سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است+ تصاویر
سیاهی خانه‌های شهر خبر از عزایی می‌دهد که شهر را در ورودش سیاه‌پوش کرده و سوسوی چراغ‌های کوچک نفتی روی منبر چوبی روشنی خانه‌هایی شده که نماد عزاداری سنتی با نام "سقاخانه‌ها" در بروجرد است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بروجرد، شانه‌های شهر از اشکِ بر محرم می‌لرزد و کوچه‌ها حریم محرم را با طاق نصرت‌ها و تکیه‌ها پاس می‌دارند و باز بر سر در هر خانه‌ای پرچمی از عزای سیدالشهدا(ع) قامت برافراشته تا این‌گونه چهره شهر را در سوگواره‌ای عظیم آماده سازد.
عزاداری‌های سنتی در شهرستان بروجرد در تمام کشور زبانزد خاص و عام است، آئین‌های ویژه عزاداری دهه نخست محرم در این شهرستان آن‌چنان چشمگیر و ویژه است که در کمتر نقطه‌ای از کشور می‌توان مثل و مانندی برایش یافت.
سقاخانه بستن در بروجرد
یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین آئین‌های عزاداری ویژه دهه نخست ماه محرم در شهرستان بروجرد بستن سقاخانه است، سقاخانه در معماری سنتی ایرانی، به فضاهای کوچکی در معابر عمومی اطلاق می‌شود که اهالی و کسبه برای آب دادن به رهگذران تشنه درست می‌کردند.
اما معنای سقاخانه در شهرستان بروجرد قدری از آنچه گفته شده متفاوت‌تر است. یکی از مراسمات مذهبی ویژه ماه محرم برپایی تکیه‌های عزاداری در خانه‌های شخصی مردم شهر بروجرد و نواحی اطراف آن است که به سقاخانه موسوم است.
مرسوم است که بیش از فرارسیدن ماه محرم، برخی از خانواده‌های بروجردی، بر اساس یک نذر قبلی، یک یا چند اتاق از منزل خود را با استفاده از پارچه‌های مشکی، سیاه‌پوش می‌کنند و منبری چوبی با تعدادی چراغ کوچک و بزرگ در بالای اتاق قرار می‌دهند.
دیوارهای سقاخانه با شمایل بزرگان شیعه و نیز اشعار حماسی در مدح امام حسین(ع) و شهدای کربلا آراسته می‌شود و پرچمی سیاه و یا سبزرنگ بر درب منازل برای نشان دادن وجود سقاخانه در آن منزل نصب می‌شود. در این سقاخانه‌ها که بیشتر حالت عمومی دارد معمولاً از عزاداران حسینی با چای یا شیر یا شربت کنار خرما و نقل و گلاب ناب پذیرایی می‌شود.
صاحبان سقاخانه‌ها که معمولاً عصر و شب‌هنگام میزبان عزاداران حسینی در منازل خود می‌شوند از غروب درب منازل خود را آب‌وجارو کرده و بساط اسپند را به‌راه می‌اندازند و منتظر پذیرایی از عزاداران حسینی می‌شوند.
فرهنگ‌هایی که از سقاخانه‌ها برخاست
عزاداران حسینی نیز در بدو ورود به این سقاخانه‌ها خطاب به صاحب‌خانه می‌گویند «بر قاتلان سیدالشهدا(ع) لعنت» و صاحب‌خانه در جواب این جمله می‌گوید «بیش باد» و این‌گونه جمله‌ای مهم و سیاسی در تبیین مواضع شیعیان نسبت به قاتلان امام حسین(ع) بین عزاداران حسینی از دیرباز شکل‌گرفته است و هنگام رفتن از سقاخانه‌ها نیز عزاداران شرکت‌کننده خطاب به صاحب‌خانه می‌گویند «اجرتان با سیدالشهدا(ع)» و برای صاحب نذر آرزوی قبولی عزاداری و نذرش را از صاحب واقعی مجلس می‌کنند.
سقاخانه‌ای برای همه روزهای سال
اما تعداد سقاخانه‌هایی که توسط مردم و به‌صورت سنتی از دیرباز در این شهرستان در خانه‌های مردم بسته می‌شود از شماره خارج است و سقاخانه حضرت ابوالفضل العباس(ع) که در خیابان صفای بروجرد واقع شده یکی از مهم‌ترین سقاخانه‌های بروجرد و تنها سقاخانه‌ای است که در طول سال دایر است و مردم به زیارت آن می‌روند. بانی این سقاخانه شخصی است که در حادثه‌ای با کرامت حضرت عباس(ع) از مهلکه‌ای جان سالم به‌در می‌برد و از آن پس این سقاخانه توسط نوادگان وی در طول سال پذیرای عاشقان و بانیان نذر به محضر قمر بنی‌هاشم حضرت ابوالفضل العباس(ع) شده است.
