عدهای دفاع مقدس را بدون هیچ علتی حبس کردند/ راهِ استفاده از دفاع مقدس را به خوبی درک و تجویز نکردیم
سردار خضرایی متعقد است: ظرفیت انقلاب اسلامی و دفاع مقدس یک ظرفیت فراگیری است که باید همۀ جامعه را دربرگیرد.ارزشهای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی آنقدر عمیق و اثرگذار است که میتواند همۀ مردم را و همۀ گروهها را با هر نگاهِ سیاسی به خودش جذب کند.
باشگاه خبرنگاران پویا- مطالعات اولیه پروژه ساخت باغ موزه دفاع مقدس و ترویج فرهنگ مقاومت، در آذر ماه 1383 آغاز و در ابتدای سال 1385 به تصویب رسید.این موزه که توسط شهرداری تهران تاسیس شد, رسما در سال 91 با حضور مسئولین لشکری و کشوری افتتاح شد.در اواخر سال 1395 با تغییراتی که در ساختار و اهداف موزه انجام شد این مجموعه به «موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس»تغییر نام داد.
سردار جواد خضرایی، مدیر عاملی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را چندین سال برعهده داشت که در ششم مهرماه 95 در دومین جلسه هیئت امنای موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با نظر اکثر اعضا و با حکمی از سوی سردار سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جای خود را به علیاصغر جعفری رئیس سازمان هنری و سینمایی دفاع مقدس داد. سردار خضرایی در دوران دفاع مقدس فرمانده تیپ امام رضا (ع) بود و پس از آن فرماندهی لشکر 27 محمد رسول الله (ص) را برعهده گرفت. فرماندهی تیپ زرهی سپاه، فرماندهی تیپ 25 کربلا، معاونت اطلاعات وعملیات لشکر نصر و معاونت عملیات نیروی زمینی سپاه از جمله مسئولیتهای قبلی سردار خضرایی بوده است. حضور در جبهههای جنگ او را در زمره جانبازان 75 درصد قرار داده است. در سومین روز از هفته دفاع مقدس سردار خضرایی در بازدید از باشگاه خبرنگاران پویا, گفتوگویی با خبرنگاران فرهنگی این مجموعه داشت که متن این گفتوگو را در ادامه میخوانید:
تسنیم: سردار! به عنوان اولین سئوال درباره دلیل تغییر باغ موزه دفاع مقدس و ترویج فرهنگ به موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و مزایای این تغییر توضیح بفرمایید؟
سردار خضرایی: ما سابق بر این با نام باغ موزۀ دفاع مقدس و ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت زیر مجموعه مستقیم شهرداری تهران بودیم و رئیس هیات امنای مجموعه نیز شهردار تهران بود. علیالقاعده هر شهرداری نمیتواند رئیس هیات امنای موزه دفاع مقدس شود مگر اینکه به موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس عِرق داشته باشد. آقای قالیباف دارای این عِرق بود و لذا به موازات همۀ پیشرفتهای کمی و کیفی که در تهران بهوجود آمد، موضوع موزه دفاع مقدس را هم پیش برد. ما به موازات موزه دفاع مقدس، موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را داشتیم که مدعی این عرصه بود، مدعیِ شایستهای که البته شاید فرصت ساخت و تولید و رونماییاش مهیا نشده بود، یعنی قرار بود مثلاً در طول چند سال با چند هزار میلیارد تومان موزه ساخته شود، به نظر میرسید این عقلاً و شرعاً منطقی نبود که وقتی ما به موزۀ ملی میرسیم در یک شهر دو موزۀ بزرگ و ملی داشته باشیم. لذا با بررسیای که فی ما بین رئیس محترم ستاد کل نیروهای مسلح و شهردار تهران به عمل آمد عملاً آن موزه منتفی شد و موزۀ ما را مبنای موزۀ نهایی قرار دادند و «موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» عنوان گرفت. در واقع یک بخشهایی باید تقویت شود تا به کارآمدی لازم برسد، کمتر در مورد این موضوع صحبت شده است.
ما قبل از این به واسطۀ نگاه دوگانه مسئولین به دو موزه مشکلات بسیار زیادی داشتیم، در طول چند سال گذشته واقعاً در این مسیر خیلی سختی کشیدیم، در شهرداری تهران رزمندگانی حضور داشتند، علاقمندانی حضور داشتند اما ساختار فنی و عملکردی شهرداری مصالح توسعه و زیربنایی بود, علیالقاعده شهرداری تهران ربط مستقیم به دفاع مقدس نداشت، مانند خیلی از سازمانها و نهادها مبادرت به اعزام نیرو و مشارکت در دفاع مقدس از طریق اعزام نیرو و اعزام امکانات داشت، اما پایانهای نبود که بخواهد از او به عنوان یک مرکز تحقیقات حول جنگ ادعا داشته باشد و بحث و بررسی کند.
در طول چند سال گذشته این اتفاق مبارک افتاد، پشتیبانی کردند و اینجا این امکان را پیدا کرد که بتواند در این خصوص بحث و بررسی کند، فعالیتهایی را انجام بدهد، اطلاعات را گردآوری کند، شبکههایی را ایجاد کند که من به تفصیل عرض خواهم کرد.
بیشتر اشاره من به آن مشکلاتی است که در آن دوره داشتیم یعنی دوستان ما با اینکه به حق مدعی بودند، چون نمیتوانستند در این حوزه فعالیت جدی بکنند، بدون اینکه نام ببرم به شیوههای مختلف ما را اذیت میکردند، از اینکه این اطلاعات در اختیار مخالفین نظام گذاشته میشود که حالا مشخص نیست این اطلاعات چگونه میتواند برای دشمن مورد استفاده واقع شود تا خیلی از موضوعاتی که من حیا میکنم از بیان آن، اینکه آنجا ممکن است افراد عِرق به دفاع مقدس نداشته باشند، دریافت اطلاعات آنها ناقص باشد و امثالهم، موضوعات مختلفی بود که موجب اذیت و آزار بود و ما خود متوجه بودیم ته این حرفها حسادت است، لذا بدون اینکه با دوستان درگیر شویم و احترامشان را بر خودمان واجب میدانستیم بنایمان را بر کار و تلاش گذاشتیم.
