گرگان|بافت قدیم گرگان، بهشتی برای گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی+فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، بام ها سفالی و قرمز رنگ، دیوارها و جرزها آجری و رج به رج کنار هم چیده شده. شمایلی از شهری کهن که امروز هنوز هم پا برجاست. اگر چه " مادر" گرگان هرچه بیشتر پا به سن گذاشت و بزرگ شد، کمتر نشانی از گذشته زیبایش را با خود به همراه آورد. آنچه امروز از گرگان کهن مانده و به بافت تاریخی شهر می‌شناسیمش، یادگار روزگاری است که این شهر را دارالمومنین می‌خواندند. بافتی که با وجود اینکه شهر جدید دورادورش بدون توازن و زیبایی بزرگ شده، اما هنوز وقار خود را حفظ کرده است.

این بافت که عنوان افتخارآمیز نخستین بافت تاریخی ثبت شده ایران را همراه دارد، نه تنها کالبدی بی‌روح را در بناها و کوی و گذرها حفظ کرده بلکه هنوز روابط اجتماعی پویایی را داراست. هنوز هم بافت با بناهای شاخصی به گرگان هویت می‌دهد. بناهایی مانند خانه شیرنگی، خانه تقوی، سرای باقری، خانه مفیدیان و امامزاده نور و غیره.

بافت تاریخی گرگان زیباترین و دل انگیزترین فضایی است که می‌توان به دور از هیاهوی شهر ساعت ها در آن قدم زد و تنفس کرد.

بافت تاریخی گرگان

بافت تاریخی شهرگرگان بخشی از بافت‌های تاریخی منطقه محسوب می شود که بیش از 162 هکتار وسعت دارد. آن چه اکنون آن را بافت تاریخی گرگان می نامیم بازمانده مجموعه‌ای از یک شهر(استرآباد) و عناصر آن و فضاهای شهری همچون مساجد، آب انبارها، قنات‌ها، معابر و واحدهای مسکونی یک یا چند طبقه و غیره است. استرآباد دروازه‌ها و کاروانسراهای متعددی داشته که دروازه‌هایی چهل دختر- بسطام- میدان- فوجرد و سبزه مشهد از مهمترین آن ها بوده است. این بافت در سال 1310 به شماره 41 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این بافت دارای دو بخش اداری و مسکونی بوده که منازل موجود در بخش مسکونی عمدتاً متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی است.

خانه باقری‌ها

مجموعه خانه باقری مربوط به اوایل دوره پهلوی است. خانه باقری با بیش از 150 سال قدمت، یکی از بناهای شاخص بافت تاریخی گرگان است که به عنوان نمونه‌‌ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر می‌توان از آن یاد کرد.

این بنا در حدفاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع شده است. معبری که بازار و تکیه نعلبندان را به بنای امامزاده نور و سپس تکیه سرچشمه متصل می‌‌سازد.

در میان خانه‌ های تاریخی باقی‌ مانده در شهر، خانه باقری یکی از وسیع‌ترین و سالم‌ترین نمونه‌ها بوده؛ عرصه این بنا یک‌هزار و 950 مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن یکهزارو 555 مترمربع است.

این مجموعه مربوط به اوایل دوره پهلوی است؛ خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعه‌ای ساخته شده است که حیاط‌‌های تقریبا غیرهندسی و متعدد، در آن نقشی برجسته ایفا می کنند.

خانه باقری دارای 7 حیاط با اندازه و فرم‌های گوناگون است و 2 حیاط اندرونی، 2 حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با 4 ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا می کند.

خانه باقری در چندسال اخیر شاهد حضور چشمگیر گردشگران و البته مردم شهر است که عصرهای دل انگیزی را در شربت خانه آن سپری می‌کنند.

خانه مفیدیان

خانه مفیدیان متعلق به دوره قاجار به عنوان یکی دیگر از بناهای ارزشمند بافت تاریخی بوده که توسط سید ضیاءالدین مفیدیان درسال 1327ساخته شده است.

خانه مفیدیان به صورت مجموعه و از 3 ساختمان مجزا تشکیل شده، ساختمان ضلع جنوبی که قدیمی ترین قسمت بناست مربوط به دوره قاجاریه است. بنای ضلع شرقی که فضای خدماتی (مطبخ) است، مربوط به همین دوره بوده اما ساختمان ضلع شمالی بنا مربوط به دوره پهلوی است که احتمال می‌رود برروی یک ساختمان دوره قاجاریه ساخته شده باشد.

خانه میرشهیدی

خانه میرشهیدی نیز یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی است که بخشی از آن به دوره قاجار و قسمتی از آن نیز متعلق به دوره صفویه است. در قسمت تحتانی این بنا طاق‌های بسیار قدیمی وجود دارد که 2 چشمه از آن جاری است که چشمه اول در ضلع غربی ساختمان و چشمه دوم در بخش تحتانی بنای ساختمان 2 طبقه قرار دارد.

بنای تاریخی میرشهیدی کهن‌ترین بنای 3 طبقه در گذشته به شمار می‌رود که در محله سرچشمه گرگان قرار دارد.

خانه خراسانی

تاریخ ساخت این بنا بر اساس سنگ نبشته سطوح زیرین سرشیرهای آن به 1295 می رسد که با سلطنت ناصر الدین شاه همزمان است. این بنا در 2 بخش شمالی و جنوبی ساخته شده و عمده ارزش های معماری برجای مانده بنا بخش جنوبی آن بوده و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است.

این بنا در سال 77 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در آذر 1378 حریم آن مشخص شد.

