده نشده است؟
قلیچ‌خانی: نه، من معتقدم در تئاتر خیابانی هر کسی هر جایی است سر جایش درست ایستاده است. حُسن تئاتر خیابانی همین است هر چقدر تلاش کنید جلو می‌روید کسی نمی‌تواند پا روی شانه شخص دیگری بگذارد، شاید در تئاتر صحنه‌ای در تهران فضای حرفه‌ای تئاتر این شکلی باشد ولی در تئاتر خیابانی این شکلی نیست، خوب باشید دیده می‌شود، جایزه می‌گیرید، کسانی که می‌گویند کارهای ما را رد می‌کنند ما دیده نشدیم کارهایشان خوب نیست کسانی که کارهایشان خوب است دیده می‌شوند و مورد تشویق قرار می‌گیرند، اگر قرار باشد جایزه‌ای به آنها تعلق بگیرد تعلق می‌گیرد.
تسنیم: الان در شهر به شما می‌گویند ما را ندیدید.
گفتند جایزه گرفتنم در فجر به خاطر وجود آقای کرمی بوده، آقای کرمی داور بوده و قبلاً فرامرز هم بازیگرش بود
قلیچ‌خانی: دو سه جشنواره من بازبین بودم خیلی به من این را گفتند گفتم چه بگویم؟ وقتی شما یک اثری را ارائه می‌دهید ولی 160 اثر دیگر را ندیدید، شاید آن اثرها از اثر شما بهتر باشد، 1 درصد هم احتمال نمی‌دهید از اثر شما بهتر وجود داشته باشد؟ از اثر شما بهتر بودند بالا آمدند، در هر جشنواره محدودیتی است اینجا هم نمی‌دانم چند کار ارائه شده است، 30 کار، حتماً 5، 6 برابر این کار ارائه شده است، حتماً خوب نبودند دیگر، نه رفاقتی وجود دارد نه لابی‌گری وجود دارد همهٔ جشنواره‌ها همین است؛ ولی بعضی‌ها بی‌انصافی می‌کنند زیاد هم به گوشم می‌رسد. همین جایزه فجر اخیری که گرفتم، دوستانی معترض بودند که کار من را ندیدند، اعتراض می‌کردند این آقا نباید جایزه می‌گرفت جایزه گرفتنش به خاطر وجود آقای کرمی بوده، آقای کرمی داور بوده قبلاً فرامرز هم بازیگرش بوده.
تسنیم: اگر خروس در فجر اجرا می‌شد شانس بازیگری در صحنه داشتید؟
قلیچ‌خانی: اتفاقاً یک رفتار خطرناکی شهرام کرمی دارد - خودش هم این را قبول دارد و ما هم همیشه این را می‌گوییم - این است که اینطور مواقع که احساس می‌کند ممکن است بقیه فکر کنند شهرام کرمی چون فرامرز برای او بازی کرده جایزه می‌دهد، جایزه نمی‌دهد اگر هم خوب باشید جایزه نمی‌دهد یعنی این کار را ممکن است انجام بدهد؛ ولی اینکه بیاید به بازیگرش در نمایش سابقش جایزه بدهد اصلاً این کار را نمی‌کند.
تسنیم: به نظرت آنجا شانس داشتی بازیگر نقش مکمل را بگیرید؟
قلیچ‌خانی: فکر نمی‌کنم زور نقش به جایزه نمی‌رسید، من معتقدم زور نقش باید به جایزه برسد، نقش خوبی بود.
تسنیم: با آرین می‌توانی؟
قلیچ‌خانی: خیلی متفاوت است. نمی‌دانم تئاتر شورایی را می‌شود مورد قضاوت قرار داد، اگر قرار باشد نمایش من با یک نمایش دیگر مورد قضاوت قرار بگیرد اصلاً منطقی است؟ ولی آرین می‌تواند این نقش زورش می‌رسد. دوست داشتم در این جشنواره حضور داشت. آرین هم یکی دو دوره در مریوان شرکت کرده است بخش شورایی. الان هم نمی‌دانم جشنواره‌ای باشد آرین بخواهد رقابت کند به غیر از پیام عزیزی که یک وقت‌هایی کارهایش به تئاتر شورایی نزدیک است چه کسی می‌تواند این کار را بکند و چه کسی مطالعه اندازهٔ آرین در این زمینه تئاتر شورایی دارد؟ بعید می‌دانم. شاید خیلی باشند ولی اینکه فعالیت کنند آرین است و بعد هم پیام عزیزی.
تسنیم: خارج از کشور اجرایی نداشتید؟
قلیچ‌خانی: خیابانی نه یک اجرای صحنه‌ای داشتیم در استکهلم بهمن ماه سال گذشته با کاوه مهدوی رفتیم من نمایش زن تنهای؟ را زن‌پوش اجرا به فارسی اجرا کردم و تماشاگر ما فارسی‌زبان بود و خیلی برای آنها جذاب بود.
تسنیم: خانم تسلیمی آمد سر کار شما؟
قلیچ‌خانی: نه، چون توسط خود سفارت و کنسولگری دعوت صورت گرفته بود اتفاقاً با او مکاتبه هم کرده بودند گفته بود هر سالن دیگری به غیر از آنجا که اجرا می‌روید اگر می‌رفتید من می‌آمدم خیلی دوست داشتم بیایم کار شما را ببینم با برگزارکننده‌های آن اجرا مشکل داشت ولی اجرای موفق و خوبی بود.
تسنیم: تاکنون به فکر افتادید تئاتر خیابانی خارج از کشور اجرا کردید؟
قلیچ‌خانی: تلاش نکردم.
تسنیم: این شیوهٔ حامد زارعان را نداشتید؟
قلیچ‌خانی: حامد زارعان شیوه‌اش متفاوت است، تئاترش بازار است، من احساس می‌کنم کاری که می‌کنم بازار ندارد.
تسنیم: کار پارسال شما «شانس» نمی‌توانست برود؟
قلیچ‌خانی: مونولوگ است که فارسی هم دارد اجرا می‌شود اگر به زبان آن کشوری که قرار است آنجا اجرا بکنیم اجرا شود قطعاً می‌تواند جذاب باشد ولی با کاو خیلی فکر کردیم دو سه کانال هم داشت که کار را بفرست، مثلاً در لهستان چطور این کار را اجرا کنیم؟ کارهای خودم اکثراً اینطوری است فکر نمی‌کنم مخاطبی داشته باشیم در اروپا و کشورهای دیگر، حامد به خاطر عروسک‌های غول‌پیکرش و بعضی از کارهای دیگرش قابلیت اینکه در جشنواره شرکت کند را دارد و مخاطب خیلی برای او تعریف نشده که زبان من را متوجه شود، دیالوگی در آن وجود ندارد، من تا الان این کار را نکردم شاید در آینده این کار را بکنم. امسال از من تجلیل کنند خداحافظی می‌کنم؛
تسنیم: می‌خواهید خداحافظی کنید؟
قلیچ‌خانی: از من می‌خواهند این کار بکنم ولی این کار را نمی‌کنم، خیلی از من خواستند خداحافظی کنم، تقریباً سابقهٔ من در تئاتر خیابانی برابر است با سالی که ازدواج کردم و از همان سال ورود کردم به تئاتر خیابانی.
==================
مصاحبه از احسان زیورعالم
==================
انتهای پیام/
