امروز موسیقی تهی و بی‌تناسب باب شده؛ برخی خوانندگان در مفاهیم ابتدایی گیر کرده‌اند
آهنگساز برجسته کشور می‌گوید: امروز دفتر موسیقی سنتی به بیانی بسته شده و همه رو به‌سوی موسیقی مقامی آورنده‌اند؛ امروز موسیقی تهی و بی‌تناسب باب شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، ایران در زمینهٔ موسیقی یکی از پیشتازان همیشگی تاریخ بوده است، این پیشتازی به همت ظهور و بروز فلسفه و جهان‌بینی اسلامی در زمینهٔ مفهومی به شکوه رسیده است، هنرمندان ایرانی در جهان در زمره برترین‌ها قرار دارند و تلاش و مجاهدت آن‌ها درزمینهٔ اشاعه موسیقی ایرانی ارج نهاده می‌شود.
چندی دیگر جشنواره «Visa For Music» پذیرای استاد «علی‌اصغر رحیمی» آهنگساز، استاد موسیقی مقامی و نوازنده برجسته تنبور مؤسس کانون تنبور اصفهان و خالق اثر به‌یادماندنی «بانگی عجب» است، به همین بهانه با او به گفت‌وگو نشستیم تا بیشتر با اندیشه‌هایش آشنا شویم.
تسنیم: آشنایی شما با موسیقی و ساز تنبور به چه صورت اتفاق افتاد؟
علی‌اصغر رحیمی: سال 1370 استاد تورج هنرجو به اصفهان آمد و در مراسمی به نواختن تنبور پرداخت، من صدای تنبور را شنیدم و شیفته این ساز شدم، او مدت کمی در اصفهان ماند و من توانستم در حدود 7 جلسه در کلاسش شرکت کنم.
تسنیم: آموزش خود را چگونه ادامه دادید؟
علی‌اصغر رحیمی: آن زمان در اصفهان کلاس آموزش تنبور نبود به تهران رفتم و از کلاس استاد سیدعلی جابری بهره بردم، سپس در کرمانشاه از کلاس پدر تنبور ایران سید امرالله شاه ابراهیمی استفاده کردم. استاد طاهر یارویسی راوی بزرگ مقام‌های تنبور گوران استاد بعدی من بود.
تسنیم: تدریس را از کی آغاز کردید؟
علی‌اصغر رحیمی: سال 76 از طرف هنرستان موسیقی اصفهان دعوت شدم که اولین کلاس تنبور اصفهان به‌حساب می‌آید، این کلاس از ابتدا مورد استقبال قرار گرفت و سبب شد. قبل از آن‌هم در خانه تدریس می‌کردم. ناگفته نماند که در آن روزگار تعلیم و تدریس موسیقی دشواری‌های زیادی داشت.
تسنیم: گروه موسیقی خود را در چه سالی تشکیل دادید؟
علی‌اصغر رحیمی: همان گروهی که در نخستین سال تدریس در هنرسرای موسیقی اصفهان تشکیل شد که نام آن را «روح افزا» گذاشتیم.
تسنیم: شروع همکاری شما با صدا و سیما از چه سالی بود؟
علی‌اصغر رحیمی: سال 76 نخستین چند ضبط آهنگ با خواننده‌های صدا و سیما داشتیم، سال 1387 نماهنگی برای صدا و سیما با نام «یاد وصال» ساختم که در کویر مصر خور و بیابانک اصفهان فیلم برداری شد، این اثر بسیار محبوب شد، مردم آن را بسیار دوست داشتد.
تسنیم: اجراهای خارج از کشور شما از کی آغاز شد؟
علی‌اصغر رحیمی: پس از یاد وصال اتفاق‌های خوبی برای من افتاد، از آن جمله حضور در مراسم سالیانه مولانا در قونیه در سال‌های 1388 و 1389 بود، سپس به لندن و سن‌پترزبورگ رفتم، اجرا در رومانی و لبنان در پی آن پیش آمد.
آهنگ یاد وصال توسط دوستان من به کاتماندو فرستاده شد و سبب شد تا در مراسم سالگرد عروج اشو در نپال مرا دعوت کردند و با ارکستر کاتماندو دو سال پیاپی اجرای برنامه داشتیم. پس از آن در رومانی مرا مجدد دعوت کرد تا در ارکستر فیلارمونیک براشو حضور پیدا کنم.
تسنیم: حضور شما در فستیوال «Visa For Music» به چه صورت است؟
علی‌اصغر رحیمی: این فستیوال یکی از معتبرترین فستیوال‌های موسیقی جهان است، اکثر تولیدکنندگان و کارگردان‌های بزرگ موسیقی جهان حضور دارند، 1500 گروه برای حضور در این رویداد ثبت نام کرده بودند که تنها 40 اثر موفق به حضور در رویداد نهایی خواهند شد و از من نیز دعوت شد تا در این برنامه حضور داشته باشم.