لذا در طول چند سال گذشته کمتر کسی شنیده که مدیریت موزه دفاع مقدس و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت آن زمان، با احدی از مسئولین در حوزۀ دفاع مقدس درگیر شود یا دچار چالش بشود ما فقط بنایمان را گذاشتیم به کار به حسب اینکه مقدورات ما هم کم بود، برای اینکه در این عرصه حضور پیدا کنیم.
عدهای حتی از ارائه فهرست کتابهای دفاع مقدسی به ما خودداری میکردند
مثلا روزی که ما دنبال ساخت موزۀ انقلاب اسلامی بودیم، نیازمند کتاب بودیم. ما یک موزۀ فناوری شده هستیم و با استفاده از ابزار دیجیتال، رویکردهای مختلف دفاع مقدس را ارائه میدهیم، دسترسی اطلاعات موجب شد ما به بعضیها برای دریافت اسناد و مدارک یا برای دریافت کتاب مراجعه کنیم . من یادم است به یکی از ردهها مراجعه کردیم، در یک جلسه 3 ساعت صحبت شد تا بتوانیم فهرستی از کتابهای موجود در کتابخانۀ تخصصی دفاع مقدس دریافت کنیم، واقعاً از دادن لیست امتناع کردند! اما امروز خوشبختانه به عنوان جامعترین کتابخانۀ دفاع مقدس و محورهای موضوعی و انقلاب اسلامی مطرح شدهایم.
در سال جاری و در سال گذشته کتابنامۀ کتابهای این حوزه را برای تمامی کتابخانههای سراسر کشور ارسال کردیم. در واقع کتابنامۀ اول ما مشتمل بر 4 جلد و پیوست الف دربرگیرندۀ 3 هزار عناوین جدید را امسال ارسال کردیم، یعنی متاسفانه نکتهای که دغدغههای ذهنیِ همیشگی من بوده این است که عدهای دفاع مقدس را بدون هیچ علتی حبس کردهاند، همین حبس موجب عدم ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت بوده، یعنی ما ترویج را مترادف با نشر میدانیم هر کجا نشر انجام نشود، یقیناً ترویج معناپذیر نیست یا ترویج اتفاق نیفتاده است یا مثلاً در موضوع دیگری من یادم است یک نفر از دوستان را مشخصاً فرستادم برای اینکه یک بخشی از اطلاعات مورد نیازمان را در قالب یک سند و مختصر فیلمی از یک جایی دریافت کند. دوستان به حسبِ اینکه اینجا ارتباط با شهرداری دارد مثلاً در قبال 10 دقیقه فیلم یا 10 برگ سند تقاضاهایی را داشتند که در اختیار ما نبود، مثلاً تراکم در اختیار ما نیست، آسفالت کردن معبر و محل در اختیار ما نیست با 3، 4 میلیارد تومان از ما برای این موضوعات مطالبه میکردند.
لذا این شرایط موجب شد ما به سمت تولید اطلاعات برویم . یعنی در دورۀ گذشته خیلی به ما سخت گذشت، شما تصور کنید دوستی که سالیان متمادی در یک سنگر جنگیدید از روی حسادت به شما اتهام ضدانقلاب بزند این چقدر میتواند دردناک باشد؟!
اما ما به واسطۀ حفظ حرمت و به واسطۀ اینکه قرار نیست درگیر شویم، سرمان را پایین انداختیم و کارمان را انجام دادیم، اینگونه فشارها موجب شد که به سمت خودکفایی برویم ، ناگزیر ایجاد جامعترین کتابخانه تخصصیِ دفاع مقدس و محورهای موضوعی را در دستور کار قرار دادهایم و یک ساختار دیجیتالِ بسیار بزرگ با ظرفیت اولیۀ 700 ترابایت اطلاعات که تا بینهایت قابل افزایش است، ایجاد کردهایم و خوشبختانه هم به درد خودمان میخورد و هم برای برای پژوهشگران مناسب است.
خوشبختانه با تغییر در نگاه، وضعیت امروز خیلی بهتر شده است یعنی نگاهها بهتر شده است. اگرچه علت این تغییر نگاه، اساساً یک تغییر مهمی نبود یعنی اتفاقی نیفتاد که آن بخواهد تغییر ایجاد کند. مثلاً وابستگیاش به بخشی افزایش پیدا کرد در حالی که وابستگیاش به بخش دیگری کمتر نشده است، یعنی ما به لحاظ برنامهریزی و هدایت ذیلِ هیات امنای منصوب مقام معظم رهبری قرار گرفتیم با یک اساسنامۀ مصوب و پشتیبانی ما کماکان به عهدۀ شهرداری محترم تهران است، قبل هم همینطور بوده است، یعنی قبل از آن هم ما باز یک اساسنامۀ مصوب داشتیم با یک هیات امنای مصوبِ مقام معظم رهبری که پشتیبانی آن در اختیار شهرداری تهران بوده است از لحاظ محتوا تغییری ایجاد نشده است اما با این تغییر نام بعضی از رفتارهای گذشته کنار گذشته شد که ما واقعاً نه علت بروز این برخوردها را متوجه شدیم چیست نه علت تغییر در این نگاه را.
تسنیم: این تغییر نگاهها چگونه رخ داد؟
سردار خضرایی: کمی دقیقتر درباره این موضوع صحبت کنم. اگرچه من این تغییر نگاه را قبول دارم ولی میخواهم عرایضم ایشان را علاقمند کند بر اینکه در این حوزه وقت بیشتری بگذارند. ستاد کل نیروهای مسلح به عنوان عاملِ توزیع و تقسیم ماموریت و نظارت و هدایت عمدۀ قوا علیالقاعدۀ همۀ اقداماتش در بخش نظامی، برای ایجاد بازدارندگی در مقابل دشمن است، هر ماموریتی که انجام بدهد در همۀ بخشهایی که منجر به آمادگی میشود یک بخش از آن ایجاد بازدارندگی در مقابل دشمن است.
