بیرجند| سیر تحول تاریخی هنر و فرهنگ ایران در موزه‌های خراسان جنوبی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، طراحی موزه براساس سیر تحول تاریخی هنر و فرهنگ ایران زمین به منظور بازیایی آثار و نشان دادن فرهنگ، آداب و رسوم  که در متن خود می توانند تفکر و اندیشه اصیل ایرانی را به تصویر کشند

موزه های مشاهیر و مفاخرملی، عروسک، باستان شناسی، موزه وقف در مدرسه شوکتیه، موزه میراث پهلوی بیرجند از جمله موزه های فعال در شهرستان بیرجند هستند.

همچنین هفت موزه فعال در شهرستان های خراسان جنوبی قرار دارد: موزه مردم شناسی سرایان، موزه مردم شناسی فردوس  و بشرویه و موزه های آب، مشاهیر و مردم شناسی در قاین از جمله این موزه ها است.

 در این گزارش به معرفی 5 موزه مردم شناسی در سطح استان خراسان جنوبی می پرداریم که در ادامه می آید.

موزه مردم شناسی نهبندان

این موزه در خانه سالاری، از خانه های تاریخی زیبای شهر نهبندان و در داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده که دارای وسعتی حدود 1800 متر مربع می باشد.

خانه سالاری از نوع خانه های دو ایوانی است و با توجه به سبک معماری موجود، این خانه در اواخر دورة قاجار ساخته شده و در دوره های بعد الحاقاتی به آن اضافه گردیده است.

قسمت های مختلف موزه عبارتند از: نمایشگاه عکس بناهای تاریخی، لباسهای محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالی بافی و نخ ریسی و ...

آسبادهای نهبندان به عنوان یکی از نمادهای این شهر شناخته شده و در بخشی از موزه ماکت یکی از آسبادها به نمایش در آمده است.

موزه مردم شناسی بیرجند

این موزه که در سال 1372 و پس از موزه باستان شناسی از سوی میراث فرهنگی، در طبقه همکف عمارت مرکزی مجموعه جهانی باغ و عمارت اکبریه به بهره برداری رسید، گوشه ای از معیشت، مشاغل و حرف منطقه جنوب خراسان، که در گذشته ای نه چندان دور مرسوم بوده و اکنون منسوخ شده، به نمایش گذاشته شده است. قدمت اشیای موجود در آن حدود یک صد سال است.

از بخش های مختلف این موزه می توان به غرفه مراسم عروسی، کشاورزی، سبد بافی، سفالگری، عطاری، کفاشی، دستاسی، آهنگری، حکیم باشی، سلمانی، نخ ریسی و پارچه بافی اشاره کرد که در قالب مانکن هایی به نمایش گذارده شده اند.

هدف اصلی از تشکیل این موزه، علاوه بر پیوند نسل جوان با سنت های گذشته، شناساندن فرهنگ ها و سنت های بومی- منطقه ای و شناخت ارزش های اقتصادی، اجتماعی، فنی و فرهنگی ابزار، اشیا و آداب و رسوم می باشد.

موزه مردم شناسی طبس

موزه مردم شناسی طبس همزمان با هفته صنایع دستی در محل موقوفه عمادالملکی معروف به «باغ خان» با مساحتی حدود 4400 متر مربع و در فضایی با زیر بنای حدود 600 متر بربع راه اندازی شده است.

مجموعه «باغ خان» یک باغ تاریخی به یادگار مانده از دوران صفویان میباشد. عمارت اصلی باغ که قدمتی از دوران صفویه تا قاجاریه داشته است در زمین لرزه سال 1357 شهرستان طبس بطور کلی نابود شده است.

 پس از زلزله ، کارکنان شرکت نفت کشور اقدام به ساخت بنای حاضر با طرحی سنتی و با هدف جلوگیری از خروج اشیاء تاریخی و اموال فرهنگی طبس نموده که بنا به ضرورت مردم زلزله زده، کاربری بنا به حمام عمومی تغییر پیدا کرد، این حمام عمومی تا سال 1384 مورد استفاده و بهره‌برداری مردم قرار می‌گرفت ولی به دلیل پیشرفت ساخت و سازهای شهری و توسعه منازل مسکونی، خود به خود به صورت بلا استفاده قرار گرفت و حدود هشت سال بلا تکلیف رها شد.

با توجه به اینکه یکی از مصوبات سفر هیأت دولت به استان، احداث موزه مردم شناسی در طبس بود، بنای «حمام خان» طبس با رضایت مرحوم علی نقی خان نجد شیبانی متولی محترم موقوفه عمادالملکی و با همکاری اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان، به عنوان ساختمان موزه مردم شناسی طبس انتخاب شد.