این رویداد در نوامبر برگزار خواهد شد که شامل کنفرانس و اجرای موسیقی خواهد بود، این اولین بار است که موسیقی مقامی با این شیوه در این رویداد اجرا می‌شود.
تسنیم: اساس انتخاب گروه‌های شرکت‌کننده در این فستیوال چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: خلاقیت و نوآوری در آهنگ‌سازی شرط حضور در این فستیوال است، کسانی موفق به حضور در این می‌شوند که حرفی برای گفتن داشته باشند و امکان مالی برای ارائه هنر خود را ندارند، به من پیشنهاد شد که با حمایت این فستیوال آثارم را منتشر کنند.
تسنیم: همکاری شما با یونسکو به چه صورت اتفاق افتاد؟
علی‌اصغر رحیمی: از طرف سازمان میراث کشور در سال 1390 به‌عنوان عضو کمیته تخصصی ثبت آثار معنوی در حوزه موسیقی انتخاب شدم، این همکاری پل ارتباطی من با سازمان یونسکو شد، در مراسم‌های مختلف برای یونسکو در اصفهان و تهران برنامه اجرا کردم، آلبوم بانگی عجب نیز در اثر این همکاری‌ها پدید آمد.
تسنیم: ایده آلبوم بانگی عجب از کجا شروع شد و چگونه مسیر خود را برای رسیدن به مقصد طی کرد؟
علی‌اصغر رحیمی: این آلبوم را به مناسبت سالگرد تأسیس یونسکو ساختم، این اثر در 11 قطعه با اشعار مولانا ساخته شد و با کمک میراث فرهنگی مجوزهای آن برای فیلم برداری اخذ شد، این قطعات به‌صورت تصویری در بناهای تاریخی اصفهان خوانده و آماده شد، نام این آلبوم براساس قطعه‌ای که در کوه آتشگاه تصویربرداری شد و بر شعری از مولانا با این مضمون «بانکی عجب از آسمان در می‌رسد هر ساعتی، می‌نشنود آن بانگ را الا که صاحب حالتی» انتخاب کردم.
هر یک از آهنگ‌ها در مکانی تصویر برداری شد که با حالت آن شعر همخوانی داشت، ازجمله اشعاری که در کلیسا وانک و کنیسه یهود انتخاب شد نیز نشان از اتحاد داشت و نشان از صلح بین ادیان ابراهیمی دارد.
این آلبوم به دست استاد شهرام ناظری رسید و او خواست تا این کاست را بخواند و حدود دو سال صدا برداری آن به طول انجامید و رونمایی از این آلبوم نیز چندی پیش در کاخ سعدآباد اتفاق افتاد که اکنون آماده نشر است.
تسنیم: برنامه بعدی شما در آهنگ‌سازی چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: اکنون در حال آهنگ‌سازی بر روی اشعار عرفای قدیم ایران هستم، اکثر آهنگسازان اشعار سعدی و حافظ و مولانا را مورد توجه قرار داده‌اند، نظریات عرفای بزرگی مانند ابوسعید ابوالخیر، ابوالحسن خراوانی، بایزید بسطامی، حلاج و غزالی مغفول مانده است. برترین ابزار برای ابراز ایدئولوژی موسیقی است، به‌وسیله موسیقی می‌توانیم فرهنگ خود را به جهان معرفی کنیم.
تسنیم: دلیل این بی‌توجهی چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: شاید به این دلیل باشد که اشعار حافظ و سعیدی و مولانا آهنگ‌سازی آسان‌تری دارند، قدرتی در این اشعار وجود دارد که از حالت آهنگین این اشعار برمی‌خیزد. در دیگر اشعار عرفا این ضرب آهنگ کمتر وجود دارد و کار را برای آهنگساز مشکل می‌کند، علاوه بر آن نیاز است تا آهنگساز شناخت ذوق ادبی داشته و از عرفان نظری نیز آگاه باشد.
تسنیم: آیا امروز این تلفیق و ارتباط بین مفهوم و هنر در آهنگسازان ما وجود دارد؟
علی‌اصغر رحیمی: این دقیقاً همان نقطه ضعف امروز موسیقی ماست، اغلب آهنگسازان و خوانندگان ما درک دقیق از اشعار ندارند، گاهی این ضعف در یکی از اصولی‌ترین پایه‌های آهنگ‌سازی به چشم می‌خورد، شاهد این موضوع هستیم که تلفیق شعر و موسیقی صورت نگرفته است.
