تبریز| روایتی خواندنی از یک نصف روز شهر خون و قیام در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز + اسناد

به گزارش خبرگزاری تسنیم از تبریز، مردم تبریز در 29 بهمن 56 نشان دادند «حرکت انقلابی، همبستگی و اتحاد» همیشه رمز پیروزی است، حرکتی که موجب شد همه مردم ایران در شهرهای مختلف با وحدت و انسجام خود گام‌های بلندی به‌سوی پیروزی این قیام و حرکت انقلابی بردارند.

قیامی که بیشترین تأثیر را روحانیون و گروه‌های مذهبی و سیاسی آن زمان‌که توده مردم را همراهی و هدایت می‌کردند داشتند و در اربعین قیام خونین مردم قم با گرامی داشت شهدای قیام 19 دی اعتراض خود را نشان دادند.

این اتفاق مهم در حالی بود که حکومت پهلوی قاطعانه در مقابل مخالفان رژیم ایستاده بود ولی مردم مؤمن و انقلابی تبریز بدون هیچ واهمه‌ای از رژیم با قیام خود زمینه‌ساز قیام‌های متعدد در شهرهایی همچون یزد و جهرم شدند که ادامه‌دهنده این اربعین‌ها بودند و این قیام‌های پی‌درپی بود که منجر به سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی شد.

سید مسعود نقیب، یکی از مورخین انقلاب اسلامی است و از شاهدان عینی این رویداد تاریخی محسوب می‌شود، در این مجال با وی به گفت‌وگو نشسته ایم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانیم:

سید مسعود نقیب با اشاره به این که درتاریخ معاصرآذربایجان دو قیام و خیزش مهم مردمی و تاثیرگذار رخ داده است، گفت: یکی قیام مشروطه بود که منجر به شکست محمدعلی شاه شد و قیام دیگر در 29 بهمن سال 1356 بود که منجر به شکست کمر رژیم پهلوی شد و بعد از گذشت یک سال از آن قیام، انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.

وی با بیان این که پیشینه قیام 29 بهمن را باید ازسال 1342 جستجو کنیم افزود: در سال 1342 که قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در هیئت دولت به تصویب رسید و از جمله قید و بندهایی این مصوبه حذف سوگند به قرآن کریم بود چراکه رژیم طاغوت می‌خواست با دین زدایی و اسلام زدایی تدریجی، قرآن و اصول و شریعت نبوی را از بین ببرد.

نقیب خاطر نشان کرد: بعد از رحلت آیت الله العظمی بروجردی، حضرت امام خمینی (ره) نهضت را شروع کرد و نهضت امام باعث شد در تهران و شهرهای بزرگ دیگر از جمله تبریز که در این حرکت نقش مؤثر داشت، نهضت گسترش یابد.

این مورخ انقلاب اسلامی با بیان اینکه در 15 خرداد مردم تبریز نیز به رهبری علما بویژه آیت الله شهید قاضی طباطبایی در تبعیت از مراجع خصوصاً امام خمینی (ره) به پا خاستند تصریح کرد: درحوزه علمیه طالبیه تبریز هم حرکت‌هایی برعلیه رژیم و افشاگری برعلیه شاه انجام شد. راهپیمایی‌ها و تظاهراتی از سوی طلاب و روحانیون از حوزه طالبیه به سمت بازار تبریز و جاهای دیگر انجام گرفت و مردم قهرمان تبریز نیز در پشتیبانی از علما به جمع تظاهر کنندگان پیوستند و در حمله ماموران رژیم، تعدادی شهید و مجروح شدند. رهبری این حرکت در آذربایجان را شهید آیت الله قاضی به عهده داشتند.

وی با اشاره به این که پست‌های مهم کشور غالباً بر عهده بهایی‌ها بود افزود: اشخاصی چون امیر عباس هویدا که 14 سال نخست وزیر بود، یا وزیر آموزش پرورش خانم فرخ رو پارسا، چند تن از وزرای دیگر و دکتر مخصوص شاه و بعضی از مشاورین بهایی بودند.

مدیر مسئول هفته نامه نقیب ادامه داد: موضوع دیگری که بسیار موجب ناراحتی و اعتراض امام خمینی (ره) شد و مردم را خشمگین کرد موضوع کاپیتولاسیون بود که طبق این قانون مستشاران آمریکایی در ایران مصونیت داشتند واگرکارخلافی از آن‌ها سر می‌زد، دادگاه‌های ایران حق محاکمه آن‌ها را نداشتند.

این محقق تاریخ انقلاب گفت: بعد از اعتراض‌ها و سخنرانی‌های افشاگرانه امام خمینی (ره)، شاه این دست نشانده آمریکا، ابتدا امام را به ترکیه و پس از یک سال به نجف تبعید کرد که این تبعید 14 سال طول کشید.