به طور طبیعی حفظ نظام و انقلاب ما نیازمند یک بال دیگری است به نام اعتلایِ روحیِ مردم و ایجاد حس مقاومت با الهامات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که این هم میتواند منجر به بازدارندگی شود، یعنی مسلماً دشمن فقط از توانِ فیزیکی و کیفیِ نیروهای مسلح ما در هراس نیست، به موازات توان یا حضور مردم پای انقلاب اسلامی و پای جمهوری اسلامی را مورد سنجش قرار میدهند،اگر ما توانستیم حس مقاومت در مردم را ایجاد بکنیم، اگر توانستیم در بستر دفاع مقدس مسائل تربیتیمان را به خوبی احصاء کرده و در اختیار جامعه قرار بدهیم، این جامعه دچار شرایطی میشود که میتواند در مقابل دشمن ایستادگی کند و به تعبیری آن حس مقاومت در مقابل دشمن ایجاد میشود.
نگاه هیئت امنای موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ایجاد بستر مناسب برای اعتلای روحی مردم باشد
حالا ما برای این موضوع برای اینکه حس مقاومت را به وجود بیاوریم چه داریم؟ به نظرم میرسد معارف و الهاماتِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که ابعاد زندگی در آن است، ابعاد اخلاقی و تربیتیِ موثق در آنها است اینها میتواند عامل ایجاد حس مقاومت و عامل بازدارندگی شود. در واقع من با نهایت احترام خدمت دوستانم در اعضای هیات امنای موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس عرض میکنم، نگاهشان به توسعۀ کمی و کیفی موزه، نگاه به ایجاد بستر مناسب برای اعتلای روحی مردم باشد، از این زاویه به موضوع موزه نگاه کنند تا بتوانند برای آن سرمایهگذاری بیشتری کنند.
ممکن است در ذهن مخاطبان اینگونه جا بیفتد که حالا یک موزه با یک ابعاد فیزیکی چگونه میتواند در این حوزه آنقدر وسیع عمل کند که حس مقاومت را در مردم ایجاد کند؟ من اینجا دو پاسخ دارم. پاسخ نخست من این است که اساسنامۀ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس یک اساسنامۀ کاملاً جدی، قوی و کاربردی است برای اینکه امکان ورود متولیان این حوزه را در همۀ زمینهها مهیا میکند حتی من دیدم بندی در اساسنامه وجود دارد که رصد و مراقبت اقدامات و فعالیتِ حوزۀ دفاع مقدس در سایر ساختارهای کشور را به عنوان وظیفه تلقی کرده است؛ پس اساسنامه اجازۀ توسعۀ فعالیت را میدهد.
دوم, ما از گذشته و در بستر اساسنامۀ قبلی هم به این تشخیص رسیده بودیم که بخشی مربوط به موزه داری و یک بخشی است که مردم می توانند به آن مراجعه کنند به هر تعدادی و از آن بهره ببرند, منتها مخاطبینی که دستشان از ما کوتاه است، چگونه باید مراجعه کنند؟ ما در آن مقطع چند اقدام کردیم که الان هر کدام ممکن است یک عمری از آنها گذشته باشد یا به تعبیری ممکن است هر کدام از اینها امروز باروری دو سه ساله را طی کرده باشند، در یک افزایش حضور فراتر از محیط موزه، ما مانند ایجاد فضای مجازی را در دستور کارمان قرار دادیم که امروز بازدید خوبی از سایت ما وجود دارد به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی، ارتباط با مخاطب برقرار میکند.
تسنیم:دلیل تشکیل شورای ترویج ایثار و شهادت توسط موزه چه بوده است؟
سردار خضرایی: ما به شدت سعی داریم اطلاعات نو و تازهای باشد. یا شورای ترویجی را ما به وجود آوردیم از 44 ماه قبل که تمامی برنامههای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت را ما تعیین کردیم، در واقع یکبار فعالیتها و برنامههایی که در این حوزه انجام شده است را آسیب شناسی کردیم، دوم مشغول شدیم از طریق اساتید دانشگاه و مطلعین و علاقمندانِ علمی این حوزه که برنامهها را مورد تحقیق و بازبینی قرار بدهیم، من مثالهای روشنی را میگویم برای اینکه متوجه شوید و مراجعین محترم خبرگزاری تسنیم متوجه شوند در مقابل چه مشکلِ جدیای قرار گرفتیم.
بخش عمدهای از الهاماتِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس میتواند حافظ مملکت ما باشد
ما هرگاه جنگ را مورد بررسی قرار میدهیم در ذهن اینگونه متبادر میشود که جنگ مظهر بداخلاقی است، بله جنگ در هر کشوری میتواند مظهر بداخلاقی باشد، حقیقت امر این است که در کشور ما این جنگ با تعریف گذشته یک تفاوت جدی پیدا کرد، یعنی مردم در متابعت از حضرت امام و برای نیل به مقصود نهاییِ انقلاب اسلامی در مقابل دشمن ایستادگی کردند و مظاهر اخلاقی و تربیتی در جنگ بروز پیدا کرد که به این دلیل و به دلیل مقاومت مردم در مقابل دشمن و برای حفظ نظام و کیان از آن به عنوان دفاع مقدس نام میبریم.
اگر واقعاً این مظاهر اخلاقی در دفاع مقدس بروز کرده آیا در جامعه امروز نمیشود از این مظاهر استفاده کرد؟ ما اعتقاد جدی داریم که بخش عمدهای از الهاماتِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس میتواند حافظ مملکت ما باشد، مصادیق تربیتی و اخلاقی آن میتواند حتماً نیازمندی جامعه ما را تامین بکند، مثلاً در برخورد با آسیب شناسیِ برنامههای طرح فرهنگ و ایثار مقاومت ما به این نتیجه رسیدیم در یک مورد که سالیانه بیش از 20 هزار گرامیداشت، یادواره و سالگرد در کشور برگزار میشودو به طور متوسط روزانه 60 مراسم در نقاط مختلف کشور برگزار میشود، صرفنظر از هزینههایی که یا از بیتالمال یا از امکانات شخصی مردم مورد استفاده قرار میگیرد، چه بهرۀ جدیِ معنوی و اخلاقی برای جامعه بروز و ظهور میکند؟ ما کمتر به این رسیدیم که این برگزاری برنامهها میتواند، یک اثربخشی عمیقی داشته باشد علیرغم هزینۀ بسیار زیادی که در بر دارد.