تسنیم: شیوه برخورد و جهان‌بینی شما در خلق آثار موسیقی چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: سعی در آهنگ‌سازی این است که بتوانم فارغ از ایدئولوژی خاص موسیقی را دنبال کنم، در بانگی عجب نیز این موضوع به چشم می‌خورد، تمام ادیان توحیدی یک راه را دنبال می‌کنند و من به دنبال همان راه هست، برخی اشعار در ظاهر کفرآمیز به نظر می‌رسند اما با دقت در آن‌ها معانی بسیار عمیق را درمی‌یابیم، باید در پی معنا بود و واژه را به کار گرفت.
تسنیم: برنامه بعدی شما در آهنگ‌سازی چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: دوست دارم کارهایی انجام دهم که کسی انجام نداده باشد، در حال حاضر بر 7 تصنیف و چند آواز بر اشعار صائب تمرکز دارم، چند قطعه از آن را خودم خوانده‌ام و فعلاً قصد ندارم آن را به کسی بدهم.
تسنیم: ارتباط موسیقی مقامی و موسیقی عرفانی را چه می‌بینید و شما این ارتباط را چگونه در آثار خود برقرار کرده‌اید؟
علی‌اصغر رحیمی: موسیقی مقامی موسیقی چارچوب و حدود مشخص دارند، موسیقی عرفانی تعریفش در قالب سلیقه‌هاست، زیرا عرفان باید تعریف شود و دارای جغرافیایی برای دیگر گون است. من در آثارم بیشتر به مفهوم دقت کرده‌ام و گستردگی شعر را در نظر گرفته‌ام، سعی بر آن داشتم تا موسیقی فرا میهنی تولید کنم و در این راه از اشعار استفاده کردم که توانایی برقراری ارتباط را داشته باشد.
تسنیم: روش انتخاب ذهنی شما در تعیین شیوه آهنگ‌سازی به چه گونه است؟
علی‌اصغر رحیمی: هرکس در جایگاه خود وظیفه فرهنگ‌سازی دارد، مفاهیم بسیاری امروز در حال فراموشی هستند، گفته‌های عرفای ما این ظرفیت را دارند که در دنیا مطرح شوند. براساس تخصصی که در زمینهٔ موسیقی دارم آن شیوه‌ای را انتخاب می‌کنم که تناسب لازم را داشته باشد، این موسیقی بر اساس تنبور شکل می‌گیرد، دریافته‌ام ذوق من در حوزه تخصصی موسیقی مقامی عرفانی تناسب با این مفهوم که قصد دارم اعلام کنم دارد. پس تناسب بین شعر و موسیقی را در اولین گام در نظر می‌گیرم. سپس انتخاب مقام و شیوه بیان تصنیفی یا آوازی مطرح می‌شود.
تسنیم: برای آنکه موسیقی ما در خارج کشور برای کسانی که زبان فارسی را نمی‌دانند قابل‌درک باشد از چه ابزاری استفاده می‌کنید؟
علی‌اصغر رحیمی: در درجه نخست شعری که آهنگساز انتخاب می‌کند باید آهنگ واژه داشته باشد، از بازخوردی که در اجراهای خرج از کشور گرفته‌ام به آن نتیجه رسیده‌ام که اگر آن‌ها حتی ندانند ما به چه زبانی اشعار را می‌خوانیم، ضرب آهنگ واژه‌ها می‌تواند ارتباطی بر پایه موسیقی برقرار کند، این اولین گام در جذب مخاطب است، در گام بعدی باید اشعار انتخاب شده دارای مفاهیم عمیق باشند که اگر مخاطبان به دنبال معانی آن‌ها رفتند تأثیر خود را بگذارد.
تسنیم: این مهم در ساخته‌هایی با خوراک داخلی مورد توجه قرار می‌گیرد؟
علی‌اصغر رحیمی: امروز کارهایی تولید می‌شود که دریافت مخاطب از آن لحظه‌ای است، خواست مخاطب موسمی و فصلی است، هزینه‌های زیاد برای تولیداتی که اگر پس از مدتی به خود خواننده هم بگویی آن را بخوان حاضر به تکرار آن نیست، استفاده از هیجانات اجتماعی سبب تولید این‌چنین ساخته‌هایی می‌شود. امروز تولیدات یک‌بارمصرف زیادی تولید می‌شود، موسیقی برای جلب نظر تولید می‌شود که شایسته نیست.
تسنیم: چه فنونی در حال حاضر برای جلب مخاطب استفاده می‌شود که تا این حد موسیقی جدید مورد استقبال جوانان قرار می‌گیرد؟
علی‌اصغر رحیمی: امروز برای آنکه جلب توجه در آهنگ‌سازی انجام شود از اعمال غیرمتعارف استفاده می‌شود که مانند فلشی در چشم مخاطب است، تأثیر می‌گذارد اما این تأثیر خوشایند نیست، امروز کار خوب انجام دادن بسیار سخت است، آن‌قدر پیشکسوتان ما کار خوب ساختند که کار را برای ما سخت کردند آن‌ها دفتر کار خوب را بسته‌اند.