 وی افزود: در نجف نیز امام خمینی (ره) از مبارزه و افشاگری دست برنمی داشت و این سبب شد که اوایل آبان سال 1356 پسرارشد آن بزرگوار، آیت الله سید مصطفی خمینی را به طرز مشکوکی در نجف به شهادت رساندند و مردم برای بزرگداشت شهادت ایشان درقم وشهرهای دیگر مجالس ختم برگزار کردند.

این شاعر و مورخ انقلابی با اشاره به اینکه درتبریز نیزتوسط علما مجلس ختمی درمسجد بادکوبه برگزار کردند، ابراز داشت: در این مجلس حجت السلام والمسلمین حسینی همدانی بنابه دستور آیت الله شهید قاضی طباطبایی سخنرانی کرده و مسائل را به مردم بازگو کرد و بعد از اتمام این مجلس، مردم به دادن شعار وتظاهرات پرداخته و تحرکاتی علیه رژیم شاه انجام گرفت.

 سید مسعود نقیب با اشاره به توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی (ره) در تاریخ 17 دی ماه ابراز اظهار داشت: مقاله‌ای در روزنامه اطلاعات توسط شخصی با نام مستعار احمد رشیدی مطلق نوشته شد، دراین مقاله به ساحت امام خمینی (ره) توهین و جسارت شده بود وروحانیت و طلاب قم با دیدن این مقاله و مطالب توهین آمیز به مجتهد و مرجع تقلیدشان جهت کسب تکلیف درخانه علما و مراجع تقلید جمع شدند. در 19 دی علما و مردم قم در مقام اعتراض به مطالب توهین آمیز این روزنامه به پا خاسته و تظاهرات کردند که در اثر یورش ماموران شاه به مردم بی دفاع قم چند نفر شهید و تعدادی زخمی شدند.

وی با بیان اینکه بعد از این قتل عام در قم رژیم خیال کرد که دیگر صدایی از مردم در نمی‌آید و از آذربایجان هم به دلایلی خیالش راحت بود و فکر نمی‌کرد در آذربایجان حرکتی اتفاق بیافتد اضافه کرد: اما علمای بزرگوار تبریز و در رأس آن‌ها شهید آیت الله قاضی طی اعلامیه‌ای مردم را برای شرکت در اربعین شهدای قم در 29 بهمن سال 1356 از ساعت 10 الی 12 در مسجد حاج میرزا یوسف (معروف به قزللی مسجد) دعوت کردند.

وی گفت: طبق اسنادی که به دست آمده است ساواک در 26 بهمن به شهربانی اعلام کرده بود که در 29 بهمن ماه قرار است بازار تعطیل وتحرکاتی صورت گیرد و لازم است جلوی این تحرکات گرفته شود.

نقیب با اشاره به اینکه طبق دستور ساواک درب مسجد بسته شده بود، زمانی که مردم مقابل مسجد جهت شرکت در مجلس سوگ تجمع کرده بودند، سرگرد حق شناس رییس کلانتری 6 با جمعی از مأمورین تحت امرش به جلوی مسجد آمده و خطاب به مردم و خادم مسجد می‌گوید مگر من نگفته بودم درب این طویله!!! را باز نکنید خاطرنشان کرد: مردم به این اهانت او اعتراض می‌کنند که در این کشاکش سرگرد حق شناس با کلت کمری خود به مردم حمله کرد که در اثر این حمله و تیراندازی، جوانی به نام محمد تجلا زخمی می‌شود.

وی ادامه داد: مردم بدن نیمه جان اورا به دست گرفته و جهت رساندن به بیمارستان حرکت می‌کنند که بعد از لحظاتی ایشان شهید می‌شود. مردم با دیدن این صحنه به صورت خود جوش به خیابان‌ها می‌ریزند و خیابان‌های فردوسی، شریعتی، بازار، میدان ساعت و میدان دانشسرا مالامال ازجمعیت می‌شود.

نقیب گفت: در این مسیرها هر چه مراکز فساد از قبیل سینماها، مشروب فروشی‌ها، بانک صادرات که دست بهاییت بود و مراکز فساد و حزب رستاخیز و ... بود، حمله برده وتخریب وغالبا به آتش می‌کشند وبرعلیه شاه و دیکتاتوری و فساد رژیم طاغوت خشم خود را ابراز نموده و شعار می‌دهند که اولین بار شعار مرگ بر شاه بر زبان جاری می‌کنند و نهایتاً تبریزدر یک نصف روز به شهرخون و قیام تبدیل می‌شود.

مدیر مسئول هفته نامه نقیب ادامه داد: حتی سپهبد آزموده استاندار وقت که به پارس آباد مغان رفته بود، و شب 29 بهمن بازگشته و در کوی ولیهد سابق مهمان بود، درروز 29 بهمن بعد از جستجو او راکه گویا مست بود پیدا می‌کنند وقتی خبرقیام مردم را می‌رسانند خواب و خماری از سرش پریده، ابتدا باور نمی‌کند و می‌گوید جایی که من هستم مگر کسی جرات می‌کند چنین کاری انجام دهد وبی خبرازاین که تبریز از هم پاشیده شده است.

نقیب با تاکید بر این که در تبریز و آذربایجان تعصب دینی وغیرت دو مقوله ممتاز هستند افزود: اهالی این خطه به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) شدیداً عشق می‌ورزند و به امام و روحانیت بسیار علاقه مندند که این دو نکته حائز اهمیت است.

این محقق و پژوهشگرانقلاب اسلامی با بیان این که درقیام مردم تبریز دوانگیزه وجود داشت، تصریح کرد: یکی انگیزه ظاهری بود که به خاطراربعین شهدای قم صورت گرفته است وانگیزه دیگر باطنی بود که مبارزه با شاه، آمریکا و دیکتاتوری رژیم طاغوتی بود واین قیام نیزصد درصد دینی و اسلامی و مذهبی بود و به هیچ دسته و گروه جایی وابسته نبود.

وی درخصوص آمار به دست آمده از قیام 29 بهمن گفت: بنابر آمار بدست آمده از اسناد موجود در قیام 29 بهمن تعداد 43 بانک و مرکز فساد به آتش کشیده شده است، تعداد 30 بانک و مراکز فساد خسارت دیده‌اند، ساختمان حزب رستاخیز با دو ماشین، یک هتل که آن نیز مرکز فساد بود و کاخ جوانان در میدان دانشسرا، و چند ماشین خسارت دیده بودند و حدود 581 نفر در آن روز و روزهای بعد دستگیر شده بودند که 548 نفرازدستگیر شدگان زندانی شده وجمعا 14 نفر شهید و تا حدود 175 نفر هم زخمی شده‌اند.

نقیب خاطر نشان کرد: نکته جالب این است که در میان دستگیر شدگان افراد صغیر نیز وجود داشتند که دادستان تبریز طی نامه‌ای به شعبه 4 دادگاه جنحه اطفال بزهکار اعلام نموده مبنی بر این که در جریان اخلال، نهیب، غارت و تخریب 29 بهمن عده‌ای افراد صغیر به خاطر دخالت در این جریان دستگیر شده‌اند که فعلاً در زندان شهربانی تبریز تحت نظر هستند مراتب به لحاظ اهمیت موضوع و اقدامات قانونی اعلام می‌گردد.

سید مسعود نقیب با اشاره به اوامر حضرت امام خمینی (ره) درجریان قیام 29 بهمن تبریز گفت: بعد ازقیام 29 بهمن تبریز شهید آیت الله قاضی طباطبایی بنا به دستورامام خمینی (ره) مبنی بر این که ازمجروحان دل جویی کنند و نسبت به درمان و سایر موارد کمک نمایند که طبق اسناد موجود شهید قاضی به حجت الاسلام والمسلمین میرزا نجف آقازاده دستور می‌دهند و ایشان نیز با کمک جمعی پس از بررسی وجستجو، زخمی شدگان و مجروحین قیام 29 بهمن را پیدا کرده و به متأهل‌ها 1000 تومان و به مجردها 500 تومان اهدا می‌کنند و اسامی و آدرس مجروحان نیزدقیقا نوشته می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: بسیاری ازعلما و حضرات آیات شهرهای قم و نجف و تهران وشهرهای مختلف دیگر اعلامیه‌ای در رابطه با قیام 29 بهمن صادر می‌کنند از جمله این‌ها اعلامیه امام خمینی (ره) است که در بخش‌هایی از آن خطاب به اهالی تبریز آمده است:

 «...سلام براهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز. درود بر مردمان برومند و جوانان غیرتمند تبریز و درود بر مردمانی که درمقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد مرگ بر شاه خط بطلان بر گزافه گویی های او کشیدند.

زنده باشند مردم مجاهد و عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود مشت محکمی بر دهان یاوه گویان زدند. من نمی‌دانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و برمادران داغ دیده و پدران مصیبت کشیده تسلیت بگویم. من به شما اهالی متدین آذربایجان نوید می‌دهم نوید پیروزی نهایی.

شما آذربایجانی‌های غیور بودید که در صدر مشروطیت برای کوبیدن استبداد و خاتمه دادن به خود کامگی و خود سری سلاطین جور به پا خاستید و فداکاری کردید....»

نقیب با تاکید بر این که قیام 29 بهمن مردم قهرمان تبریز حلقه زنجیره‌ای بود که قیام خونین 19 دی قم را اربعین به اربعین به شهرهایی چون: یزد، مشهد، رفسنجان، جهرم، اراک، شیراز، اصفهان و جاهای دیگر وصل کرد. واین اربعین‌ها نهایتاً در 22 بهمن 57 به پیروزی انقلاب اسلامی ختم شد.

 وی با بیان این که تبریز خط شکن بود ابراز کرد: قم نقطه اصلی قیام بود اما تبریز خط قرمز را شکست، شجاعت تبریزی‌ها ترس را از بین برد وباعث شد مردم بر علیه رژیم به خیابان‌ها بریزند.

مدیر مسئول هفته نامه نقیب گفت: بازتاب 29 بهمن در رسانه‌های خارجی نیز بسیار مؤثر بود، کشورهای دیگر متوجه حرکت عظیم در تبریز شدند. قیام تبریزباعث شد مقامات تبریز را یکی پس از دیگری عوض کنند و این تعویض‌ها، انقلابی‌ها را بسیار قدرتمند کرد و طرف مقابل که رژیم طاغوت بود بسیار ضعیف شد که در روند پیروزی انقلاب بسیار مؤثر بود.

وی گفت: در 20 فروردین 57 دمونستراسیون و به اصطلاح نمایشی از طرف دولت انجام گرفت و کلیه کارمندان ادارات، فرهنگیان و دانش آموزان از تبریز و شهرستان‌ها وحتی روستاها به اجبار درجلوی استانداری جمع کردند.  در این اجتماع کذایی، آزموده استاندار، جمشید آموزگارنخست وزیر وچند تن از وزرا سخنرانی کردند که درآن سخنرانی قیام مردم تبریز را مشتی ازافراد خارجی قلمداد کردند، این اجتماع کذایی و سخنان مقامات رژیم شاه نیز بازتاب بسیار گسترده منفی درداخل وخارج از کشورداشت و باعث آبروریزی بیشتر رژیم گردید.

نقیب ادامه داد: پس ازقیام 29 بهمن 56 به طور مرتب درتبریز اعتصاب، تظاهرات و اعتراض و سخنرانیهای افشاگرانه تا 12 بهمن ماه ادامه داشت و گستره این تظاهرات دراکثر مناطق استان آذربایجان شرقی به چشم می‌خورد ودراین مدت صدها تن شهید و مجروح و زندانی شدند. اما مردم راه مبارزه را یاد گرفته بودند و راه را هموار کرده بودند و دیگرکنترل اوضاع از دست رژیم خارج شده بود.

 وی با اشاره به علاقه مندی مردم تبریز و آذربایجان به علما و خصوصاً به حضرت امام خمینی، گفت: قبل از آمدن امام خمینی (ره) به ایران که چندهفته قبل باند فرودگاه مهرآباد توسط رژیم بسته شده بود تا هواپیمای حامل امام خمینی (ره) نتواند به زمین بنشیند. حدود یک هفته مانده به آمدن امام خمینی (ره) بود که مردم از شهرستان‌ها برای استقبال از امام خمینی (ره) به تهران رفته بودند و جالب است این که ازتبریز نیز 80 هزار نفر به استقبال امام خمینی (ره) رفته بودند وبا شعار این که تا امام خمینی (ره) نیاید باز نمی‌گردیم و در این مدت درمیدان آزادی و... اردو زده بودند که این علاقه مندی به مرجعیت مردم تبریز را نشانه می‌داد.

مدیر مسئول هفته نامه نقیب ادامه داد: جالب‌تر این که در زمان ورود هواپیمای حامل حضرت امام خمینی به ایران که از آسمان آذربایجان می‌گذشت، شهید آیت الله قاضی از طریق رادار سردرود پیامی به حضرت امام درهواپیما به این شرح فرستادند:

«ورود آن رهبر عظیم الشان اسلام را به خاک وطن خیر مقدم عرض نموده و تمنا می‌شود در صورت امکان با قدوم خود شهرستان تبریز را مزین فرمایید»

بعد از چند روز، در تشرف شهید آیت الله قاضی به محضر امام خمینی (ره)، آن حضرت نیز پیام تشکری خطاب به مردم تبریز ارسال می‌کنند در بخشی از این پیام آمده است:

«قیام قهرمانانه شما مردم آذربایجان و اعلام مذهب حقه جعفری و پایداری شما در برابر دربار جبار عثمانی و قیام شما در جنبش ضد دربار خود کامه قاجار و پایمردی شما در برابر یورش قزاقان و برقراری مشروطه و قیام شما برای حفظ تمامیت ارضی و وحدت کشور در طول بحران‌های بعد از جنگ جهانی دوم و سال‌های 1324 و 1325 و قیام شما در 10 ربیع الاول 1398 قمری که نظیر چنین ضربت جسورانه‌ای بر پیکر استبداد و ارتجاع پوسیده وارد نمودید و نقش تاریخ ساز شما مردان غیور مسلمان مورد توجه قرار گرفت.»

گفت‌وگو: اسما موسالو

انتهای پیام/م