راهِ استفاده از دفاع مقدس را به خوبی درک و تجویز نکردیم
لذا یکبار رفتیم آسیبشناسی کردیم و دیدیم مردم با این نوع از رفتاری که ما تحت عنوان یادوارهها، سالگردها برگزار میکنیم ارتباط نمیگیرند، یعنی آن نیاز جامعۀ ما را تامین نمیکند اگرچه یک عدهای علاقمند، دلسوخته و آدمهای پاک و نورانی با قلبهای علاقمند به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دور هم جمع میشوند حتی ممکن است موجب شادی و طربشان شود اما اثر اخلاقی ندارد، اثر تربیتی ندارد، جامعه از آن تجزیه و تحلیل نمیبرد و نمیتواند از آن استفاده کند. چرا در موضوع عاشورا این اتفاق نیفتاده است؟ چرا علیرغم اینکه 13، 14 مقتل بیشتر از عاشورا موجود نیست، اما امروز بعد از قریب 1400 سال این چنین مردم بهرهای میبرند و اینقدر حماسۀ عاشورا برای آنها اثرگذار است، درحالی که شما میبینید در مقتلخوانی و روضهها اساساً به کمیت عاشورا و تاسوعا پرداخته نمیشود، کمتر به کمیت کربلا پرداخته میشود و بیشتر به روح حماسه صحبت میکنند.
لذا امروز تا میگویند ایثار، آزادگی، گذشت، مقابله با دشمن، رفتار عاشورایی، عاشورای امام حسین در ذهن تداعی میشود، چطور دفاع مقدس ما نمیتواند به میزان ارزش عاشورا عمل کند؟ درحالی که مقام معظم رهبری پیر و فرزانه ما اظهار میفرمایند اگر نصف روز عاشورا توانسته بعد از 1400 سال در چنین جامعهای اثر داشته باشد چرا جنگ 8 ساله ما نتواند برای سالیان متمادی منشاء اثر باشد؟ در واقع ما راهِ استفاده از دفاع مقدس را به خوبی درک نکردیم و به خوبی تجویز نکردیم.
لذا ما از دو جهت شورای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت را ایجاد کردیم، جهت اول این بود که اقداماتِ مرتبط با ایثار و مقاومت در سطح کشور به ویژه در سطح تهران مورد رصد و کنترل و مراقبت قرار بدهیم و هدایتش کنیم به ویژه در داخل شهرداری تهران که مجموعههای بسیار وسیعی از خدمات را در برمیگیرد و البته سازمانهای دیگری که عضو آن شورا بودند از نمایندگان مجلس تا آموزش و پرورش و سایر ردهها. از بُعد دوم ما برنامههای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت یکبار معلوم کردیم، 61 برنامه شد و 107 اقدام، با حدود 360جلسه برای همۀ آن برنامهها و کارفرما و طرح تحقیق نوشته شده و از انتهای سال گذشته ما با61 پژوهشگر قرارداد منعقد کردیم و آنها به دنبال این هستند که بتوانند برنامههای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت تبدیل کنند به یک رفتار، به یک نظامنامه و شیوهنامه و کاربست و ما در اختیار سازمانها قرار بدهیم. در واقع سازمانها بعد از این بعد از اخذ کاربست و نظامنامه و شیوهنامه با یک نگاه علمی و با یک نگاه دقیق به ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت خواهند پرداخت، البته در این مسیر علیالقاعده باید کمک کنند که محققین راه درستی را طی کنند، ولی طبعاً شرایط امروز را ما شرایط مناسب برای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت واقعاً نمیدانیم.
از آن جهتی که عرض کردم سالیانه قریب به 20 هزار نکوداشت، بزرگداشت و مراسمی از این دست نتوانسته از حیث تربیتی جایگاهِ ویژهای را برای مردم به وجود بیاورد. البته ذکر این نکته هم لازم است که بخشی از این برنامهها در طول سال جاری از پژوهشگران دریافت شده است یعنی امروز دوستان ما در طول هفته یک روز کامل را از پژوهشگر فاز اول مشتمل بر فصلهای 1 تا 3 را دارند دریافت میکنند تا اگر پژوهش از کارآمدی لازم برخوردار بود مجوز ورود پژوهشگر به فازهای بعدی را در اختیار قرار بدهند. هنوز مکاتبه با سازمانها برای جلب مشارکتشان انجام نپذیرفته است ولی من احساس میکنم بعد از ارائۀ آن شیوهنامه و نظامنامه باید تغییر محتوایی در ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت به وقوع بپیوندند.
اخیراً شرایط بهتر است ولی در گذشته شما وقتی رسانه ملی را باز میکردید نگاهش به جنگ نگاهِ ماهوی جنگ بود، یعنی تصاویر جنگ را نشان میداد. اگر تصاویر جنگ را نشان بدهیم در نهایت این است که میتوانیم از قاب تصویر ایثارگری، رشادت را نشان بدهیم، اما اینها نیازمند بازآفرینی است، نیازمند بازتعریف با توجه به شرایط محیطی امروز و شرایط اجتماعی ماست، اگر ما توانستیم این بازتعریف را انجام بدهیم میتوانیم از دامنۀ الهامات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس استفاده کنیم ولاغیر. موضوع دفاع مقدس در دفاع مقدس خواهد بود و ما فقط توانستهایم تصاویر را ارائه بدهیم. این برنامههای تحقیقاتی عمدتاً دربرگیرندۀ ابعاد منزلتافزا، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی است، نظام آموزشی را در مقاطع مختلف آموزشی اعم از آموزش و پروروش، نظام آموزش عالی و نظام حوزوی را دربرمیگیرد، هدفگذاری اش حقیقتاً این است که بتواند الهامات گذشته را به جامعۀ امروز منتقل کند و راه درست انتقال را به درستی بتواند تجویز کند.
