بررسی تحولات منطقه و روابط ترکیه و ایران بعد از همه‌پرسی اقلیم کردستان
کارشناس مسائل ترکیه معتقد است که در صورت ادامه اصرار بارزانی بر جدایی از عراق، ترکیه و ایران چنین حادثه‌ای را تحمل نخواهند کرد و بارزانی با تحریم‌های سنگین مواجه خواهد شد.
به گزارش گروه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، رفراندوم جدایی کردستان عراق با مشارکت 72 درصدی پایان یافت و مسعود بارزانی رئیس حزب دموکرات کردستان پیروزی این همه پرسی را اعلام کرد، پس از واکنش جامعه ملل و همسایگان عراق و تهدیدهای دولت مرکزی بغداد علیه کردستان، هیات نظامی و عالیرتبه ترکیه راهی تهران شد، هفته گذشته ژنرال خلوصی آکار رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه به همراه هیاتی امنیتی و نظامی با مقامات ایران دیدار و گفت‌وگو کرد، این سفر در راستای سفر رئیس جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان انجام شد که چند روز بعد انجام گرفت. حضور هیات ترکیه در تهران و بررسی اوضاع سیاسی عراق با فقدان جلال طالبانی را با سید علی قائم مقامی کارشناس ارشد مسائل ترکیه و غرب آسیا بررسی کرده‌ایم که از نظر خوانندگان می‌گذرد.
تسنیم: سفر ژنرال فرمانده ستاد مشترک ارتش ترکیه به ایران را با توجه به وضعیت سیاسی عراق و همه پرسی اقلیم کردستان چه طور ارزیابی می‌کنید. آیا این سفر صرفاً می‌تواند درباره کردستان تلقی شود؟
قائم مقامی: ترکیه به عنوان یک عضو ناتو و همچنین از لحاظ سیاسی، امنیتی، اطلاعاتی و نظامی عضو ناتو و متحد استراتژیک آمریکا است. ترکیه تاکنون با متحدین منطقه‌ای آمریکا مانند پاکستان، افغانستان، عربستان، قطر و امارات همکاری و قردادهای نظامی را امضا می‌کرد. این سفر از این نظر مهم است که علی رغم مخالفت‌های آمریکا و ناتو ترکیه تلاش می‌کند که با ایران همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی را افزایش دهد.
تسنیم: دلایل این همکاری را توضیح دهید.
قائم مقامی: تحولات منطقه، به خصوص مساله جدایی کردستان عراق تبعاتی را به همراه دارد. چراکه خطرات بسیار بزرگی از جمله درگیری‌های قومی، نظامی و استراتژیک این منطقه را تهدید می‌کند. خصوصاً نفوذ آمریکا و اسرائیل در منطقه و تهدیدهای ناشی از آن را هم باید مد نظر داشت. این تهدیدها مشترک است. به معنای اینکه ایران، ترکیه، سوریه و عراق در معرض تهدیدهایی امنیتی و نظامی مشترک هستند. تهدیدها به نوعی نشان می‌دهد که منطقه در معرض خطر گسترش جنگ قومیت‌ها و تجزیه طلبی در منطقه با محوریت آمریکا و اسرائیل قرار دارد.
تسنیم: گسترش تجزیه طلبی به چه معنایی؟ کمی توضیح دهید.
قائم مقامی: به معنای طرح "خاورمیانه بزرگ و شمال آفریقا" است. بر اساس آن طرح باید سلطه و حاکمیت سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، امنیتی و نظامی و انرژی آمریکا بر این مناطق گسترش یافته و تقویت شود. خاورمیانه 34 درصد منابع انرژی نفت و گاز طبیعی با کیفیت بسیار بالا را دربر دارد. اگر ذخایر نفت و گاز مصر و الجزایر، لیبی و تونس نیز افزوده شود، ذخایر انرژی کشورهای خاورمیانه و عرب به 69.6 درصد انرژی جهان خواهد رسید.
"خاورمیانه بزرگ و شمال آفریقا" از شمال آفریقا تا پاکستان، مغرب، الجزایر، تونس، لیبی، مصر، ترکیه، ایران، عراق و سوریه، یمن، قفقاز جنوبی، افغانستان، کشورهای آسیای میانه، آسیای جنوبی مغولستان، حتی برخی از جمهوری‌های فدرال روسیه را در بر می‌گیرد. قرار است این کشورها به 22 کشور کوچک تبدیل و تحت کنترل قرار گیرند.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در دوران نخست وزیری خود در سال 2004 خود را رئیس همتراز این طرح اعلام کرد. براساس طرح خاورمیانه بزرگ و شمال آفریقا، سودان را تجزیه کردند. لیبی را اشغال و به سه منطقه تجزیه عملی کردند. در مصر تلاش کردند که بین مسلمانان و قبطی‌ها تنش و درگیری ایجاد کنند.