با توجه به اینکه فضای داخلی و وضعیت محوطه این ساختمان بسیار نابسامان بود و شرایط لازم را برای راهاندازی موزه نداشت، اداره کل میراث فرهنگی استان طی سه سال متوالی مبلغ 430 میلیون تومان صرف تعمیرات و مناسب سازی فضاهای داخلی ساختمان، ساخت مخزن امن، محوطه سازی، تأسیسات، ویترین و ... نمود و سرانجام موزه مردم شناسی طبس در تاریخ 94/3/24 همزمان با هفته صنایع دستی راهاندازی گردید.

این موزه با موضوع و محتوای مردم شناسی با حدود 500 قلم شیء فرهنگی اهدایی از مردم فرهنگ دوست و علاقهمند طبس و در دوبخش نمایش پیکره ها (9 عدد مانکن مشاغل سنتی) و سالنهای ویترینی (20 ویترین) به معرفی برخی مشاغل، حرف سنتی و ابزار و لوازم کاربردی- معیشتی مردم در روزگار گذشته می پردازد.

موزه مردم شناسی قاین

موزه مردم شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه سال 1384 افتتاح گردید.

بنای منزل قدیمی سلطانی در خیابان جانبازان و در محدودة بافت تاریخی شهر قاین واقع شده و اطراف آن را بافتی منسجم و سالم در بر گرفته است. این منزل قدیمی، متعلق به خانوادة سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است.

 اصل بنا متعلق به دورة زندیه بوده و در دورة قاجار دورة پهلوی نیز تغییراتی در آن به وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.

این موزه در بخش های مختلفی چون: مراسم شب یلدا(کف زنی)، دستاسی، جاجیم بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلّاجی و جِلَک ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تُلُم زنی(تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی(اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب و رسوم کهن منطقه می باشد، طراحی شده است.

موزه مردم شناسی فردوس

موزه مردم شناسی فردوس شامل دو بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» شهر قدیم فردوس می باشد که از جمله بخش های موزه می توان به مشاغل آهنگری، نمد مالی، خراطی، دلاکی و ... اشاره نمود که در هر بخش با توضیحاتی به معرفی آن پرداخته شده است. از دیگر بخش های موزه می توان اتاق نشیمن، مطبخ و نگارخانه را نام برد.

حمام خَیروز یکی از بناهای زیبا و تاریخی شهر تون است که در ضلع جنوبی امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم واقع شده است. قدمت این بنای تاریخی به دوره صفویه بر می گردد.

این حمام در زلزله سال 1347 بطور جدی آسیب می بیند و پس از آن غیر قابل استفاده و متروک بوده است.

معماری این حمام مانند حمام های سَردشت و کوشک در سطح منطقه منحصر به فرد بوده و نکته جالب توجه در ساخت آن اینکه، حمام طوری طراحی شده که آب قنات وارد سربینه مردانه شده پس از عبور از طول سربینه زنانه از آن خارج می شود. این حمام دارای دو قسمت(زنانه و مردانه) کاملاً مجزا بوده است.

تاریخ ساخت بنای اولیه آن به دوره صفویه بر می گردد که در سال 1335 بخش هایی به آن اضافه شده است.

این بنای تاریخی به جز آسیب هایی که در زلزله به آن وارد شده، متأسفانه پس از زلزله نیز مورد بی توجهی و ناملایمات زیادی قرار گرفته و آسیب های طبیعی، انسانی زیادی به آن وارد شده و کاملاً به صورت خرابه و ویرانه در آمده بود. تا اینکه در سال 1383 نمایندگی میراث فرهنگی شهرستان پیشنهاد ثبت آن را داد و با شماره 1281 د رتاریخ 1384/4/5 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و پس از آن توسط سازمان میراث فرهنگی حفاظت شد.

در سال های اخیر پس از انجام مطالعات تصمیم بر آن شد که مرمت و بازسازی آن با کاربری موزه مردم شناسی شهرستان انجام گیرد، که شروع عملیات مرمت بنا از سال 1386 آغاز و تا تابستان سال 1391 به طول انجامید.

مجموع اعتبار هزینه شده جهت عملیات مرمت، بازسازی و کاربری موزه ای به بنا، معادل 3500 میلیون ریال اعتبار ملی و استانی بوده است.

مساحت عرصه حمام خیروز 1200 متر مربع و کل محوطه سازی 2500مترمربع می باشد.

انتهای پیام/ش