ورود به حوزه حمایت از پایاننامه های دکتری و کارشناسی ارشد مرتبط با دفاع مقدس
به موازات این اقدامی که عرض کردم ما موضوعِ حمایت از پایاننامههای ارشد و دکتری را برنامهریزی کردیم، جالب است شما بدانید در سایت ایرانداک، سایت رسمی وزارت علوم، بیش از 980 هزار پایانامه و گزارش دولتی و مقاله ثبت شده است که در خوشبینانهترین حالت 800 مورد مرتبط با ایثار و مقاومت یا موضوع شهادت است، یعنی دفاع مقدس در نظام آموزشی ما به دلیل عدم تبلیغ درست، به دلیل عدم تبیین درست هم حتی مظلوم واقع شده است در خیلی از نظام آموزشی ما دانشجویان میروند دنبال موضوعاتی که ممکن است مورد علاقه آنها نباشد اما ناگزیرند چون برای آن منبع وجود دارد، چون استاد راهنما و استاد مشاور توصیه میکند، اگرچه خودشان متعلق به جامعهای هستند که در آن شهید داده شده است، که هنوز آثار بمباران و آثار هجوم دشمن در کشورشان باقیست. لذا بعضی وقتها باعث تاسف است مراجعۀ ما به بعضی از پایاننامههایی که اساساً حتی با فرهنگ ما قرابت و نزدیکی نداشته باشد. متاسفانه همان بخشی از موضوعاتی که مربوط به ایثار و مقاومت و یا شهادت است خیلی عمیق نیست و ما نمیتوانیم از آن به عنوان یک پایاننامهای که یک اثر علمی نافذ است نام ببریم، شما وقتی میگویید پایاننامه دکتری انتظار دارید یک دکترین جدیدی را به جامعه تجویز کند، از آنچه که ما مطالعه کردیم برنمیآید چه بسا اقدامات خود ما حتی نتواند منجر به تولید علم در حوزۀ دفاع مقدس شود ولی احساس میکنیم ایجاد شرایط برای مراجعۀ کمی و کیفی و یا افزایش درصد دانشجویان به این حوزه میتواند موثر واقع شود.
لذا از دو سه سال گذشته وارد این حوزه حمایت از پایاننامههای کارشناسی و کارشناسی ارشد شدیم در حالی که سه تفاوت عمده یا چهار تفاوت عمده اقدام ما با سایر اقدامات ردههای دیگر دارد در اقدام سنتیِ ردههای دیگر فقط پول دادن به عنوان محور حمایت بوده ولی 4 تفاوت ما این است که ما اولاً موضوع و عنوان مورد نیاز برای تحقیق را در اختیار آنها قرار میدهیم امروز اگر شما به سایت موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مراجعه کنید فکر میکنم قریب به هزار یا هزار و دویست عنوان در آنجا آورده شده است که دانشجویان میتوانند استفاده کنند.
دوم یکی از کارهای بسیار سخت مربوط به انجام کار تحقیقاتی در حوزۀ تنظیم پایاننامههای کارشناسی ارشد و دکتری دستیابی به منابع است، ما همزمان با انتخاب موضوع توسط دانشجویان به آنها منابع معرفی میکنیم، یک لیستی از منابع در اختیار آنها میگذاریم؛ سوم به موازات اقدام اساتید مشاور و اساتید راهنما ما استاد ناظر تعیین میکنیم برای اینکه بتواند بخش دفاع مقدسی موثر در موضوع تحقیق را در اختیار قرار بدهد و نکتۀ چهارم امروز یکی از دوستان ما در هفته گذشته چهاردهمین سفر استانیاش را انجام داده است، در هر استان با دانشگاه دولتی، دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور و عمدۀ دانشگاههایی که در آنجا در هر استان ممکن است دارای شعباتی باشند جلسه برگزار میکند و از آنها هم میخواهد که این امر را در بین دانشجویانشان تجویز و ترغیب بکنند که در این حوزه ورود بیشتری داشته باشند و خوشبختانه این موثر واقع شده به گونهای که امروز ما شاهدیم جمع زیادی از دانشجویان در حال مراجعه هستند و امیدوارم این به یک جریان اجتماعی در حوزۀ علمی تبدیل شود.
یک موضوع دیگری که ما به موازات دنبال کردیم و امیدوارم نتیجه بخش باشد این است که شاهد بودیم در بخش مربوط به پژوهشها، منابع در اختیار پژوهشگر قرار نمیگرفت یا پراکندگی در اطلاعات وجود داشت از این جهت ما مبادرت کردیم به برگزاری جلسات تطبیق اطلاعات و احصای تاریخ شفاهی، به طور متوسط سالیانه 800 جلسه برگزار میشود یعنی به طور متوسط روزانه 2.5 جلسه و از رزمندگان مختلف ارتش، سپاه، وزارت دفاع و نیروهای مسلح و جهادگران در قالب 18 کارگروه دعوت کردیم که اینها بیایند و مطالبشان را بیان بکنند به نظرمان میرسد ما اندوختههایی که میتواند موجب نوشتن بزرگترین مقاتل دفاع مقدس باشد را داریم تهیه میکنیم واقعاً تلقی ما از دفاع مقدس تلقیِ جنگ حق و باطل است و معتقدیم اگر بخواهیم حقانیت دفاع مقدس را جا بیندازیم، میبایست پژوهشهایی که در این حوزه انجام میشود و مدارکی که در این حوزه وجود دارد را بتوانیم در اختیار پژوهشگران آتی قرار بدهیم. خوشبختانه بانک اطلاعاتی امروز در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شکل گرفته است، البته به شرط اینکه بهرهبرداری دانشجویان مفید باشد میتوانند از آن استفاده بکنند.
تسنیم: سازمانهایی که مرتبط اصلی با موضوع دفاع مقدس هستند، به درستی نمیتوانند این فرهنگ را ترویج و نشر دهند. کاری که شما انجام دادید، چقدر الزامآور است سازمانهایی که مسئولیت اصلی ترویج فرهنگ دفاع مقدس را بتوانند آنها را اجرا کنند؟
سردار خضرایی: واقعاً اعتقاد قلبی من است، ما خودمان را کارگر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی میدانیم یک روز کارگری برای نظام مقدس حضور در جنگ بوده و مقابله با دشمن، امروز اشاعۀ اهداف دفاع مقدس و تبیین ارزشهای دفاع مقدس را به عنوان وظیفه احساس میکنیم. وظیفۀ ما این بوده که بیاییم و آن موضوعات را خوب منعکس یا تبیین بکنیم، مسلماً همۀ جنبههای تربیتی و جنبههایی که میتواند موجب آشناییِ بیشتر مردم با واقعیتهای دفاع مقدس شود ممکن است در اختیار ما نباشد یا به تعبیری من احساس میکنم دیگران هستند.
