روز جهانی حیات وحش و غروب یوزپلنگ

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، روز جهانی حیات وحش در حالی از راه رسیده که اظهارات مسئولان محیط زیست، حکایت از خداحافظی یوزپلنگ آسیایی با دست‌کم دو زیستگاه از چهار زیستگاه اصلی این گربه‌سان کمیاب در سراسر کشور دارد، گربه‌سانی که زیستگاه اصلی آن مناطق حاشیه کویر مرکزی از جمله خارتوران در استان سمنان، نایبندان در استان خراسان جنوبی، دره‌انجیر در استان یزد و میاندشت در استان خراسان شمالی است اما مسئولان محیط زیست استان‌های یزد و خراسان جنوبی، هفته گذشته خبر از مشاهدات اندک یوز در سال جاری در این استان‌ها دادند.

حسن اکبری، معاون فنی محیط‌زیست یزد، روز چهارشنبه با بیان اینکه در سال جاری تنها 2 یوزپلنگ نر در پناهگاه حیات‌وحش دره انجیر مشاهده شده گفت: ای‌کاش در تمام محاسبات و بررسی‌ها اشتباه کرده باشیم وگرنه احتمالاً امسال آخرین سالی است که در روز جهانی حیات‌وحش هنوز در استان یزد یوزپلنگ زندگی می‌کند و این می‌تواند تلخ‌ترین خبر برای دوستداران طبیعت این سرزمین باشد.

این مقام مسئول، با اشاره به اینکه تقریباً تمام زیستگاه‌های یوزپلنگ در استان یزد دستکاری شده‌اند، تخریب طبیعت به‌بهانه‌های مختلف نظیر معدن‌کاوی گسترده در زیستگاه‌های بکر، تصادفات جاده‌ای، دست‌اندازی شکارچیان غیرمجاز به شکارگاه‌ها در دهه‌های گذشته و کاهش جمعیت طعمه‌های یوز در زیستگاه‌های غیرحفاظت‌شده را عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت این گربه‌سان دانست و افزود: تلاش برای تکثیر این‌گونه در شرایط نیمه‌طبیعی به‌دلیل محدودیت اعتبار مالی مسکوت مانده است و متأسفانه فقط نظاره‌گر نابودی تدریجی آن هستیم.

بهمن مؤدی معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز درباره یوزپلنگ‌های شناسایی‌شده در منطقه نایبندان به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های اصلی یوز به تسنیم می‌گوید: در سال 95، با کمک انجمن یوزپلنگ ایرانی، 52 دوربین در منطقه نصب شد که بررسی‌ تصاویر حاصل از آن، حکایت از وجود 5 فرد یوزپلنگ در منطقه داشت. در سال جاری اما دوربینی نصب نشده، ولی محیط‌بانان با چشم غیرمسلح، 5 بار یوزپلنگ مشاهده کرده‌اند که به‌دلیل در دست نبودن تصویر، امکان خال‌شناسی و تعیین تعداد افراد مشاهده‌شده وجود ندارد.

با توجه به کاهش جمیعت یوز در ایران، پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در سال 80 با مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان ملل متحد راه‌اندازی شد تا پایش و حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، این گربه‌سان ارزشمند را که حالا تنها در ایران باقی مانده به‌صورت تخصصی پیش ببرد. مدیریت این پروژه در دوازدهمین سال فعالیتش به هومن جوکار، خزانه‌دار مؤسسه خصوصی حیات وحش میراث پارسیان سپرده شده و معصومه ابتکار، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست در آبان‌ماه 92، با امضای الحاقیه‌ای بر سند فاز دوم پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز که حاصل همکاری مشترک 12ساله سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان ملل متحد بود و آن زمان پروژه‌ای موفق شناخته می‌شد، مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان را به‌عنوان شریک سازمان حفاظت محیط زیست در این پروژه معرفی کرد.