همان طرح را می‌خواهند در خاورمیانه به خصوص کشورهای همسایه، عراق، ترکیه و سوریه اجرا کنند. در حال حاضر آمریکا در شمال سوریه پایگاه نظامی ایجاد کرده است، اسرائیل نژاد پرست با تفکر صهیونیستی از طریق سازمان اطلاعاتی و تروریستی موساد و شاباک در شمال عراق فعال است. آنها پیشمرگه‌ها را آموزش می‌دهند و مسلح می‌کنند. آمریکا هم در شمال عراق و شمال سوریه گروه‌های وابسته به پ ک ک "حزب اتحاد دمکراتیک" PYD و حتی گروه‌های وابسته به بارزانی یعنی پیشمرگان انجمن نیشتمانیی کورد(شورای ملی کرد سوری ENKS) را آموزش می‌دهند و مسلح می‌کنند تا بتواند ضربات سنگینی را به چهار کشور همسایه وارد کنند. در کنار این مساله سعی بر این است که از این طریق نفوذ ایران را در عراق و سوریه از بین ببرند و عمق استراتژیک ایران را در این کشورها خنثی کنند.
تسنیم: این تهدید استراتژیک شامل ترکیه هم می‌شود و یا ایران ما فقط در خطر است؟
قائم مقامی: ترکیه در خطر است. آمریکا در ظاهر متحد استراتژیک ترکیه است، درباره شمال عراق ظاهراً می‌گوید مخالف استقلال کردستان و حامی تمامیت ارضی عراق است و یا می‌گوید که برگزاری زود هنگام بود. اما در عمل و باطناً تلاش می‌کند که کردستان بزرگ و مستقل که وابسته به خودش است را به وجود بیاورد. یعنی استقلال کردستان به معنای استقلال واقعی ملت کرد نیست، بلکه عملاً به معنی استقلال برای وابستگی شدید به آمریکا است، در همین چارچوب ایالات متحده قصد دارد که از طریق کریدور کردی که شمال عراق، شمال سوریه و جنوب ترکیه تا مدیترانه در برمی‌گیرد، دولت فدرال کردی را به وجود بیاورد.
بر اساس این طرح ارتباط مستقیم ترکیه را هم با جهان عرب، حکومت مرکزی بغداد بعنوان نماینده اصلی و مطلق دولت عراق، کشورهای عرب خاورمیانه و شمال آفریقا را هم کور کند.
این طرح باعث می‌شود که ارتباط مستقیم ترکیه با جهان عرب کاملاً قطع شود. آمریکا تلاش می‌کند که ارتباط ترکیه با جهان عرب را از طریق اسرائیل برقرار سازد. یعنی از لحاظ اقتصادی، امنیتی و سیاسی یا به معنای دقیقتر امنیت اسرائیل را در منطقه را با بهره برداری از توان کشورهای دیگر تامین کند و همچنین ایجاد جنگ قومیتی که به دنبال آن فروش سلاح را به همراه دارد. در کنار این مسائل کنترل بحران‌های ناشی از آن هم مد نظر است.
تسنیم: با توجه به توضیحات شما، می‌توان گفت که ترکیه دست همکاری نظامی و امنیتی به سوی ایران دراز کرده است؟
قائم مقامی: در همین چارچوب ایران و ترکیه برای خنثی کردن این اقدامات امپریالیستی و صهیونیستی باید همکاری مشترکی داشته باشند. چراکه اگر این همکاری نباشد دچار ضربات بسیار شدید اقتصادی، نظامی و امنیتی هم خواهند شد. البته اردوغان با سیاستهای اشتباه در سوریه و عراق باعث شد که به این بحران دامن زده شود. بحران در سوریه و عراق تشدید شود و در کنار آن کشتارها از سوی داعش گسترش پیدا کرد.
