واحدهای تحقیق و توسعه "حلقه مفقوده" اتصال صنعت و مراکز علم و فناوری کشور هستند

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، به‌نقل از روابط‌عمومی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی، اقتصاد دانایی‌محور، اقتصادی است که دانش به‌عنوان مهم‌ترین منبع رشد و شکوفایی آن در نظر گرفته شده و در آن مهم‌ترین فرایند کسب دانش، از مسیر تحقیق و پژوهش تعریف می‌شود.

امروزه در یک بنگاه اقتصادی با رویکرد دانایی‌محور به نقش دانش به‌عنوان یک عامل اساسی در شکوفایی اقتصادی بنگاه توجه ویژه‌ای می‌شود. در چنین بنگاهی مدیریت دانایی در کنار برنامه راهبردی توسعه بر کل فرایند‌ها احاطه دارد که از مشخصه‌های بارز آن استقرار و فعال‌کردن واحد تحقیق و توسعه با هدف ایجاد نوآوری‌های فناورانه است.

ایجاد فناوری‌های جدید و پیشرفته نه‌تنها موجب بهره‌وری از امکانات موجود در عرصه‌های مختلف یک بنگاه می‌شود، بلکه قابلیت آن را در توسعه و یا حفظ سهم خود در دنیای رقابتی امروز افزایش می‌دهد. این مهم می‌تواند با ارائه محصولات و خدمات بهتر در راستای تأمین خواسته‌ها و نیازهای جامعه مخاطب محقق شود.

از این جهت در رقابت گسترده موجود در بازارهای داخلی و بین‌المللی رقابتی امروز، موفقیت و بقای بنگاه‌های اقتصادی در گرو عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه است که طی آن سطح فناوری و نوآوری در آن ارتقاء یابد، است. به‌عبارت دیگر برای از میان برداشتن یک بنگاه اقتصادی تنها کافی است تا تحقیقات توسعه‌ای در آن متوقف شود در این صورت است که قلب سازمان از طپش باز ایستاده، به دلیل عدم ایجاد نوآوری، امکان رقابت با سایر رقبای در حال پیشرفت خود را از دست داده و در ‌‌نهایت سرنوشتی جز حذف برای او باقی نخواهد ماند.

بنابراین برای جبران خسارت فرصت‌های از دست رفته نیازمند تصمیمات قاطع و سریع مدیران دانایی محور در توجه به پژوهش و نوآوری در از طریق فعال کردن و توجه ویژه به واحد‌های تحقیق و توسعه است. 

با توجه به شرایط حاکم بر صنعت کشور به ویژه صنعت غذا، در کنار نقاط ضعفی مانند رکود اقتصادی، سطح پایین فناوری وبهره وری، بالا بودن ضایعات و قیمت تمام شده، کیفیت و تنوع کم در زمینه محصول و خدمات و نیز رقابت شدید در بازار داخلی، از نقاط قوتی نظیر بازارهای گسترده داخلی و خارجی، انبوه فارغ التحصیلان و متخصصان داخلی آماده به‌کار، حمایت‌های نظام از نوآوری و شرکت‌های دانش بنیان برخوردار است که می‌توان تهدیدهایی مانند ورود رقبای خارجی به بازار داخلی را به فرصت رقابت پذیری تبدیل کرد. 

به‌منظور رفع خلاء‌های موجود در صنعت کشور گفت‌وگویی داشته‌ایم با «سید‌مهدی زیارت‌نیا» معاون موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی؛ در این مصاحبه وی ضمن یادآوری تعریفی از واحدهای تحقیق و توسعه به بررسی اهداف و مأموریت‌های این واحد‌ها و نیز ترسیم اهمیت و نقش واحد‌های تحقیق و توسعه در رشد و بالندگی واحد‌های صنعتی پرداخته و در انتها به ارائه الگویی از ارتباط عملیاتی بین صنعت و مراکز علم و فناوری شامل دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی پرداخته شده است. 

*به‌عنوان نخستین سئوال لطفا به ارائه تعریفی در زمینه فعالیت واحدهای تحقیق و توسعه بپردازید؟ 

تحقیق و توسعه به فعالیت‌های پژوهشی توسعه‌ای اطلاق می‌شود که به منظور بهبود فرایند‌ها و محصولات موجود یا توسعه محصولات و فرایندهای جدید انجام شود. نتایج این فعالیت‌ها باید پاسخگوی نیاز‌های جدید یا نیازهایی باشد که قبلا به آن‌ها پاسخی داده نشده است. تحقیق و توسعه در یک بنگاه اقتصادی دانایی محور یک فرآیند پیوسته است که عهده دار انجام تغییرات فناورانه در بنگاه بوده و هدف آن ایجاد نوآوری در فرآیند تولید و در چارچوب سیاستگذاری مدیران است. فعالیت تحقیقاتی در یک واحد تحقیق و توسعه می‌تواند بنیادی یا پایه‌ای، کاربردی و یا توسعه‌ای باشد. 