تزئینات خانه شفیعی، یادگار دوره قاجار

در بنای خانه شفیعی همچون دیگر بناهای به جای مانده از دوره قاجار توجه خاصی به تزئینات شده است که از آن جمله می‌توان به طاق و طاق نماهای جناغی، تزیینات آجری خفته راسته در بالای ورودی ستون های آجری اشاره کرد.

از دیگر زیبایی‌های بصری این بنا، میزان ارتفاع آن است؛ وجود سطوح شیبدار شیروانی ها، سفال و رنگ قرمز آن، وجود تراس‌ها، پوشش گیاهی، دسترسی به چشم‌انداز بافت از طریق تراس‌ها، همگی از زیبایی‌های دیگر بنا به شمار می‌روند.

خانه فاطمی

خانه فاطمی تک بنای بزرگ با 47 اتاق در فضای اندرونی و بیرونی است. خانه فاطمی را می‌توان از بناهای قدیمی مربوط به دوره قاجاریه و پهلوی دانست . خانه فاطمی تک بنای بزرگ با 47 اتاق در فضای اندرونی و بیرونی، حیاط خلوت، تالارها و عناصر معماری منحصر به فرد به جا مانده از دوره قاجار است.

 بنای تاریخی فاطمی در کنار مدرسه عمادیه، خانه باقری و خانه امیرلطیفی در طرح پردیسان و یکی از خانه های قدیمی است که مالکیت آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان است.

خانه رضاقلی‌نژاد

خانه رضاقلی نژاد را می‌توان به عنوان یکی از زیباترین بناهای به جا مانده از اواخر دوره قاجار دانست . این بنا در محله سرچشمه گرگان واقع شده که از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طریق معبری به مجموعه تقوی و باقری مرتبط می‌شود.

وسعت بنای تاریخی رضاقلی نژاد حدود 500 متر مربع است و دارای دو درب ورودی از معبر شرقی و جنوبی است.

خانه رضا قلی نژاد با دارا بودن فضاهای متعدد و قرارگیری در مرکز بافت و نزدیکی آن بامجموعه های مختلفی که سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری آنها را خریداری کرده و به فضای اداری تبدیل کرده، بسیار حائز اهمیت است.

خانه تقوی

این مجموعه از بناهای دوره قاجار است که در مساحتی بیش از 2 هزار متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی‌اف) است. این مجموعه تاریخی شامل بیش از 10 حیاط اصلی و فرعی بوده که 10 حیاط اصلی آن توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و بازسازی شده است. این حیاط ها عبارتند از: حیاط های بیرونی اول و دوم، حیاط های اندرونی اول و دوم، حیاط مطبخ، حیاط سرطویله، هشتی‌ها و پشت حیاط‌ها و غیره. مصالح به کار رفته در این ساختمان‌ها گچ، خاک، آهک، آجر، خشت خام و چوب است. چوب‌های به کار رفته در ستون ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب های به کار رفته در درها اغلب چوب درخت ازدار (آزاد) است.

ساختمان ها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب، لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه تحتانی وارد شود. این ساختمان‌ها اغلب یک متر بالا تر از سطح زمین ساخته شده و زیر آن‌ ها خالی است تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود.

در داخل حیاط‌ها ایوان‌هایی طراحی شده که به آن‌ها "مهتابی" می‌گویند. این ایوان ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه ها بود. در داخل یکی از حیاط های بیرونی، جلوی نمای ورودی ساختمان در طبقه بالا، کنسولی طراحی شده که به بنا زیبایی و ابهت خاصی بخشیده است که اصطلاحاً به این گونه بناها " کلاه فرنگی" گفته می‌شود.

این ساختمان محل تجمع تجار و سیاستمداران بزرگ منطقه بوده و حتی در چند دوره هم دفتر انتخابات نمایندگان تجار بوده است. در برخی قسمت های بنا هم، چوب های زیر " شیر سر" ها با نقوش اسلیمی، اشعارفارسی به خط نستعلیق و آیات قرآن به خط نسخ تزیین شده‌اند. که علاوه بر زیبایی به بنا تیمن، تبرک و تقدس می داد و نقش نگاهدارنده و محافظ در مقابل بلایا را هم ایفاء می کرد. داخل هر حیاط یک حوض طراحی شده که دسترسی ساکنین آن حیاط را به آب آسان می‌کرد، آب حوض ها هم توسط جوی‌های روبازی که از خارج بنا آب را به داخل هدایت می کردند تأمین می شد.

خانه شیرنگی

در محله سرچشمه شهر گرگان خانه ای بسیار با صفا قرار دارد که خانه شیرنگی ها نامیده می شود. مجموعه شیرنگی بنایی متعلق به دوره پهلوی اول بوده که مساحت آن 735 مترمربع و زیربنای آن 520 مترمربع است. این خانه از ابتدا در بلندی ساخته شده و دارای دو طبقه است. درب ورودی حیاط را آهنی دو لنگه بوده و دروازه دیوار دارای سقف سفالی شیب دار هستند. در داخل حیاط یک آب‌رو قرار دارد که به خانه همسایه مجاور متصل است که قبلاً به صورت اشتراکی، آب همه را به داخل کوچه به مکان مخفی هدایت می کرد. حیاط بزرگ این مجموعه مستطیل شکل است که با درختان مرکبات زینت داده شده است. دربنای این ساختمان مصالح ساختمانی از آجر، خشت، گچ و چوب به چشم می خورد که از آجر و خشت برای ساخت دیوار و از گچ برای تزیینات استفاده شده است. علاوه بر این تزیینات از چوب برای ساخت در، پنجره‌ها و شیروانی بهره برده‌اند.

انتهای پیام/ع