گزارشی از پشت صحنۀ ویژه برنامۀ جشنواره جهانی فجر/ تنها آدمی که الیور استون به او اعتماد کرد

هم‌زمان با برگزاری جشنواره جهانی فجر، نادر طالب‌زاده به طور مستقیم از پردیس چارسو با مهمانان خارجی این رویداد گفت‌وگو می‌کرد؛ برنامه‌ای که رونق بیشتری به جشنوارۀ فجر داد و هویت بومی آن را سنگین کرد. مخصوصاً مصاحبه با الیور استون و سخنانی که او علیه سیاست‌های امریکا بر زبان راند در همین برنامه صورت گرفت.  به این بهانه با سه تن از دست اندرکاران این برنامه گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید؛ محمد حمیدی مقدم (تهیه کننده)، سعید نوری (نویسندۀ برنامه) و بهمن نورایی (مترجم هم‌زمان).

نادر طالب‌زاده از سال 1389، برنامۀ گفت‌‌وگو محور «راز» را در شبکۀ چهار اجرا کرده و برنامۀ «عصر» را نیز از سال 1394 تاکنون در شبکۀ افق دارد. او این بار نیز گفت‌وگوهایی سینمایی را در حاشیۀ جشنوارۀ جهانی سی‌وششم فجر مدیریت کرد. با ایشان، بعد از مصاحبه‌اش با الیور استون، گفت‌وگو کردیم که چهارشنبه‌ منتشر شد.

افرادی که در این هشت شب، به برنامۀ نادر طالب‌زاده آمدند عبارتند از: فرانکو نرو (بازیگر ایتالیایی)، توماس ماخ (فیلمبردار آلمانی)، الیویه مگاتون (فیلمساز امریکایی)، محمد الدرّاجی (فیلمساز عراقی)، رشید مشهراوی (فیلمساز فلسطینی)، سمیح کاپلان اوغلو (فیلمساز ترک)، الیور استون (فیلمساز امریکایی)، ای. آر. رحمان (آهنگساز هندی)، گادفری چشایر (منتقد امریکایی) و ریتی پان (فیلمساز کامبوجی).

محمد حمیدی مقدم در سال 1368 به دانشگاه سینما تئاتر وارد شد و تا مقطع کارشناسی ارشد ادامه داد. او از سال 1376 ساخت برنامه‌هایی را شروع کرد که عمدۀ آنها، نقد و تحلیل فیلم‌های سینمایی در شبکه‌های مختلف سیما بودند: سینمادو (77-1376)، سینما4 (81-1378)، سینما1 (85-1381)، و دوباره سینما4 (90-1386) و البته مستند4 (94-1385). یکی دیگر از کارهای مختلف او، طراحی و اجرای برنامه‌های افتتاحیه و اختتامیۀ ادوار مختلف جشنوارۀ فجر است، از جمله اختتامیۀ این دوره از جشنوارۀ جهانی فجر در تالار وحدت.

حمیدی مقدم می‌گوید: ما قبلاً مشابه این برنامه را برای «جشنوارۀ سینماحقیقت» ساخته بودیم. لذا قرار شد که برای جشنوارۀ جهانی فجر نیز برنامه‌ای بسازیم که به مردمی شدن آن کمک کند و آن را از یک جشنوارۀ صرف روشنفکران دربیاورد. مانده بودیم که چه نوع برنامه‌ای بسازیم. به نظرمان رسید که برنامه‌هایی که گزارش جشنواره می‌دهند نوعی انفعال در آن هست و شاید جذابیتی نداشته باشد.

مدیران شبکۀ چهار مایل بودند که خود حمیدی مقدم مجری برنامه باشد. اما با توجه به کارگردانی برنامۀ اختتامیه جشنواره که او بر عهده گرفته بود، احساس کرد که تمرکز لازم را نخواهد داشت. سپس به فکرش رسید که آقای طالب‌زاده بهترین گزینه برای اجرا خواهد بود؛ آن هم در برنامه‌ای گفت‌وگو محور با میهمانان خارجی جشنواره. اواسط فروردین او را به دفترش دعوت کرد و خیلی سریع موافقت آقای طالب‌زاده را گرفت. مخصوصاً که طالب‌زاده از سال 1389، برنامه‌های تاک‌شو (talk show) فراوانی که به طور زنده اجرا کرده بود.

