مجتبایی: مثنوی دایر‌ةالمعارف حیات فکری و روحی ملت ایران است

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، مراسم رونمایی از تصحیح مثنوی به کوشش محمدعلی موحد مولوی‌پژوه، با حضور محمد دبیرمقدم معاون پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، محمود عابدی، فتح‌الله مجتبایی، محمد سالار نسب، بهاءالدین خرمشاهی، مهدی محقق و جمعی از اساتید و کارشناسان صبح امروز، چهارم دی‌ماه در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد.

موحد در ابتدای این جلسه ضمن تشکر و قدردانی از تمام کسانی که در تصحیح مثنوی همراه او بودند، گفت: ادای دین می‌کنم نسبت به همه اساتیدی که در این راه از آثارشان استفاده کردم و رفقایی که از نزدیک با من کار شبانه‌روزی کردند؛ اگر این افراد نبودند محال بود که چنین چیزی رخ دهد. امروز جلسه رونمایی از تصحیح مثنوی شریف است، اما من هنوز نسخه چاپ شده آن را ندیده‌ام.

این مولوی‌پژوه در ادامه به جایگاه مثنوی در نظر مولانا و کاتبان این اثر سترگ اشاره و تصریح کرد: مولانا خود مثنوی را اصولِ اصولِ اصولِ دین می‌داند و کشاف القرآن می‌خواند که لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ. این عبارات نشان می‌دهد که مولانا چه نگاه و چه توقعی داشته است. نسخه‌های موجود نشان می‌دهد که کاتبان مثنوی نیز به چشم حرمت به این اثر می‌نگریستند و در کتابت اثر سعی داشتند که در جزئی‌ترین موضوعات دقت را لحاظ کنند. برخی از کاتبان دست‌کاری در مثنوی را، هرچند ناچیز، روا نمی‌داشتند. در مقابل این نگاه، یک نگاه ریبرال هم وجود دارد. نسخه‌ای که بعد از 23 سال از وفات مولانا نوشته شده از جمله این آثار است. در این نسخه دخل و تصرف‌هایی را می‌بینیم که حکایت از نگرش لیبرال‌تری نسبت به کاتبان 15 سال اول بعد از فوت مولانا در متن دارد. تعصبی که پیش‌تر در موارد جزئی وجود داشت، در این نسخه و امثال آن وجود ندارد.

وی ادامه داد: در این نگرش، قداستی برای الفاظ مولانا قائل نبودند. این ماجرا ما را به یاد اختلاف روایت‌ها در قرآن کریم می‌اندازد. اختلاف روایت‌ها در زمان خلیفه سوم به کنار رفت و الان تنها در تفاسیر به جهت انجام تحقیق، تفسیر و معنی مطرح است.

موحد در ادامه به چرایی انجام تصحیح جدید از مثنوی اشاره کرد و افزود: ما در حال حاضر از قرآن متن استانداردی داریم و اختلافات تنها در تفاسیر مطرح است. در مورد مثنوی هم باید چنین چیزی رخ دهد. قصد ما نیز دست‌یابی به متن معیار و ذکر اختلافات در پاورقی‌ها برای استفاده محققان بود.

بیشتر بخوانید: یک اثر و سه مدعی

این مولوی‌پژوه با بیان اینکه پژوهشگران خود را محدود به 15 سال اول کرده و از نسخ این دوره استفاده کرده‌اند، افزود: تصحیح حاضر، مقدمه به نسبت مفصلی دارد که به ضرورت تصحیح جدید و معرفی نسخی که روی آنها کار شده و شیوه کار آنها پرداخته است. ما می‌خواهیم متن معیار از مثنوی داشته باشیم.

فتح‌الله مجتبایی، استاد و پژوهشگر، نیز در ادامه این جلسه با بیان اینکه مثنوی در بین مردم همواره از ارزش خاصی برخوردار بوده و قداست خاصی دارد، گفت: در همان زمان که مثنوی تدوین شد، اصل اصل اصل دین خوانده شد. در بین برخی از مردم و بزرگان، پشت کردن به مثنوی ننگ به شمار می‌رفت.

مثنوی دایر‌ه المعارف حیات فکری و روحی ملت ایران است

وی ادامه داد: دو اثر در فرهنگ ایرانی اهمیت بسیاری دارد؛ شاهنامه و مثنوی. ابن اثیر شاهنامه را «قرآن قوم» می‌داند. قداست شاهنامه از این منظر است که برای حفظ و استحکام ملی و در پیوند دادن ملت‌های مختلف ایرانی مفید است و سهم بسیار شایسته‌ای دارد. مثنوی نماینده و دایر‌ه المعارف حیات فکری و روحی ملت ایران است و از این جهت اهمیت بسیار دارد.

این پژوهشگر در ادامه به پژوهش‌های یک‌سده اخیر در حوزه مولوی‌ و مثنوی اشاره کرد و یادآور شد: در 100 سال گذشته نهضتی در مثنوی پژوهی ایجاد شده است. پیش از این نیز نسخ متعددی وجود دارد، اما در 100 سال گذشته و با پیدا شدن نیکلسون، مثنوی‌پژوهی اوج بیشتری گرفت. با پیدا شدن نسخه‌ای که پس از سه سال از فوت مولانا نوشته شده بود تحول بسیاری در پژوهش در این حوزه ایجاد کرد. نقد متون نیز که علم جدیدتری بود توسط نیکلسون بر روی مثنوی کار شد.

مجتبایی با بیان خاطره‌ای از میزان اشتیاق مرحوم مجتبی مینوی برای تصحیح مثنوی گفت: مرحوم مینوی بسیار شوق انجام این کار را داشت. در جلسه‌ای مطرح شده بود که وقتی چاپ نیکلسون هست، دیگر نیازی به تصحیح جدید نیست. مرحوم مینوی از شنیدن این حرف برآشفته شد و با آوردن چند شاهد مثال از اختلافات اساسی، دیگران را نسبت به اهمیت انجام تصحیح جدید اقناع کرد. موحد آرزوی مینوی را برآورده کرد؛ به شکل بهتری. روح مرحوم مینوی از این کار شاد خواهد بود. من به شخص موحد و فرهنگستان زبان تبریک می‌گویم که این کار بزرگ با تلاش شبانه‌روزی به سرانجام رسید.

وی در پایان همچنین به ارزش نسخه‌بدل‌ها در آثاری مانند مثنوی و شاهنامه اشاره کرد و افزود: نسخه‌بدل‌ها در مثنوی و شاهنامه را نباید دست کم گرفت. ملحقات از مردم فارسی‌زبانی است که ذوق ادبی داشتند و دیدند این ابیات آنها را راضی نمی‌کند به همین دلیل چند بیت اضافه کرده است. ملحقات،  اجزای روحی و فکری مردم این کشور است و باید آنها را حفظ کرد.

در پایان این مراسم از تصحیح مثنوی به کوشش محمدعلی موحد رونمایی شد. این اثر در دو جلد از سوی انتشارات هرمس به چاپ رسیده است. در ادامه می‌توانید گزارش تصویری این مراسم را مشاهده کنید: