نقش مؤثر استاد راهنما در پیشگیری از تخلفات پژوهشی

به گزارش خبرنگار سلامت خبرگزاری تسنیم، الهه حسینی - دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش­ شناسی دانشگاه الزهرا و دانشجوی برتر دکتری در پنجمین جشنواره برترین‌های "ادکا" در یادداشتی اختصاصی با عنوان (نقش مؤثر استاد راهنما در پیشگیری از تخلفات پژوهشی) نوشت: درحالیکه اخیراً برخی گزارش‌­های ارزیابی­ پژوهش در سطوح ملی و بین‌­المللی از رشد کمی مقالات ایرانی سخن می­‌گویند، نشریه "ساینس/ Sciencemag " و "نیچر/ Nature" در سر مقالات خود از بازار سیاه مقاله فروشی و پایان­ نامه­ نویسی در ایران و تقلبات علمی مقالات ایرانی نام برده ­اند و 58 مقاله دانشمندان ایرانی را به‌خاطر جعل علمی تعلیق کردند. از سویی دیگر، چندین روز قبل، انتشارات الزویر اعلام کرد که 13 مقاله ایرانی را رترکت ( حذف/ Retract) کرده است.

گسترش مراکز فعال در این حوزه­‌ها به‌خصوص در شهر تهران، ارائه پایان­ نامه‌­هایی با داده­‌هایی نادرست و کم کیفیت، و فشارهای بین­‌المللی، مجلس شورای اسلامی را به سمتی برد تا لایحه «پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» را تصویب کنند.

این ابزارهای قانونی اگر با جدیت و به طور مستمر دنبال شوند و هر سه وزارت علوم، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، و دادگستری با یکدیگر همکاری به خرج دهند، با گذشت زمان، تأثیر لازم را خواهد گذاشت و تقریباً این بدبینی به تولیدات علمی ایران در جوامع بین­ المللی کمرنگ­‌تر خواهند شد. همچنین سامانه "همانندجو" ایرانداک نیز در این مسیر مواضع را روشن­‌تر خواهد کرد.

تقویت فرهنگ پژوهش با رویکردی اخلاقی از ملزومات اساسی و اولیه در اصلاح این وضعیت است. توجه کافی استاد راهنما به رفتار پژوهشی دانشجو در انجام پایان ­نامه و راهنمایی دانشجو برای انجام پژوهشی علمی و درست از قدم­‌های اولیه برای تغییر این مسیرهای اشتباه پژوهشی است.

دانشجویان در مسیر این دست از پژوهش­‌ها، رفتار پژوهشی­‌شان را به بلوغ می‌­رسانند یا برای همیشه با پژوهش انس می‌­گیرند و یا حتی با عدم همکاری استاد راهنما و فشارهای آموزشی برای همیشه از پژوهش دلزده می­‌شوند. هرچه تعامل بین استاد و دانشجو در انجام کار پژوهشی مشترک بیشتر باشد، احتمال رخداد این تخلف‌های پژوهشی (Research Misconduct) کمتر خواهد بود.

ایجاد "کمیته‌­های اخلاق پژوهش" در دانشکده‌­ها،  دانشگاه­‌ها، مراکز پایش و ارزیابی، معاونت پژوهشی دانشگاه­ها و برگزاری کارگاه­‌های آموزشی توسط آن­ها برای آگاه­‌سازی دانشجو در راستای دوری از سوءرفتارهای پژوهشی نیز به تقویت عملکرد پژوهشی درست کمک می‌­کند.

از سویی دیگر، این کمیته­‌های اخلاقی می‌توانند مرکزی واسط برای افشاگران تخلفات علمی(whistle-blower) باشند تا افراد، خودشان این تخلفات را شخصاً افشا نکنند و آبروی شخصی، حرف‌ه­ای و میان­‌فردی خود را در معرض خطر قرار ندهند، چرا که اگر این اتهامات توسط مراکز بالادست معتبر تایید نشود، شخص افشاگر خود تخلفی بدتر از تقلب علمی انجام داده است که اتهام مخرب (Malicious Allegation) نامیده می‌­شود.

بنابراین وجود این مراکز با توجه به اهمیت بحث از ضروریات است که تاکنون برخی دانشگاه‌­­ها این کمیته را تشکیل داده­‌اند،  ولی گزارش‌­های دقیق فعالیت­‌های آنان در دسترس نیست. متخصصان "علم اطلاعات و دانش‌­شناسی" با تسلطی که بر مباحث ارزیابی پژوهش، شاخص­‌های ارزیابی و نظام­‌های رتبه‌­بندی دارند، می‌توانند در این کمیته­‌ها فعال و تأثیرگذار باشند.

توجه به توسعه کیفی مقالات در کنار بُعد کمی، رشد علمی تولیدات ایرانی را تقویت می‌­کند. پیشنهاد می‌­شود پژوهش­‌هایی در این بعد انجام شود تا با در نظر‌ گرفتن مختصات کیفیت مقالات ایرانی مثلاً در مقایسه با میانگین جهانی و سایر شاخص‌­های کیفی، برنامه‌­ریزی­‌هایی برای توسعه کیفی تولیدات علمی نیز در نظر گرفته شود.

در پایان از تمام اساتید، دانشجویان و محققانی که دغدغه پژوهش اصولی را دارند، درخواست می­‌کنم تا با انجام پژوهش درست، و راهنمایی و ترغیب سایر دانشجویان به انجام پژوهش با رعایت اصول علمی و اخلاقی این وضعیت را اصلاح کنیم. قدم‌­های کوچک در کنار هم، گام‌­هایی بزرگ خلق می­‌کنند.

انتهای پیام/