حمیدی مقدم می‌گوید: ما در برنامۀ سینما1 چندین فیلم از الیور استون پخش کرده بودیم. آقای طالب‌زاده میهمان ما برای نقد فیلم جی.اف.کِی (1991) JFK بود. می‌دانستم که او با این کارگردان آشنایی فراوان دارد اما باورم نمی‌شد که او مثلاً با توماس ماخ (Thomas Mauch) که آثار ورنر هرتسوگ را فیلمبرداری کرده نیز آشنا باشد و فیلم‌های او را دقیق بشناسد. شناخت و فهم موسیقایی طالب‌زاده، در مصاحبه با ای. آر. رحمان (A. R. Rahman) نیز بسیار به کار آمد.

حمیدی مقدم از برنامه‌سازی در خصوص سینما، فاصله گرفته بود. احساس می‌کرد که کارهایش برای خودش و مخاطبان، تکراری شده‌اند. اما برنامۀ امسال با اجرای طالب‌زاده، برایش تازگی داشت. بازخوردهای خوبی گرفت که اوج آن در مصاحبه با الیور استون رخ داد.

وقتی تلاش‌ها و دوندگی‌های حمیدی مقدم را در پشت صحنۀ برنامۀ الیور استون تماشا می‌کردم، می‌دیدم که حتی آدم باتجربه‌ای مثل او نیز، فشار کاریِ بسیاری متحمل می‌شود. او ضمن تأیید سخن راقم، خاطر نشان کرد که الیور استون اولین بار بود که به ایران می‌آمد. مخصوصاً که پذیرفته بود فقط با نادر طالب‌زاده گفت‌وگو کند. بنابراین، برنامۀ ما بسیار مورد توجه بود و مدیریت آن، کار ساده‌ای نبود. اما الحمد لله به خوبی برگزار شد، بسیار بهتر از آنچه فکر می‌کردیم. مثلاً من گمان نداشتم که استون بحث‌های سیاسی را مطرح کند؛ مخصوصاً که گفته بود وارد سیاست نمی‌شود. اما او دائماً سیاست کشور متبوعش را نقد می‌کرد و آقای طالب‌زاده سعی داشت که وی را به سینما بازگرداند اما استون دائماً به سراغ سیاست می‌رفت؛ انبانی بود از حرف‌های ناگفته در این چهل سال که دوست داشت با مخاطبان ایرانی مطرح کند. موفقیت دیگر ما این بود که الیور استون به حاج نادر اعتماد داشت و انگار که با او رازگویی می‌کرد.

حمیدی مقدم، اهمیت الیور استون را در مستقل بودن او می‌داند، فیلمسازی که نگاه انتقادی دارد و بسیار جریان‌ساز بوده است. «او یک فیلمساز قلابی نیست که دیگران فیلمنامه‌هایش را نوشته باشند. استون عمدۀ فیلمنامه‌های فیلم‌هایش را خودش نوشته و حتی چند فیلمنامه نیز برای آلن پارکر به ثمر رسانده. او خود حقیقی‌اش را در اینجا بروز داد؛ چه مواضع او را دوست داشته باشیم یا نه.»

آقای سعید نوری پژوهشگر و نویسندۀ برنامه، یادداشت‌های خوبی را برای بخش معرفی فیلمسازان می‌نویسد. او در سال 2012 از دانشگاه وِرسای فرانسه دکترای سینما گرفته است؛ ورودی سال 1374 در دانشگاه سوره در گرایش کارگردانی، و ورودی سال 1381 مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده سینما تئاتر. آقای نوری، دو فیلم داستانی بلند ساخته است و سه فیلم مستند. در کار نقد فیلم است و کتاب روزگار فرخ را دربارۀ فرخ غفاری منتشر کرده است. او خود را پژوهشگر سینمای ایران می‌داند. از کودکی با انگلیسی آشنا بوده و سپس در ضمن تحصیل در فرانسه، زبان فرانک‌ها را نیز آموخته است و در سینماتک نزد ژان دوشه شاگردی کرده و چیزهای فراوانی از او آموخته. از سال 1394 که بخش بین الملل فجر مستقل شد، او جزو دست اندرکاران آن بوده است.