تسنیم: برخی تحلیلگران معتقدند که داعش برای بارزانی چندان بد هم نبود، به این معنی که بارزانی از کارت داعش به نفع خودش برای همه پرسی استفاده کرد، نظر شما چیست؟
قائم مقامی: داعش به نوعی به بارزانی خدمت کرد. از لحاظ اینکه باعث شد ترکمن‌ها که همان آذری‌های عراق هستند از آنجا خارج شوند. همچنین شیعیان ترک و عرب به دلیل ترس از جنایات و قتل عام‌های داعشی تکفیری از شمال عراق فرار کنند و این فرار باعث شد که منطقه تا حدودی به دست پیشمرگان و بارزانی‌ها بیافتد. این وضعیت به نفع بخشی از کردها و حامیان بارزانی شد. آنها تلاش می‌کنند که جنگ قومیتی را در منطقه گسترش دهند.
اگر نقشه کردستان بزرگ را مشاهد کنید، متوجه می‌شوید که بخش بسیار مهمی از کشورهای همسایه یعنی ایران، ترکیه، عراق و سوریه در معرض خطر تجزیه هستند. مناطق شرق و جنوب شرقی ترکیه، بخش غرب ایران، از ماکو تا کرمانشاه و حتی خوزستان هم در نقشه به اصطلاح کردستان بزرگ دیده می‌شود و این نقشه‌ای است که آنها منتشر کرده‌اند و قصد دارند که به منطقه خود الحاق کنند. این نقشه نشان می‌دهد که تمام منابع آب و نفت و گاز منطقه در انحصار بارزانی‌ها و ملی گرایان افراطی کرد منطقه قرار می‌گیرد. به همین دلیل این طرح باعث جنگ‌های قومیتی بین کرد، ترک، آذری، عرب و فارس خواهد شد که یک وضع بسیار خطرناکی را در آینده رقم خواهد زد.
تسنیم: در این صورت همکاری نظامی مشترک بین ایران و ترکیه بعید نیست. ایا این دو کشور می توانند مانع از این طرح شوند؟
قائم مقامی: برای مقابله با این طرح، دو کشور قدرتمند ایران و ترکیه که از ثبات خوب امنیتی، سیاسی و نظامی برخوردار هستند، می‌توانند جلوی این فاجعه را بگیرند ، چرا که سوریه دچار بحران است، دولت مرکزی این کشور ضعیف شده است، از آن طرف قدرت مرکزی بغداد هم تضعیف شده است. تنها دو کشور ایران و ترکیه می‌توانند ضامن امنیت و ثبات منطقه‌ای شوند و از تجزیه منطقه و نفوذ بیشتر آمریکا و اسرائیل در منطقه پیشگیری و طرح‌های آنها را خنثی کنند.
تسنیم: از دیدار ژنرال خلوصی آکار و گفت‌وگوهای او با مقامات ایران بگذریم، دیدار اردوغان با مقام معظم رهبری را چه طور ارزیابی می‌کنید؟ به طور کلی اهمیت این سفر و دیدار رئیس جمهوری ترکیه با مقامات ایران چه پیامی برای کدام بازیگران دارد؟ با توجه به اینکه منطقه آبستن حوادث است و اردوغان مسائل زیادی برای مطرح کردن با مقامات ما را داشت؟ پیام این سفر و دیدارهای اردوغان با مقامات ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
قائم مقامی: عبور از نظام پارلمانی دمکراتیک به نظام ریاست جمهوری حزبی در داخل کشور ترکیه باعث شده که جامعه ترکیه بشدت قطبی شود. نظام ریاست جمهوری با آراء بسیار کم یعنی 50.51 درصد تصویب شد. در حالیکه تغییر نظام دولتی بصورت عرفی و حتی حقوقی باید بیش ار 75 درصد آرا داشته باشد. نیمی از جامعه ترکیه مخالف نظام جمهوری حزبی و انحصاری اردوغانی هستند. در نتیجه اردوغان در ترکیه تضعیف شده است.
اتحادیه اروپا نیز بطور رسمی و آشکار مخالفت خود را با نظام ریاست جمهوری حزبی اردوغان اعلام کرد. در نتیجه روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و موتور قدرتمند آن آلمان متشنج شده است. در ترکیه مسئله کردی وجود دارد. مسئله علویان ادامه دارد. روند دمکراتیزه شدن متوقف شده است. مسئله پناهندگان سوری؛ امنیت ملی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ترکیه را تهدید می‌کند. تروریسم داعش و پ ک ک PKK نیز یکی دیگر از منابع تهدید امنیت ملی ترکیه است. گروه فتح الله گولن که متهم به انجام کودتا با حمایت ناتو و آمریکا است، باعث تنش روابط ترکیه با آمریکا شده است.
حمایت سیاسی، تسلیحاتی و اطلاعاتی آمریکا از حزب اتحاد دمکراتیک سوریه PYD/YPG و ارتش دمکراتیک سوری" قوات سوریا الدیمقراطیة Hêzên Sûriya Demokratîk " نیز عامل تنش بین ترکیه آمریکا است. اردوغان در سیاست داخلی و خارجی دچار چالش و مخمصه شدیدی است. اردوغان در سوریه و عراق نیز از تکفیری‌ها و بارزانی‌ها حمایت می‌کرد. در عراق حشد الشعبی را که با فراخوانی و فتوای آیت الله سید علی سیستانی تشکیل و برای نابودی داعش فداکارانه عمل می‌کند به تروریست بودن متهم و بر مبارزه با آن تاکید می‌کرد. گویا اکنون به نعمت حشد الشعبی پی برده است.
در بیانیه ریاست جمهوری ترکیه تاکید شده بود که: رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بنا به دعوت رسمی حسن روحانی رئیس جمهور محترم به ایران سفر کرده و از سوی مقام معظم رهبری آیت الله خامنه نیز پذیرفته شده و مذاکره خواهد کرد." بر همین اساس روسای جمهور دو کشور همسایه چهارمین نشست شورای عالی همکاری استراتژیک برگزار کردند. قرادادها و تفاهم نامه‌ها برای توسعه روابط دوجانبه، تلاش برای حل بحران عراق و سوریه، ارزیابی نتایج نشست‌های آستانه، نتایج سوء رفراندم استقلال کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی محروم از مشروعیت، مناطق کاهش درگیری مسلحانه در سوریه بخصوص منطقه ادلب، احتمال عملیات ارتش ترکیه علیه عفرین با هماهنگی ایران و روسیه برای سرکوب حزب اتحاد دمکراتیک با کادر رهبری جدید در دستور کار قرار گرفت. اردوغان که حامی سیاسی، اقتصادی، نظامی و نفت بارزانی بود، اکنون می‌خواهد که با حمایت ایران و عراق بارزانی را تحریم و وی را وادار به ابطال رفراندم استقلال کند.
اردوغان در مجلس ترکیه خطاب به گروه حزب عدالت و توسعه سخنرانی کرده و گفت: "هدف اصلی احقاق حقوق مردم کرد نیست. بلکه باعث دامن زدن به درگیری قومی کردها با اعراب و ترکمن‌ها و سایر اقوام منطقه خواهد شد. ما هیچکس را تهدید نمی‌کنیم. هزار سال است که ما را می‌خواهند نابود کنند. ولی هرگز موفق نشده‌اند. رفراندم استقلال مانند فرود آوردن خنجری بر قلب تپنده منطقه است. تلاش برای تغییر بافت جمعیتی موصل که قبلاً گفته می‌شد که مرکز خود مختاری اهل سنت می‌باشد، نیز ناشی از اهداف سوء است. می‌خواهند با رفراندم غیر مشروع که بدون مشورت ترکیه انجام گرفت، ترکیه را دچار مخمصه و تضعیف کنند. ترکیه اجازه نخواهد داد در منطقه آتش درگیری قومی و نژادی و مذهبی بر پایه کین و نفرت شعله ور و بر منطقه مسلط شود. عراق ملک مطلق کرد و عرب و ترکمن نیست، ملک مشترک همه مردم و اقوام عراق است. اگر مسئله رفراندم در عراق بصورت مسالمت آمیز حل و ابطال نشود، تحریم‌های محدود گسترش و افزایش خواهد یافت."
اردوغان همچنین گفته بود که:"بارزانی با تکیه به اسرائیل نمی‌تواند نجات یابد. مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز گفت، هنوز دیر نشده است، اگر بارزانی با بغداد روابط خود را بهبود بخشد، ترکیه نیز روابطش با کردستان عراق را عادی سازی خواهد کرد. رفراندم خلاف قانون اساسی عراق و غیر مشروع است. گمرکات و مرزهای عراق در بخش مرزهای ترکیه و ایران با حکومت محلی کردستان عراق باید تحت کنترل بغداد قرار گیرد. درباره کردستان عراق با ایران در حال رایزنی هستیم."
بنعلی یلدرییم نخست وزیر ترکیه نیز گفته است: گمرکات ترکیه با کردستان عراق (حابور- ابراهیم خلیل) مسدود خواهد شد و از طریق گمرکات اوا کوی Ovakoy به تلعفر به عراق صادرات و تجارت انجام خواهد شد. گمرکات و مرزهای شمال عراق بایست به حکومت مرکزی عراق واگذار شود، در غیر اینصورت مرزهای زمینی ترکیه با کردستان عراق مسدود خواهد شد.
مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز تاکید کرد که "ترکیه از حقوق کردها مندرج در قانون اساسی عراق حمایت می‌کند و آماده میانجیگری بین اربیل و بغداد برای حل مسئله است. رفراندم آینده کردهای عراق را به خطر انداخته است. ترکیه از سیاستهای دولت عراق در قبال بارزانی‌ها حمایت می‌کند. ولی مخالف استقلال کردستان است. اگر بارزانی‌ها رفراندم را که خطا محسوب می‌شود بازنگردانند، مخاطب ترکیه تنها بغداد خواهد بود. مجلس ترکیه عملیات برونمرزی را نیز تصویب کرده است. هنوز برای کردستان مهلت تعیین نشده است. ترکیه با بغداد هماهنگی و عمل خواهد کرد. ترکیه درباره سیاستهای اسرائیل انتقاد دارد، ولی روابط خود را قطع و متوقف نخواهد کرد.
تسنیم: با توجه به این وضعیت که شما به صورت مشروح برای ما توضیح دادید، فوت جلال طالبانی رئیس حزب اتحاد میهنی کردستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ تحلیل شما با توجه به رفراندوم اقلیم کردستان و اینکه بارزانی تا دوسال فرجه داده است و برخی معتقدند که او از همه پرسی عقب نشینی کرده است، چشم انداز شما از آینده سیاسی اقلیم کردستان نسبت به حکومت مرکزی بغداد و همسایگان چیست؟
قائم مقامی: جلال طالبانی اتحادیه میهنی کردستان را بر اساس اندیشه‌های سوسیالیستی مدیریت کرده و حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری بارزانی‌ها را به ارتجاعی و قومیت گرا بودن متهم می‌کرد. هنگامیکه صدام جنایتکار در سال 1988 میلادی علیه کردهای شمال عراق سلاح‌های شیمیایی به کار گرفت، طالبانی و اتحادیه میهنی به ایران پناهنده شدند. بارزانی و حزب دمکرات کردستان عراق نیز تحت حمایت ترکیه قرار گرفت. هردو حزب از حملات آمریکا به رژیم صدام برای پایان دادن به اشغال کویت در سال 1991 حمایت کردند. با ایجاد منطقه امن در شمال عراق و استقرار نیروی چکشی آمریکا درمدار 36 درجه شمال عراق، جدایی کردستان از عراق پایه ریزی شد.
در سال 1992 منطقه خود مختار کردستان عراق تاسیس شد. درگیری‌های مسلحانه بین دو حزب کردی در سال 1994 هزاران نفر از کردها را به کشتن داد. ترکیه با اعزام نیرو به شمال عراق به درگیری اتحادیه میهنی کردستان عراق با بارزانی پایان داد. هردو حزب کردی از اشغال عراق توسط آمریکا در سال 2003 میلادی نیز حمایت کردند. اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی با پ ک ک نیز روابط حسنه داشت و با ایران نیز روابط حسنه دارد.
بارزانی هم برای مقابله با پ ک ک از ترکیه حمایت می‌کند، ولی احزاب وابسته به پ ک ک از رفراندم بارزانی حمایت کردند. بارزانی بر تجزیه طلبی خود اصرار می‌ورزد. حتی تهدید کرده است که مدیریت و امنیت گمرکات و مرزهای شمال عراق را به بغداد واگذار نخواهد کرد. اجازه نخواهد داد که ارتش عراق کرکوک و مناطق مورد اختلاف را تحت کنترل خود در آورد. این امر بمنزله اعلان جنگ علیه بغداد خواهد بود. در صورت پیروزی در مقابل ارتش عراق استقلال را عملیاتی خواهد کرد، ولی ترکیه و ایران نیز چنین حادثه‌ای را تحمل نخواهند کرد و بارزانی با تحریم‌های سنگین مواجه خواهد شد.
گفت‌وگو از زهره نوروزپور
انتهای پیام/
