شکاف‌های عمیق در ایوان غربی مسجدجامع گرگان؛ میراث فرهنگی طرح و اعتباری برای مرمت ندارد
مسجد جامع گرگان به عنوان یکی از مشهورترین آثار تاریخی شهرگرگان به شمار می‌رود اما بی‌توجهی به این میراث فرهنگی سبب تخریب و ترک‌های عمیق در این اثر تاریخی شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، مسجد جامع یکی از مشهورترین آثار تاریخی شهرگرگان به شمار می‌رود که به علت دوره تاریخی خاص، معماری ویژه و عناصر تزئینی منحصربه فرد، جایگاه کالبد مسجد را به عنوان مسجدی ویژه در معماری مساجد ایران تثبیت کرده است.
مسجد جامع گرگان با مناره‌ای گرد و آجری، منبر منبت کاری شده دوره تیموری و دو لنگه درب چوبی با معرق‌کاری کم نظیر موزه‌ای از ادوار گوناگون تاریخ استرآباد از دوره سلجوقی تا امروز است که همچنان در میان محله کهن نعلبندان و ورودی بازار قدیمی این شهر جلوه‌گری می‌کند.
گرچه معمارانی که سنگ بنای این مسجد را گذاشتند، چنان هنر و طرح و نقشی زده‌اند که گرد قرن‌ها هم نتوانسته از اهمیت آن بکاهد، اما بی‌مهری و کم‌توجهی به این اثر تاریخی و کاشی‌کاری‌هایی نامتناسب در دهه 70 شمسی سبب رانش بخشی از طاق ایوان غربی این مسجد شده و ترک‌های عمیق و متعددی بر بدن نحیف و زخمی آن ایجاد کرده است.
قدیمی‌ترین سنگ نبشته‌های متصل به دیوار ایوان غربی این مسجد مربوط به پیش از دوره حکومت صفویان بر ایران و متعلق به دوره حکمرانی قره‌قویونلوها است.
فرقی نمی‌کند از ضلع شمالی یا جنوبی وارد مسجد شویم، ایوان غربی با آن تابلوی زرد کوچک و طناب‌هایی که مقابل آن کشیده شده خیلی زود به چشم می‌آید. تابلویی که در آن خطر ریزش تاق ایوان را هشدار می‌دهد و از افراد خواسته شده تا به این قسمت که بخشی از تاریخ کهن مردمان این سرزمین است، نزدیک نشوند. با این‌حال در برخی ماه‌های سال از جمله محرم و صفر و ماه رمضان که جمعیت بیشتری به این مسجد می‌آیند، برای برقراری اتصال نماز، برخی از مردم باید در همین ایوان اقامه نماز کنند.
کارشناسان می‌گویند از حدود سال 85 موضوع مرمت تاق ایوان غربی مطرح شد اما با گذشت 11 سال، نصب چند شاهد گچی و انداختن طناب بر روی عرقچین برای مهار گنبد تنها اقدام اضطراری میراث فرهنگی برای مرمت این بخش از بنای مسجد جامع گرگان است.
در این باره یکی از کارشناسانی که طرح مطالعه مرمت ایوان غربی مسجد جامع را در سال 89 تهیه کرده است، با اشاره به قدمت تاریخی این بخش از بنای مسجد به خبرنگار تسنیم می‌گوید: قدیمی‌ترین سنگ نبشته‌هایی که به دیوار ایوان غربی متصل بوده مربوط به دوره قره‌قویونلوها است که یکی از قدیمی‌ترین سنگ نبشته‌ها به فرمانی از دوره شاه طهماسب صفوی تعلق دارد.
بنا به گفته این کارشناس، پلان ایوان و مکان جای‌گیری آن طبق کاوش‌های باستان‌شناسی و برخی آثاری که از کف‌سازی‌هایی آن به دست آمده، مربوط به قرون اولیه اسلامی است.
او با بیان اینکه در سال 89 مطالعات برای مرمت طاق ایوان غربی مسجد انجام و طرح آن نیز تهیه شده بود، می‌گوید: طرح تهیه شد اما رنگ و بوی اجرایی پیدا نکرد. آن زمان می‌گفتند به علت کمبود اعتبار طرح را اجرا نکرده‌اند، در حالی که سال بعد آن پیمانکاری آمد و اقداماتی را در مسجد انجام داد.