در ماه محرم و صفر این سقاخانه حال و هوای دیگری به خود می‌گیرد و قریب به یک‌هزار چراغ نفت‌سوز در آن روشن می‌شود و در روز عاشورای حسینی(ع) با صدها چراغ روشن پذیرای هزاران حاجتمند است که در بعد از ظهر عاشورا مقابل سقاخانه برای گرفتن چراغ، به‌نیت گرفتن حاجت می‌ایستند که در این مراسم صاحب نذر با گرفتن یک چراغ نفت‌سوز نیت می‌کند که اگر تا محرم سال بعد حاجت بگیرد یک چراغ دیگر بخرد و آن را برای سقاخانه بیاورد.
سقاخانه‌های بروجرد در فهرست میراث معنوی کشور
حجت‌الله یارمحمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با تشریح آئین‌های عزاداری سنتی در این شهرستان می‌گوید: شهرستان بروجرد همچون دیگر مناطق کشور مراسمی خاص عزاداری سیدالشهدا دارد که مهم‌ترین مراسمی که خاص این شهرستان است و در این ایام برگزار می‌شود سقاخانه‌های بروجرد است و یکی از مراسم‌های عزاداری ویژه و منحصربه‌فرد در سراسر کشور است که این مراسم با توجه به جزئیات و روند طراحی آن در سال 91 ثبت میراث معنوی کشور شده است.
وی با بیان اینکه سقاخانه‌ها در حقیقت نمادی از پذیرایی عزاداران حسینی با آب است، می‌افزاید: برگزاری سقاخانه‌های زنانه در خانواده‌هایی که مرد حضور نداشته‌اند و امکان پذیرایی از مراجعین مرد وجود نداشت از دیگر آئین‌های عزاداری سنتی این شهرستان است که زنان اقدام به بازگشایی سقاخانه‌های زنانه در منازل خود می‌کردند که این سقاخانه‌ها کاملاً خانگی است و یکی از مردمی‌ترین نوع عزاداری‌هاست و با حداقل امکانات خانه و با توجه به نذری که داشتند برپا می‌شده و در ابتدا از عزاداران با شربت و آب و با ورود چای به کشور با چای پذیرایی می‌کردند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد بیان می‌کند: مرسوم بوده جوانان و نوجوانان دسته‌به‌دسته جمع شده و خانه به خانه به این سقاخانه‌ها رفته و ذکر مصیبتی می‌خواندند و بعد از تناول مختصر پذیرایی شامل چای و شیرینی به خانه بعدی می‌رفتند.
وی با اشاره به نامعلوم بودن قدمت سقاخانه‌ای بروجرد عنوان می‌کند: رسم سقاخانه رسمی کهن است که تنها در شهرستان بروجرد و برخی روستاهای این شهرستان برگزار می‌شود و قدمت آن‌هم معلوم نیست اما بر اساس بررسی‌های انجام‌شده متعلق به چندین نسل قبل است چرا که سقاخانه‌ها به‌صورت موروثی بسته می‌شد به این معنی که خانه‌ای که سقاخانه داشته است به‌صورت موروثی پسر بزرگ خانواده مکلف بوده این رسم را انجام دهد و به‌این‌ترتیب تا نسل امروز رسیده است.
برگزاری آئین‌های ویژه عزاداری در منزل آقابزرگ بروجردی
یارمحمدی با اشاره به توجه ویژه شهروندان بروجردی در این ایام به منازل علما و برگزاری آئین‌های ویژه عزاداری و نذرونیاز در این خانه‌ها می‌گوید: یکی از خانه‌هایی که مورد توجه مردم بروجرد است بیت مرحوم حضرت آیت‌الله میرزا محمود صاحب مواهب است که ایشان از علما و فضلای طباطبایی بروجرد بوده که ایشان را به نام آقابزرگ می‌شناختند و به‌دلیل معنویت و شرایط ویژه‌ای که آن بیت شریف داشته از دیرباز موردتوجه عزاداران سیدالشهدا(ع) بوده و عزاداری‌ها به‌صورت موروثی به فرزندان ایشان منتقل شده و امروزه نیز برگزار می‌شود.
وی عنوان می کند: مردم برای نذرونیاز به این خانه مراجعه می‌کنند و یک قطعه خوراکی، استکان و یا شمعی در آن خانه می‌گذاشتند و چیزی به‌عنوان تبرک از آن خانه برمی‌داشتند و معمولاً افراد بعد از بردن آن تبرک در صورت ادای نذرشان سال بعد تعداد بیشتری از آن شیء به خانه آقابزرگ می‌بردند و این کار هنوز هم مرسوم بوده و مردم هم کرامات بسیار زیادی از این منزل دیده‌اند.
به‌گفته وی عزاداری در روز تاسوعا و عاشورا در شهرستان بروجرد به اوج خود می‌رسد و دستجات عزاداری مختلف به‌صورت زنجیرزنی و یا حرکت سینه‌زنی به‌صورت کوپه‌ای با حرکت در خیابان‌ها به خانه‌های علما رفته و با قرائت اشعاری سنتی ویژه این ایام، عزاداری خود را در ظهر همان روز به امام‌زاده جعفر(ع) بروجرد که محل تجمع عزاداران حسینی است ختم می‌کنند.
گزارش از الهام شاهدپور
انتهای پیام/