به طور متوسط بیش از 75 درصد از پدران و مادران شهدا که مهدِ تربیتیِ شهدا بودند از دنیا رفتند
پژوهشگران، علاقمندان و عالمان به این حوزهها و به ویژه عالمان به حوزههای تربیتی و اجتماعی که میبایست بیایند و از اینها استفاده کنند. مهم این است که پدران و مادران محترم شهدا دارند کمکم دارند از دنیا میروند بنا به آماری که بنیاد شهید ارائه کرده به طور متوسط بیش از 75 درصد از پدران و مادران شهدا که مهدِ تربیتیِ شهدا بودند از دنیا رفتند. طیفی از رزمندگان به دلیل کهولت سن یا به دلیل مجروحیتهایی که داشتند اینها دارند از دنیا میروند یا به شهادت میرسند. ما در آیندۀ نه چندان به روزی برسیم که دیگر عضوی از کسانی که در جبهه حضور داشتند دیگر در بین ما نباشند بعد اگر بخواهیم دفاع مقدس را بشناسیم باید به چه کسی مراجعه کنیم؟ ما تکلیفمان را فعلاً بر این قرار دادیم که بیاییم برویم و اطلاعات و اسناد و مدارک آنها را و مستنداتی را که وجود دارد را جمعآوری کنیم، مسلماً بعید به نظر میرسد که تکلیف غایی ما استفاده از همۀ این موضوعات برای ایجاد ترتیبات اخلاقی و رفتاری باشد.
منتها یک اعتقاد جدی داریم، معتقدیم دفاع مقدس نه تنها الهاماتش تاریخساز است بلکه امکان تمدنسازی دارد کما اینکه احساس میکنیم امروز تمدن و تاریخ ما برگرفته از واقعیتهای عصر پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین(ع) و عاشورای حسینی است. اگر واقعاً چنین موضوعی وجود دارد که به آن معتقد هستیم به تنهایی کفایت نمیکنیم برای اینکه همۀ داشتههایی این صحنه را به تنهایی حمل بکنیم بلکه ما وظیفه داشتیم برای اینکه در این دوران گذار اطلاعات و یا نیازمندیهای آن مقتلِ بزرگ تاریخی را جمعآوری بکنیم، بیشک در آینده علاقمندان این حوزه بسیار زیاد خواهند بود که بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند البته راهِ استفاده از اطلاعات هم به طور طبیعی اساسنامه تعیین کرده است، در واقع اساسنامۀ ما این اجازه را میدهد که در این حوزه پژوهش انجام شود و یا ردههایی که مسئولیت دارند و یا میتوانند مسئولیت داشته باشند را مشغول بکند و از آنها بخواهد در این حوزه کار و تلاش جدیتر را انجام بدهند.
خوشبختانه امروز ما در دو بخش رسانه به عنوان موزه مشغول فعالیت هستیم که یک روزی در راس کار ما بود ولی امروز در وادی دیگری فعالیت میکنیم که محیط و محدودیت فضایی ندارد و به کل جامعه قابلیت گسترش دارد از جمله شورای ترویج فرهنگ و ایثار مقاومت، از جمله بانک اطلاعاتی، از جمله جلسه تطبیق اطلاعات، احصای تاریخ شفاهی، از جمله اعزام مردم در قالب کاروانهای راهیان نور به مناطق عملیاتی، حمایت از پایاننامههای ارشد و دکتری، حضور در مجامع علمی با برگزاری همایشهایی که تا به امروز برگزار شده و اینها میتوانند نتایج ارزندهای باشد ما در سال گذشته همایش گردشگری و موزههای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را در دستور کار قرار دادیم که برگزار شد، همایش مبانی معماری موزههای دفاع مقدس را در دستور کار قرار دادیم که انجام شد و در سال جاری همایش ترویج فرهنگ و ایثار مقاومت به عنوان سومین همایش در دستور کار قرار دادیم که وقتی مقالات دریافت شود و این مقالات در اختیار مردم قرار بگیرد، یقیناً میتواند استفادههایی را موجب شود.
نکتهای که آزاردهنده است این است که در این مسیر ما یک قدری احساس تنهایی میکنیم، دفاع مقدس یک برهۀ تاریخی است بر یک بخشی از نظام نیست، بگوییم صنف پوشاک فقط درگیر دفاع مقدس بوده یا فقط صنف کفاش درگیر دفاع مقدس بوده است، همۀ نظام سیاسی ـ اقتصادی و اجتماعی ما به نوعی درگیر دفاع مقدس بوده است، شهدا متعلق به همۀ جامعه است، ایثارگریهایش متعلق به همۀ جامعه است، پیروزیهایش متعلق به همۀ جامعه ماست اما امروز وقتی شما به صورت کلی مراجعه میکنید میبینید مردم به دفاع مقدس احترام میگذارند، مردم به ساحت مقدس شهدا احترام میگذارند اما زمینۀ بهرهمندی، زمنیۀ بهرهوری مردم از مکنونات و واقعیات ارزشآفرین و اخلاقیِ دفاع مقدس پوشانده مانده و از آن استفاده نشده است.
در واقع نگاهِ مردم به خاطر نوع برخورد ما با دفاع مقدس فقط یک نگاهِ احترامآمیز است بدون هیچ بهرۀ دیگری، لذا شرایط به گونهای است که دفاع مقدس نتوانسته است تولید تربیت بکند یعنی تولید اخلاق بکند یا کمتر توانسته و یا اگر توانسته است کمتر از آن چیزی بود که ما توقع داشتیم اما به سادگی میدانیم یک ضدارزشهایی در جامعه تبدیل به ارزش میشود، برای آن تبلیغ هم نمیشود کسی هم بیلبورد و عرشۀ پول در اختیارش قرار نمیدهد، کسی نمیآید رسانه در اختیارش قرار بدهد ولی مردم میبینند و از دیدهشان الهام میگیرند در واقع یکی از فضاهای ایجاد شرایط تربیتی یا پذیرش مسائل تربیتی دیدن است، ما خیلی وقتها نتوانستیم در منظر شهری و مبلمان شهری، در کتابهایمان، در محاوره و فیلمهایمان به خوبی ارزشها را تبیین کنیم یعنی کمتر شده در طول یکسال فیلمهایی ساخته شود و بگوییم 60 درصد از این فیلمها فیلمهای ارزشی بود که به تاریخ و تمدن دفاع مقدس ما نزدیک بود.