برخی سعی دارند تا بر اساس نازیبایی‌ها، نوآوری داشته باشند که این شیوه موسیقی نیست، امروز انجام کار خوب بسیار دشوار است، خلق کارهای خوب گذشته راحت‌تر و جای کار برای آهنگساز باز بود، حال هر کار خوبی شبیه کار خوب‌های پیشین می‌شود، اگر همان اساتید گذشته ما امروز بخواهند امروز کار خوب بسازند نمی‌توانند شاید دفتر را به روی خودشان هم بسته‌اند.
تسنیم: هنر مقوله‌ای ذاتی است، پس چه پیش می‌آید که مردم از موسیقی نازیبا استقبال می‌کنند؟
علی‌اصغر رحیمی: امروز مردم ما فیلم را خوب می‌شناسند اگر بازیگری ضعیف نقش خود را ایفا کند اکثر مردم متوجه می‌شوند، حتی در ورزش هم اغلب این آشنایی رادارند؛ اما توده مردم تا حدودی با موسیقی غریبه هستند آن را نمی‌شناسند، این سبب می‌شود تا برخی از ضعیف‌ترین افراد ادعای برتری کنند. شاهدید که افراد بسیار بی‌اهمیت در موسیقی بزرگانی را نقد می‌کنند که زبان در وصف هنر آن‌ها غافل است، مردم گناهی ندارند بلکه در موسیقی صاحب تشخیص نیستند.
تسنیم: در کشورهایی که موسیقی را می‌شناسند نیز این اتفاق می‌افتد و طرفداری احساسی از موسیقی رخ می‌دهد؟
علی‌اصغر رحیمی: در کشورهایی که پرچم‌دار موسیقی دنیای امروزی هستند شیوه برخورد فرق می‌کند؛ در این کشورها اثر کاری از جانب آهنگساز می‌دانند و این امر سبب می‌شود تا آن‌ها با خواننده مانند یک نوازنده برخورد کنند، در ایران آلبوم را از برای خواننده می‌دانند و این بسیار جای حرف دارد، شاید چون ایرانی‌ها موسیقی را نمی‌شناسند که این‌گونه برخورد می‌کنند.
در ایران برخی از خواننده‌های صاحب‌نام از بیان نام آهنگساز خودداری می‌کنند، به‌تازگی آلبومی با حضور خبرنگاران و با حضور مسئولان رونمایی شد اما یادی از آهنگساز اثر نشد، این نشان می‌دهد که برای خالق موسیقی در ایران ارزش قائل نمی‌شوند. این یک فاجعه است که حتی کارگران پروژه دعوت می‌شوند اما اسمی از آهنگساز برده نمی‌شود.
تسنیم: به‌عنوان کسی که با گروه‌های خارجی برنامه اجرا کرده‌اید نظرتان در مورد موسیقی تلفیقی چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: من موسیقی تلفیقی را قبول ندارم، این موسیقی موقتی و مانند یک میهمانی است، اگر این میهمانی ادامه پیدا کند اصالت موسیقی از بین می‌رود و فرهنگ‌ها مورد خطر تهدید قرار می‌گیرند، باید شخصیت‌ها و استقلال موسیقی‌ها حفظ شود.
تسنیم: برنامه شما برای آینده دنیای موسیقی خودتان چیست؟
علی‌اصغر رحیمی: هنوز بخش عظیمی از ظرفیت موسیقی ما ناشناخته مانده است، مقام‌های بسیاری مورد بی‌توجهی قرار دارند دلیل آن سخت بودن و راحت‌طلبی موسیقی‌دانان است، این بی‌توجهی در مورد اشعار فارسی نیز وجود دارد، جای کار بسیار زیادی در موسیقی باقی‌مانده است، امروز دفتر موسیقی سنتی به بیانی بسته شده و همه رو به‌سوی موسیقی مقامی آورنده‌اند؛ امروز موسیقی تهی و بی‌تناسب باب شده است، برخی خوانندگان در مفاهیم ابتدایی گیر کرده‌اند، اما می‌آید از مفاهیم عالی عرفانی صحبت می‌کنند، موسیقی پوک و بی‌معنا شده و به مفاهیم عمیق پرداخته نمی‌شود، سعی می‌کنم تا آنجا که احساس وظیفه می‌کنم در راه معرفی فرهنگ و موسیقی و عرفان واقعی تلاش کنم.
گفت‌وگو از سعید امامی ابرقویی
انتهای پیام/