از آن زمان، نقش مسئولان ستادی و استانی محیط زیست در پروژه حفاظت کمرنگ و کمرنگ‌تر شد و پروژه حفاظت از یوزپلنگ عملاً در انحصار مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان درآمد. فعالیت‌ این پروژه، رفته‌رفته به پایش جمعیت یوز در منطقه خارتوران و اقدام در راستای فرهنگ‌سازی محدود شد و فعالیت‌هایی که انتظار می‌رفت به‌منظور حفاظت از یوز در زیستگاه‌های چهارگانه این گربه‌سان انجام پذیرد محقق نشد: نه محیط‌بانی برای افزایش امنیت از سوی پروژه در زیستگاه‌های یوز استخدام شد، نه جاده حادثه‌خیزی ایمن‌سازی شد، نه تدبیری برای افزایش طعمه اندیشیده شد و نه حتی موفقیتی در تکثیر دو یوزپلنگی که علی‌رغم مخالفت‌های بسیار به پارک پردیسان تهران منتقل شده بودند حاصل آمد.

شهریور سال جاری بود که انتقادات نسبت به عملکرد پروژه یوز بالا گرفت و مجید خرازیان مقدم، مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، اعلام کرد: هفته گذشته از مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ خواسته‌ام مقدمات را برای تشکیل یک کمیته تخصصی در زمینه حفاظت از یوز با حضور مسئولان ستادی، استانی، اعضای هیئت علمی دانشگاه، ان‌جی‌او‌ها و نمایندگان نهادهای ذی‌ربط فراهم آورد. صبح روز یکشنبه هم این پیشنهاد را کتباً به معاونت محترم محیط زیست طبیعی سازمان اعلام خواهم کرد چرا که مشکل اصلی ما این است که سالهاست در زمینه حفاظت از یوزپلنگ سر در گم شده‌ایم. هرچند برای تشکیل چنین کمیته‌ای قطعاً اکنون بسیار دیر است اما  تلاش خواهم کرد تا زمان باقی است و جای امیدواری هست این کمیته راه‌اندازی شود تا افرادی که صلاحیت دارند بتوانند حرفشان را بزنند و برنامه‌ریزی کنند، چرا که بدون برنامه‌ریزی نه پول کاری از پیش می‌برد نه بحث بر سر تعداد یوزهای باقی‌مانده.

پیشنهادی که هرچند مایه دلگرمی دوستداران حیات وحش شد اما ظاهراً نه مدیر پروژه یوز از آن استقبال کرد و نه حمید ظهرابی، سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست. کمیته موعود تشکیل نشد و چند روز بعد خبر از قطع همکاری 16ساله سازمان ملل با پروژه یوز رسید. پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی حالا دیگر پشتوانه حمایت مالی سازمان ملل را هم که از آغاز، دو میلیون دلار به پروژه کمک کرده بود از دست داده بود. مدتی بعد هم که خبر بازداشت مدیر پروژه و چند تن دیگر از اعضای مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان به گوش رسید و حالا بدون آنکه مسئولان ارشد سازمان حفاظت محیط زیست حرفی از برنامه حفاظتی‌شان برای اندک‌بازماندگان نسل یوز آسیایی بزنند، شاهد غروب یوزپلنگ در دست‌کم دو مورد از زیستگاه‌های چهارگانه این گربه‌ نادر هستیم و البته کاهش مشاهدات یوز در دو زیستگاه‌ دیگر.

با این اوصاف، آنچه روز جهانی حیات وحش در ذهن دوستداران محیط زیست تداعی می‌کند پرسش‌هایی است که با توجه به سکوت مسئولان ارشد سازمان حفاظت محیط زیست، ظاهراً پاسخگویی به‌جز زمان ندارند، پرسش‌هایی از این دست که؛ آیا غروب تلخ شاخص‌ترین گونه جانوری کشور، به صبحی خواهد انجامید؟ آیا در این بزنگاه، شاهد اراده‌ای راسخ از سوی عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، برای حفظ اندک‌بازماندگان یوزپلنگ آسیایی در کشور خواهیم بود؟ آیا از این پس از تجربیات و نظرات مدیران استانی، کارشناسان و متخصصان به‌منظور نجات نسل یوزپلنگ بهره‌ای گرفته خواهد شد؟ آیا تلاشی برای تکثیر یوزپلنگ‌های باقی‌مانده صورت خواهد گرفت؟ یا مسئولان کنونی محیط زیست کشور، به‌عنوان تنها متولیان حیات وحش که انقراض یوزپلنگ آسیایی در زمان مسئولیتشان اتفاق افتاده برای همیشه در تاریخ محیط زیست جهان و توسط نسل‌های آینده ایران مورد شماتت قرار خواهند گرفت برای آنچه می‌توانستند انجام دهند و ندادند؟

شادی مدرس

انتهای پیام/*