بحران آب ایران| عاقبت نامعلوم ۳۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کشاورزی در کم‌بارش‌ترین نقطه ایران
در شرایطی دولت در حال هزینه ۳۰۰۰ میلیارد تومان برای کشاورزی در اطراف رودخانه "بی‌آب" هیرمند است که این منطقه سه بار در سال‌های گذشته کم بارش‌ترین نقطه ایران شد و امسال نیز با قطع آب هیرمند، به ۱۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی آن خسارت وارد شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، با قطع آب رودخانه هیرمند، بزرگ‌ترین طرح اشتغال‌زای دولت در سیستان که با اعتبار 3000 میلیارد تومان برای کشاورزی یکی از خشک‌ترین نقاط ایران در حال اجرا است، با چالش جدی مواجه شده است. چالشی که نه راه پیش دارد و نه راه پس؛ چراکه به گفته مسئولان محلی این طرح 65 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
به گفته هواشناسی در سال 1396 فقط 10 میلی‌متر باران در منطقه اجرای این طرح 3000 میلیارد تومانی باران باریده و کم باران‌ترین نقطه استان و یکی از کم باران‌ترین نقاط کشور لقب گرفته است. از طرفی مسئولان محلی گفته‌اند به علت عدم پرداخت حق آبه رودخانه هیرمند از تابستان گذشته تاکنون؛ به بیش از 120 هزار هکتار از اراضی کشاورزی این منطقه خسارت وارد شده است.
براساس اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران، زابل از سال 1388 تا 1392 حداقل سه بار کم باران‌ترین نقطه ایران شده که در اکثر این سال‌ها میزان بارش سالانه این شهر کمتر از 25 میلی‌متر بوده است.
حالا سؤال این است که سرمایه‌گذاری 3000 میلیارد تومانی در بخش کشاورزی کم باران‌ترین نقطه ایران و منطقه‌ای که حتی آب خوردن آن‌هم از رودخانه مرزی تأمین می‌شود چه توجیهی دارد؟ سؤال مهم‌تر اینکه استاندار سابق سیستان و بلوچستان که با افتخار اعلام کرد که این طرح را بدون حتی یک برگ مطالعات کارشناسی و توجیهی اجرا کرده است، چه پاسخی نسبت به اقدام خودش و هزینه بیت‌المال در این طرح دارد؟
چرا طرح انتقال آب با لوله به مزارع بدون مطالعه اجرا شد؟
بهمن‌ماه سال 93 کلنگ اجرای طرحی با عنوان "انتقال آب با لوله به 46 هزار هکتار از اراضی سیستان" به زمین زده شد که به گفته استاندار وقت، هیچ مطالعه یا توجیه اقتصادی راجع به آن تهیه نشده بود.
علی‌اوسط هاشمی استاندار سابق سیستان و بلوچستان چند ماه پس از کلنگ‌زنی این طرح در سفری به زابل گفت: در حالی روند اجرای پروژه انتقال آب به مزارع سیستان شروع شد که حتی یک برگ مطالعه یا توجیه اقتصادی برای آن تهیه نشده بود، فقط براساس ضرورت و اعتماد دولت بر کشف این حقیر، اعتبار 500 میلیون دلاری جاری شد، اعتباری که در تاریخ بودجه ایران مگر در جنگ یا حوادث غیرمترقبه مشابه آن را سراغ نداریم.
اما با قطع آب رودخانه هیرمند و خسارت 235 میلیارد تومانی به کشاورزان سیستان، امیدها به این طرح کاهش یافت بطوریکه حتی به نظر می رسد مدیران بخش کشاورزی نیز با دلی لرزان به سرنوشت طرح می‌نگرند. رضا نجفی مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در گفتگو با خبرنگار تسنیم مانند همه مدیران اجرایی استان گفت: همه می‌دانیم که حتی آب شرب سیستان هم وابسته به آب هیرمند است.
وی با اشاره به اینکه 120 هزار هکتار از اراضی شمال استان در شرایط بحرانی قرار دارد و در یک سری اراضی کشاورزی نیز امسال هیچ کشتی انجام نشده و اکنون خشک است، افزود: از آنجایی که این اراضی در حال حاضر فاقد شغل و تولید است به نوعی برای مردم و منطقه ضرر محسوب می‌شود.