*هدف از تشکیل واحد تحقیق و توسعه در صنایع چه می‌تواند باشد؟ 

نوآوری‌های فناورانه در هر کشوری مرهون انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه می‌باشد که به عنوان محرک و عامل اصلی توسعه صنعتی و اقتصادی در تمام کشور‌ها قلمداد می‌شود. روند جهانی شدن تجارت در ده سال اخیر شرایط رقابتی در بازار را به شدت دگرگون کرده است. بر این اساس بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط راه رسیدن به برتری پایداری را که تضمین کننده بقا و سود مطلوب باشد، در راهبرد تحقیق و توسعه یافته‌اند. در سال 2015 در سطح جهان 2.2 درصد تولید ناخالص ملی صرف تحقیق و توسعه شده که این رقم در کشورهای صنعتی سهم قابل توجهی از درآمد و نیروی کار را به خود اختصاص داده است، چرا که سهم زیادی از مواد، محصولات، فرآیند‌ها و سیستم‌های جدید و پیشرفته، حاصل فعالیت‌های واحد تحقیق و توسعه می‌باشند. 

*مأموریت‌های واحد تحقیق و توسعه در یک بنگاه اقتصاد شامل چه مواردی است؟ 

داشتن برنامه راهبردی پیشرفت همگام با راهبردهای بنگاه، شناخت کافی از بازار و کشف فرصت‌ها و تهدید‌ها در عرصه ملی و بین‌المللی، جذب و خلق ایده‌های نو برای اصلاح فرایند‌ها و یا توسعه محصولات جدید، رصد روند فناوری جدید، ارزیابی، انتقال، بومی سازی و بهره‌مندی از فناوری‌های جدید در ایجاد نوآوری، تبدیل تهدید به فرصت از طریق حفظ مزیت رقابتی، با بهره‌مندی از نوآوری و رصد رفتار رقبا، برنامه ریزی در راستای اهداف مدیریت بنگاه جهت اخذ حمایت‌های مادی و معنوی، بهره‌مندی از ظرفیت‌های پیرامونی از طریق تعامل با مراکز پژوهش و فناوری و سایر نهاد‌ها، تحقیق در جهت ارتقاء سطح ایمنی و رعایت الزامات زیست محیطی به منظور توسعه پایدار از جمله مهم‌ترین مأموریت‌های واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف هستند. 

*چگونه می‌توان خلاء ارتباط صنعت با مراکز علم و فناوری را پر کرد؟ 

همانطور که گفته شد یکی از مأموریت‌های مهم واحد‌های تحقیق و توسعه افزایش مداوم ظرفیت‌های پژوهشی در زمینه نرم افزار و سخت افزار است. در همین راستا در مأموریت دیگری متذکر شدیم تعامل با مرکز علم و فناوری از دیگر وظایف این واحد‌ها است. به عبارت دیگر این‌‌ همان مفهوم ارتباط صنعت با دانشگاه است که به‌عنوان یک گره کور در دوران‌ها و دولت‌های مختلف مطرح شده و علیرغم طرح‌های متنوعی که برای حل این مشکل مطرح شده است تاکنون در رفع این مشکل موفق نبوده‌ایم. 

دلایل وجود خلاء بیان شده در دانشگاه‌ها شامل عدم وجود راهبرد ماموریت گرا، نبود یک نظام منسجم و کارا به عنوان رابط بین صنعت و دانشگاه، عدم وجود ارتباط و هماهنگی بین وزارتخانه‌های صنعتی و آموزشی تحقیقاتی در برنامه ریزی‌های آموزشی و توسعه صنعتی، ضعف اطلاع‌رسانی از توانمندی‌های علمی دانشگاه‌ها، فقدان مشارکت بخش‌های مختلف ذیربط جامعه در توسعه علم و فناوری است.

دیدگاه صنعت به امر تحقیق و توسعه، دیدگاه «هزینه» است در حالی‌که در کشورهای توسعه یافته آن را به «سرمایه» تبدیل کرده‌اند. به عبارت دیگر صنعت هنوز این اطمینان و اعتماد را پیدا نکرده‌ که می‌تواند مسائل و مشکلات خود را از طریق تحقیق و توسعه و با کمک نیروی انسانی متخصص بومی حل کند چراکه در بسیاری از موارد پاسخ مناسبی دریافت نکرده ‌است.