وی خاطرنشان می کند: با این حال اقدامی اعتباری برای استحکام‌سازی ایوان غربی انجام نشد و صرفا برای آزادسازی مناره و کارهای دیگری هزینه شد.
این کارشناس معتقد است، به علت شرایط خاک منطقه و قدمت بنا، مصالح آن دچار فرسایش شده و سطح مقطع آن کاهش پیدا کرده است.
این کارشناس مرمت آثار تاریخی می‌گوید: سازه بنا به دلایلی که گفته شد در خود فرونشسته و طاق دچار ترک شده است. طرحی که پیشنهاد شد برای تقویت پی و جرزها و تعویض ملات پودر شده لای جرزها بود اما مورد موافقت قرار نگرفت.
او یادآور می شود در زمان تهیه طرح( حدود 6 سال قبل) نیز ایوان غربی نیاز به مرمت اضطراری داشت.
حالا با گذشت یک دهه از مطرح شدن پروژه مرمت تاق ایوان غربی این مسجد، میراث فرهنگی ساده‌ترین راه ممکن را انتخاب کرده و با نصب چند شاهدگچی بر روی این ترک‌ها همچنان در فاز مطالعاتی قرار دارد.
یکی از کارشناسان مرمت و احیاء بناهای تاریخی با اشاره به ناقص بودن اقداماتی که برای مهار ترک‌ها و مرمت تاق ایوان غربی مسجدجامع انجام شده، به تسنیم می‌گوید: بخشی از اقدامات انجام شده در پی این بخش از بنا بوده و بخش دیگر هم در بالای گنبد است که کار در هر دو بخش ناقص است.
وی با تأیید وجود ترک‌های متعدد بر تاق ایوان غربی مسجد جامع گرگان می‌گوید: طنابی بر روی پوشش عرقچین کشیده شده که مانند تور دروازه فوتبال است و با کمک گچ مسلح، گنبد مهار شد اما همین کار هم ناقص است چون پوشش عرقچین باید یکپارچه بوده و به چهار پایه اتصال پیدا می‌کرد. بخشی از پی بنا کنده شد و اطراف آن سنگ ریخته شد تا با ملات آهک جلوی نشست گرفته شود اما همین کار هم نصفه و نیمه رها شد چون با کمبود اعتبار مواجه هستیم.
او با بیان اینکه طرح مصوبی برای مرمت ایوان غربی مسجد جامع وجود ندارد، می‌افزاید: مطالعات داریم اما همان هم ناقص است، برای همین مصوب نیست یعنی این طرح ها باید در کمیته فنی استان و تهران مصوب شود اما طرح مطالعاتی که قبلا انجام شد حتی مصوبه گرگان را هم اخذ نکرد.
این کارشناس مرمت و احیاء بناهای تاریخی می‌گوید: همین اقدامات نیم‌بندی هم از سال 91 انجام شده است. در حال حاضر هم دست بردن در سازه بدون داشتن طرح مصوب ریسک بالایی دارد. بهترین کار این بود که قرارداد مطالعات از سوی میراث فرهنگی با مشاور بسته و طرح هم تأیید و مصوب می‌شد و مرحله به مرحله به اجرا در می‌آمد.
او معتقد است بخشی از اقداماتی که در این بنا انجام شده، نیاز نبوده و بخشی هم صورت گرفته ناقص است. به گفته این کارشناس راحت‌ترین کار زدن یک تابلو به منظور هشدار خطر ریزش است در حالی که با اعتباراتی میراث فرهنگی داشت می‌شد سالانه بخشی از کار را انجام داد.پولی که باید برای مرمت تاق ایوان هزینه می‌شد در بخش های دیگری همچون شبستان و آزادسازی مناره مسجد صرف شد. از سویی دیگر در دهه 70 شمسی نیز کاشی کاری مسجد انجام شد که الحاقی بوده و متعلق به اصل بنا نیست. 30 سانتی‌متر بتنی که پشت کاشی‌ها ریخته شده، وزن زیادی را بر روی یک جبهه بنا آورده و سبب آسیب‌های زیادی به آن شده است.
گفته می‌شود در یکی از صورتجلسه‌های میراث مبلغ 25 میلیون تومان برای مرمت بخشی از این بنا پیشنهاد شد که مورد موافقت قرار نگرفت.
انتهای پیام/