وقتی میگوییم دفاع مقدس، دفاع مقدس نه به معنای جنگی بود که بر ما گذشت، به معنای مسائل اخلاقی که میشود از دفاع مقدس درآورد و پیرامون آن فیلم ساخت. این ممکن است موجب نگرانی خود کارگردانان محترم و یا تهیهکنندگان هم باشد حتی اگر چنین موضوعی وجود داشته باشد که کارگردانان و تهیهکنندگان هم از این امر ناراحت شوند باز تقصیرش به گردن ماست چون نتوانستیم به خوبی این نیازمندی را در اختیار قرار بدهیم، من معتقدم دفاع مقدس و انقلاب اسلامی محصول حضور ملت با همۀ امکاناتش برای حفظ کیان انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی است و در آن ارزشهای اخلاقی و اجتماعی بروز کرده است که یقیناً در بعد از جنگ بسیار قابلیت استفادۀ بیشتری دارد تا در جنگ، منتها باید باز آرایی شود، اگر ما ایثار به معنای شهادتطلبی در دفاع مقدس را داشتیم امروز این ایثار باید بازتعریف و بازآرایی شود با نگاهِ جدید و تحت عنوان ایثار به عام که امروز مورد احتیاج جامعه ماست اینکه جامعه بهم خدمت و کمک کنند مورد نیاز جامعه ماست. این بخش و این فصل موثقی از این نیازمندی مورد استفاده نبوده چرا که کمتر در این حوزه ما کار کردیم.
ارزشهای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی آنقدراثرگذار است که میتواند همۀ مردم را و همۀ گروهها را با هر نگاهِ سیاسی به خودش جذب کند
تسنیم: در خاتمه اگر نکتهای هست بفرمایید؟
سردار خضرایی: ما نمیتوانیم دلخوش باشیم به اینکه جمعیت زیادی از جوانان و مردم ما با اعتقادات عمیقی به ارزشهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ورای مرزها از انقلاب اسلامی دفاع میکنند ما معتقدیم ظرفیت انقلاب اسلامی و دفاع مقدس یک ظرفیت فراگیری است که باید همۀ جامعه ما دربر بگیرد، ما در موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس خودی و غیرخودی نداریم، ارزشهای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی آنقدر عمیق و اثرگذار است که میتواند همۀ مردم را و همۀ گروهها را با هر نگاهِ سیاسی به خودش جذب کند کما اینکه من معتقدم حتی ضدانقلاب وقتی به موضوع دفاع مقدس میرسد از حیث ملی به دفاع مقدس احترام میگذارد.
بنابراین این دیگر وادی رفتارهای سیاسی نیست که بگوییم این بخش از جاده را دربرمیگیرد، میشود تقسیمش کرد کم یا زیاد هستند، این قابلیت وجود دارد، ما نتوانستیم از آن استفاده کنیم راهش هم دو موضوع است، یکبار ما اقدامات ترویجی میتوانیم موضوع را آسیبشناسی کنیم، نمیگویم به خودمان نمره بدهیم شاید یک نفر از من از نمره کم بدش بیاید، نه فقط آسیبشناسی کنیم ببینیم اشکالات ما در این حوزه چه بوده و چگونه عمل کنیم و آیا اثربخشی داشتیم یا خیر؟ دوم شیوههای نوین اثرگذاربخشی و رفتاری و تربیتی را بتوانیم از آن احصاء بکنیم اگر توانستیم آن را به خوبی دربیاوریم این بیشک مورد استقبال مردم قرار میگیرد، ما در شرایطی هستیم که خیلی مشتاقان به شهدا و ایثارگران در جامعۀ ما وجود دارند که از هر کاری فروگذار نیستند حتی توسل به شهدا، چطور میشود که این بخش کمی یا یک بخشی از جامعۀ ما فقط این توسل را متوجه میشوند اما متوجه نمیشوند؟
متاسفانه بعضی وقتها در جامعۀ ما دفاع مقدس یک لغلغۀ زبانی است تا یک برنامهریزی برای رسیدن به یک هدف تربیتی
ما ابزار کار را فراهم نکردیم برای اینکه یک شهید در دورهای که بعد از اینکه به شهادت رسیدند قابل مراجعه است، اخلاق و رفتارش میتواند زمینههای تربیتی و خلقی برای جامعه ایجاد کند. امروز ما رفتار علیاصغر(ع) و سیدالشهدا(ع) و حضرت علیاکبر(ع) را به عنوان یک نماد اخلاقی میشناسیم اگرچه کم و کیفش را خیلی مختصر میدانیم اما خیلی افراد از آن الهام میگیرند. چطور میشود در دفاع مقدس با وجود مظاهر اخلاقی متنوع، متعدد و ارزشی این جنبهها مورد استفاده واقع نشدند؟ من معتقدم متاسفانه بعضی وقتها در جامعۀ ما دفاع مقدس یک لغلغۀ زبانی است تا یک برنامهریزی برای رسیدن به یک هدف تربیتی. نگاه کنید بدون اینکه من نگاهِ سیاسی داشته باشم در طول چند سال گذشته در موضوع ایثار و مقاومت یا ایثار و شهادت چند جلسه برگزار شده است؟ اساسنامه بعضی از ردهها که مرتبط با موضوعِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و یا شهید است چقدر به طور متوسط به موضوع ترویج فرهنگ اشاره دارد؟ اما کمتر به آن پرداختند، در واقع من میگویم ما توسعهیافتگی را نباید در زیرساختهای فنی و عمرانی ببینیم، توسعهیافتگی برای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در مدلِ مفهومی خود یعنی هم توسعۀ زیرساختهای فنی و هم توسعۀ اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی است، آدرسش برای نیل به آن کجاست؟ ارزشهای دفاع مقدس با بازآرایی یا بازتعریف مجدد آن که اگر این اتفاق بیفتد واقعاً جامعۀ ما میتواند جامعه الگو باشد کما اینکه در خیلی از زمینهها الگو هستیم.
امروز وقتی افراد خارجی به کشور ما مراجعه میکنند در بعضی از زمینهها از مردم ما به عنوان الگوهای اجتماعی نام میبرند، من بخش ارزشی آن را عرض میکنم، چرا ما به منتهای قلۀ اخلاقی نرسیم و چرا به عنوان آدمهای اخلاقی برگرفته از یک تمدن سُترگ و عمیق نام برده نشویم؟ به ویژه اینکه یک حُسن رفتاری به نام مقابله با دشمن هم در پروندۀ تمدنی ما وجود دارد. من معتقدم اگر این کار انجام نشده است تقصیر آن با مردم نیست الناس علی دینِ ملوکٍ، مردم از رفتار پادشاهانشان عبرت میگیرند یا به رفتار آنها عمل میکنند، اگر شما سیاستگذاری فرهنگی را بردید به سمتی که دفاع مقدس مغلوب شد، فقط دفاع مقدس محترم میماند و غیرقابل استفاده اما اگر گفتید چه چیزهایی در جامعه موردنیاز ماست که میتوانیم از دلِ الهامات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به دست بیاوریم، بستر دفاع مقدس یک بسترِ مقدسی است که میتواند خیلی از نیازمندیها را تامین کند، هم تامین امنیت و هم تامین نیازمندیهای اخلاقی، تربیتی و حتی اقتصادی. آن رویه است که در دفاع مقدس میگوید اگر من ندارم با گرسنگی در مقابل دشمنان مقاومت میکنم، چگونه میشود آن رفتار را بازآفرینی کرد تا به سیاق جامعۀ ما خوش بیاید و بتواند از آن بهره ببرد؟ این نیازمند یک اقدام پژوهشگرانه است که امیدوارم اقدامات اولیه، کمی و کمارزش ما یک آغاز خوبی باشد و امیدوارم علاقمندان به این حوزه بتوانند فعالیت بیشتری را در این حوزه انجام بدهند.
من امیدوارم متولیان فرهنگی جامعه ما، سازمانها، وزارتخانه و اداراتی که در برخورد با موضوعات ترویج فرهنگ و ایثار مقاومت هستند از ما به طور ویژه مطالبه بکنند تا ما مطالعاتمان را در اختیار آنها قرار بدهیم و آنها از این برنامهها و از این نظامنامهها و شیوهنامهها و کاربستها استفاده بکنند. توقع دارند شهرداری محترم تهران به عنوان پشیبانیکنندۀ از گذشتۀ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باز در این عهد ارزشیاش با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بماند و بتواند پشتیبانی لازم را به عمل بیاورد.
اعضای شورای شهر تهران زیرساختهای توسعۀ کمی و ایجاد زمینههای فرهنگی برای مردم ببینند
واقعاً من ضمن اینکه تشکر میکنم از اعضای شورای شهر تهران، از آنها توقع دارم که شهر را در دو بخش زیرساختهای توسعۀ کمی و ایجاد زمینههای فرهنگی برای مردم ببینند یعنی قرار نیست ما در کوتاهمدت تبدیل بشویم به یک شهری با خاصیتهای یک شهر اروپایی شاید اصلاً نیاز نباشد اما اگر ما به زیرساختهای شهر اروپایی یا شهر پیشرفته رسیدیم اما مردمش برخوردار از تربیت اسلامی و انقلابی و برگرفته از ارزشهای دفاع مقدس نبودند این شهر با سایر شهرها چه تفاوتی دارد؟ بنابراین جای توقع و درخواست از اعضای موثر در کمیسیون فرهنگیاست که نسبت به این موضوع توجۀ بیشتری مبذول کنند و ما در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کاملاً برای اینکه بتوانند منابع مورد نیاز را در اختیار قرار بدهیم تا اعضای محترم شورای اسلامی شهر بتوانند توسعه را همزمان هم در بخش تربیتی، هم در بخش افزایش زیرساختهای کمی قرار بدهند یا ایجاد کنند را در اختیارتشان قرار بدهیم.
البته از دوستان شورای اسلامی قبلی شهر تهران تشکر میکنم به واسطۀ پشتیبانیشان، اما فراموش نمیکنم در طول چندین سال تصدیشان تعداد بسیاری از آنها به موزۀ انقلاب اسلامی نیامدند و من به خاطر دارم و آمار دارم به خیلی از جاهای دیگر رفتند اگرچه آنجا غیرارزشی نبود یا حتی ممکن بود ارزشی باشد، جا دارد گلهمندی کنم از بخش زیادی از آنها حتی در یک بار از 11 نوبت اعزام کاروان راهیان نور در طول 5/5 سال یک بار به اعزام راهیان نور نیامدند، جا دارد انتقاد کنم از اینکه یکبار اجازه ندادند در صحن علنی شورا موضوعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مطرح شود فقط به خاطر اینکه یکی از آن آقایان عضو هیات امنای موزه دفاع مقدس و ترویج فرهنگ و ایثار مقاومت نبود یعنی آن فرد به ذهن و خاطر شریفش نیاورد که اگر من را نادیده گرفتند یک ارزشی به نام ترویج فرهنگ و ایثار مقاومت وجود دارد که همۀ ما باید کارگر آن باشیم و همه وظیفه داریم آن را دنبال کنیم، البته من تقدیر میکنم از پشتیبانی عمومیشان و امیدوارم که همۀ دوستان ما، همۀ سیاستگذاران فرهنگی، همۀ سیاستگذاران بخشهای توسعۀ کمی و کیفی شهر تهران، همۀ اعضای هیات امنا موفق شوند تا در بستر اساسنامه و کارکردهای موزه انقلاب اسلامی بتوانند بخش مربوط به عمقبخشی به تربیت و فرهنگ اجتماع برگرفته از الهاماتِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را برنامهریزی کنند و انشاءالله از آن استفاده و بهره ببرند.
-----------------------------
گفتوگو از علیرضا خوب بخت
-----------------------------
انتهای پیام/