مجموعه این عوامل سبب شده این دو بال پیشرفت کشور نتوانند با فعالیت هماهنگ خود عامل توسعه کشور باشند. البته در سال‌های اخیر راهکارهایی چه از بعد نظری و چه از بعد عملی در سطوح مختلف مطرح شده که در جای خود باید مورد ارزیابی دقیق قرار گیرند.

عمده این راهکار‌ها قابلیت کاربرد در صنایع مادر و بنگاه‌های صنعتی بزرگ را دارد ولی از آنجا که بین 90 تا 95 درصد واحد‌های صنعتی کشور بنگاه‌های کوچک و متوسط با زیر 100 نفر کارگر هستند و به‌همین دلیل طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران به این نوع صنایع اقبال نشان داده‌اند، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند صنایع غذایی این شرایط بیشتر مشاهده می‌شود.

از این جهت الگوی ارتباط این بنگاه‌ها با مراکز علم و فناوری دارای ظرافت‌های خاصی است. در بررسی‌های انجام شده در این حوزه از 14 عامل تأثیرگذار بر رشد نوآورانه بنگاه‌های کوچک و متوسط سه مورد سهم قابل توجهی دارند که یکی از این موارد ارتباط با مراکز علمی می‌باشد. 

همانطور که در ابتدای بحث مطرح شد واحدی که می‌تواند منشاء نوآوری در یک بنگاه اقتصادی باشد واحد تحقیق و توسعه است. علیرغم اهمیت و ضرورت وجود این بخش در واحد‌های صنعتی، متاسفانه تعداد اندکی از واحدهای صنعتی دارای بخش تحقیق و توسعه هستند که از این تعداد اندک فقط نزدیک به یک سوم آن‌ها فعال است.

این بدان معنی است که تفکر تحقیق و توسعه و ضرورت آن در واحد‌های صنعتی بوجود آمده ولی تا تبدیل شدن به یک فرهنگ در جامعه صنعتی راه طولانی در پیش دارد. در این بین شرایط فعلی بازار داخلی و بین المللی و نیز شرایط رقابتی موجود در آن، مدیران بنگاه‌های صنعتی را به این جهت سوق می‌دهد که اتکاء به توان مندی‌های بومی و ایجاد نوآوری تبدیل شدن به یک ضرورت شود. 

*جایگاه مراکز علم و فناوری را در ارتباط با رشد فناوری صنایع کوچک و متوسط چگونه می‌توان تعریف کرد؟ 

حلقه واسط بین صنعت و مراکز علم و فناوری باید واحد‌های تحقیق و توسعه باشند از این جهت که فضای حاکم بر یک واحد تحقیق و توسعه هم با مراکز علمی سنخیت دارد و هم با صنعت. بنابراین صنعت در صورت وجود واحد تحقیق و توسعه می‌تواند با درک صحیح و کامل از مأموریت‌های خود از ظرفیت‌های مراکز علم و فناوری بیشترین بهره برداری را انجام دهد. نتیجه تقویت این ارتباط فناوری‌های پیشرفته‌تر و نوآوری‌های بیشتری برای صنعت در بر خواهد داشت. 

وجود واحد تحقیق و توسعه توانمند در یک واحد صنعتی می‌تواند عمده نیاز‌های کوتاه مدت و میان مدت آن واحد را برآورده نماید و این می‌تواند مزیت رقابتی را در برابر رقبا افزایش دهد. 

 «موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی» به عنوان یکی از مراکز تحقیقات کاربردی در حوزه صنعت غذا در این زمینه گام‌های عملی برداشته است. این موسسه در راستای وظایف خود برای کمک به رشد و شکوفایی صنعت غذا از طریق دفتر کار آفرینی و ارتباط با جامعه به عنوان واحد مسؤول ارتباط با صنعت اعم از مدیران بنگاه‌ها یا مدیران واحد‌های تحقیق و توسعه، مجموعه‌ای از کمک‌های خود را جهت ایجاد و تقویت واحد تحقیق و توسعه در صنعت غذا در قالب یک بسته معرفی کرده است که اهم سرفصل‌های آن به شرح زیر است: 

• رفع مشکل صنعت از طریق بهره‌مندی از ظرفیت‌های علمی موسسه علوم و صنایع غذایی در قالب پروژه‌های تحقیقاتی
• رفع مشکل صنعت غذا از طریق اجرای پروژ‌های مشترک با واحد تحقیق و توسعه
• ارائه خدمات آزمایشگاهی به عنوان پشتیبان واحد‌های واحد تحقیق و توسعه 
• ارائه خدمات آموزشی و مشاوره‌ای جهت تقویت واحدهای واحد تحقیق و توسعه 

انتهای پیام/