نجفی: انتقال آب با لوله، پایدارترین طرح تامین آب کشاورزی سیستان
نجفی با تائید تلویحی اینکه علاوه بر تالاب خشک هامون که کانون ریزگرد است، امسال اراضی کشت نشده و خشک در دشت سیستان نیز به کانون‌های ریزگرد تبدیل می‌شود، تصریح کرد: در این وضعیت نقدهای جدی وارد است چرا که عرصه تنگ است و مردم تحت فشار هستند که البته حق دارند. خوشبختانه جهاد کشاورزی به این بحث‌ها آگاهی داشته و برخلاف همه برنامه‌هایی که در گذشته برای حوزه آب کشاورزی در سیستان انجام شده است، اجرای "انتقال آب با لوله به 46 هزار هکتار از اراضی سیستان" پایدارترین کار است.
مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: وقتی شبکه انتقال آب با لوله به مزارع سیستان به بهره‌برداری برسد دیگر این چالش را نداریم، چون با همان 400 میلیون مترمکعب حق آبه‌ای که از سدهای چاه نیمه در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌گیرد به‌راحتی می‌توانیم کل دشت سیستان را مدیریت و کشاورزی پایداری ایجاد کنیم. ما چاره را اندیشیده‌ایم ولی این شرایطی که اکنون اتفاق افتاده است مربوط به وضعیت موجود است. وضعیتی که ناشی از شبکه‌های آبیاری سنتی است که وظیفه انتقال آب را بر عهده‌دارند. رودخانه هیرمند هم وظیفه تأمین آب این شبکه را بر عهده دارد.
وی با بیان اینکه در شبکه آبیاری موجود هدررفت آب زیاد است، اظهار داشت: طبق برنامه جهاد کشاورزی برای کشاورزی سیستان از جمله علل نجات‌بخش بودن طرح آبیاری 46 هزار هکتاری این است که تلفات آب را از مخزن تا مزرعه از 50 درصد فعلی به کمتر از پنج درصد برسانیم که با بهره‌برداری از این طرح این کار انجام خواهد گرفت.
نجفی افزود: در داخل مزرعه نیز کار مطالعات آبیاری تحت‌فشار را شروع کردیم و مشاور گرفتیم کل آب کشاورزی منطقه سیستان از مخزن تا مزرعه در یک سیستم مداربسته و به‌وسیله لوله با سیستم‌های نوین آبیاری انجام می‌شود.
خشک شدن زمین‌های کشاورزی به دلیل شبکه سنتی توزیع آب است
مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: برنامه کامل این طرح را شکل دادیم و شرع کردیم، راهکارهای خوبی در این طرح وجود دارد اما شرایط امروز ناشی از وضعیت شبکه‌های سنتی موجود و تلفات زیاد آب و همچنین عدم آورد آب از رودخانه هیرمند است.
وی در خصوص تأمین آب موردنیاز این طرح بعد از رسیدن به مرحله بهره‌برداری تصریح کرد: حتی آب شرب ما هم وابسته به آب هیرمند است. مبنای تأمین آب این شبکه آب‌رسانی کشاورزی هم برمبنای معاهده تقسیم آب رودخانه هیرمند است. ما می‌گویم که هم براساس آن معاهده و هم براساس سیلاب‌های مقطعی که می‌آید به دلیل اینکه تلفات آب را کاهش بدهیم و برنامه مزرعه را مدیریت بکنیم این طرح را اجرا می‌کنیم تا کل مشکل را حل می‌کند.
نجفی بابیان اینکه اجرای این طرح می‌تواند در آب موردنیاز کشاورزی پایداری ایجاد کند، اظهار داشت: در مناطق شمال سیستان مانند هیرمند، نیمروز و هامون ممکن است در برخی سال‌ها بخشی از مزارع کشت نشده باشد اما با اجرای این طرح آنها نیز می‌توانند آب را به‌موقع دریافت کنند.
مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در پاسخ به این سؤال که با توجه به متغیر بودن ورود آب از هیرمند و اینکه یک سال آب از هیرمند وارد می‌شود و یک سال هیچ آبی نمی‌آید، از طرفی آب موردنیاز این طرح به رودخانه هیرمند وابسته است، آینده طرح انتقال آب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: از جهت تأمین آب براساس تخصیص 400 میلیون مترمکعبی که وزارت نیرو برای طرح 46 هزار هکتار از اراضی سیستان در نظر گرفته است نگرانی نداریم و مطمئن هستیم که انشالله تأمین می‌شود. البته جدا از اینکه حق آبه را می‌گیریم وزارت نیرو باید حتماً تبخیر آب چاه نیمه‌ها را هم مدیریت کند.
سالانه 300 میلیون مترمکعب آب در شمال استان تبخیر می شود
وی ادامه داد: سالانه 300 میلیون مترمکعب آب از سدهای چاه نیمه تبخیر می‌شود که جلوگیری از این میزان تبخیر هم باید از برنامه‌های جدی باشد.
نجفی بابیان اینکه برای تأمین آب موردنیاز طرح اصلاً نگران نیستیم، تصریح کرد: خوشبختانه می‌دانیم که می‌توانیم در بخش تولید، اشتغال و کشاورزی پایداری ایجاد کنیم. وضعیت کشاورزی در حوزه زهک و برخی دیگر از شهرستان‌های سیستان که چاهک آب دارند نشان می‌دهد درصورتی‌که براساس این طرح آب به سر مزرعه برسد و بعد از آن هم سیستم‌های آبیاری نوین را اجرا شود مطمئناً شرایط خوبی برای منطقه سیستان رقم خواهد خورد.
مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان درباره وضعیت فعلی این طرح نیز اظهار داشت: پنج ایستگاه پمپاژ به بهره‌برداری رسیده و کارهای آن در حال انجام است و دو ایستگاه اصلی نیز تا مهرماه سال جاری فعال می‌شود و درنهایت تا پایان سال همه طرح به بهره‌برداری خواهد رسید.
این ابراز امیدواری مدیرکل جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان از تأمین آب مورد نیاز این طرح در حالی است که معاون استاندار و فرماندار ویژه زابل با توجه به شرایط فعلی رودخانه هیرمند از احتمال کاهش حق‌آبه کشاورزی و زیست محیطی خبر می‌دهد. هوشنگ ناظری دراین باره به خبرنگار تسنیم گفت: هر سال در شهرها و روستاهای سیستان مشکل کمبود آب را داشته‌ایم اما امسال به طور قطع این مشکل بیشتر خواهد شد.
فرماندار ویژه زابل با اشاره به اولویت آب شرب مردم تصریح کرد: امسال وضعیت منابع آب شمال استان به‌گونه‌ای است که حق آبه کشاورزی و زیست محیطی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
ضرورت تعیین منبع جایگزین برای تامین آب شرب 6 شهرستان
از طرفی کارشناسان بر این باورند که دولت باید از هم اکنون پیگیر منبع جایگزینی برای تامین آب شرب مردم زاهدان و پنج شهرستان شمال سیستان و بلوچستان باشد، چراکه به عقیده کارشناسان قطع آب رودخانه هیرمند مربوط به امروز نیست بلکه نزدیک به دو دهه است که حق آبه این رودخانه مرزی و مشترک با افغانستان براساس مفاد معاهده تقسیم آب دو کشور پرداخت نمی‌شود.
به گفته آنها تاکنون رودخانه هیرمند تنها سیلاب‌های غیرقابل کنترل را به ایران هدایت می‌کرده و حق آبه ای تحویل کشاورزان نداده است، موضوعی که از عوامل اصلی خشک شدن تالاب هامون و خسارت‌های گاه‌وبیگاه به کشاورزان شمال استان است.
این شرایط در حالی است که امسال حتی همان سریز سدهای احداث‌شده بر روی هیرمند هم به ایران نیامد تا نه تنها زنگ خطری برای تأمین آب کشاورزی و احیای تالاب هامون باشد که آژیری برای تأمین آب شرب شش شهرستان سیستان و بلوچستان است.
انتهای پیام/ ت