سعید نوری نویسندۀ این برنامه، بیوگرافی و فیلموگرافی میهمانان را همراه با تحلیل مختصر آثار او می‌نویسد و متن او همراه با تصاویری منتخب از فیلمساز و فیلم‌هایش، در ابتدای برنامه پخش می‌شود. او تمام فیلم‌های الیور استون را تماشا کرده است. لذا تأکید دارد که استون، قبل از اینکه فیلمساز شود یک فیلمنامه‌نویس بود. بخصوص اینکه استون برای فیلمنامۀ قطار سریع السیر نیمه‌شب/ آلن پارکر (1978) جایزۀ اسکار بهترین فیلمنامه را گرفت و دو جایزۀ دیگر هم برای فیلمنامۀ جوخه (1986) و کارگردانیِ متولد چهارم ژوئیه (1989) دریافت کرد.

نوری در خصوص روند کاری خود اینطور توضیح می‌دهد: ما معمولاً از یک روز قبل، مطلع می‌شویم که میهمان برنامه کیست. بنابراین، سعی می‌کنیم که اطلاعاتی از او کسب کنیم. این اطلاعات می‌تواند از کنفرانس خبری او بیاید یا از چیزهایی که دربارۀ او در اینترنت وجود دارد. من تأثیراتی که او از سایر فیلمسازان گرفته و روند کاری او را مد نظر قرار می‌دهم و سپس یک متن فارسی می‌نویسم که شباهتی به متون ترجمه نشده ندارد. انگار که می‌خواهم رمان زندگینامۀ او را به طور مختصر بنویسم. در طول سال‌ها که شاگرد ناصر تقوایی بودم، خلاصه‌نویسی را از او یاد گرفته‌ام. یکی از چیزهایی که او آموزش می‌داد این بود که چطور هر فیلمی را در یک پارگراف خلاصه و معرفی کنم.

مطالعات نوری در تاریخ سینما، در نگارش متن‌ها به او کمک شایانی کرده‌اند. از او پرسیدم که آیا مواقعی بوده است که شما مجبور باشید متنی بنویسید اما سابقه‌ای از فیلمساز نداشته باشید؟ او ضمن تأیید سخن راقم، از رشید مشهراوی مثال زد که چون این فیلمساز فلسطینی را نمی‌شناخته، سریعاً دو فیلم مستند از ساخته‌های او را دیده و چند مصاحبه‌اش را در اینترنت مطالعه کرده است. «و به این ترتیب، توانستم با نظام فکری او آشنا شوم. وگرنه اطلاعات دائرة المعارفی کفایت نمی‌کند. من فهمیدم که او در جشنوارۀ فلان چه حرف‌هایی زده است، در کشورش جشنواره راه انداخته است، برای کودکان چرا فعالیت می‌کند و چرا شهر به شهر می‌چرخد و غیره.

بهمن نورایی، سمت مترجم هم‌زمان برنامه، دو زبان فرانسه و انگلیسی را تا مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران به طور جداگانه تحصیل کرده است. او از سال 1395 برنامۀ we the people را در پرس‌ تی.وی  اجرا می‌کند و پانزده سال است که در جشنوارۀ فجر به عنوان مترجم حضور دارد.

نورایی اگرچه در مصاحبۀ طالب‌زاده با الیور استون فشار فراوانی را تحمل کرده است اما این برنامه را جزو موفق‌ترین کارهایش تلقی می‌کند و می‌گوید که از آن لذت برده است: «چون یک کارگردان مشهور امریکایی، حرف‌هایی را که ما از سال‌ها قبل می‌زدیم به نوعی دیگر بیان کرد و مردم را به سمت حقانیت جمهوری اسلامی توجه داد.»

از نورایی پرسیدم که چرا یک مترجم همکار برای شما نیامد که سؤالات آقای طالب‌زاده را ترجمه کند و کار شما و مخاطبان، راحت‌تر شود؟ او جواب داد که از ابتدا قرار بود که آقای طالب‌زاده سؤالات خودش را به فارسی و انگلیسی مطرح کند. اما در مصاحبه با استون، به دلیل اینکه ریتم برنامه افت نکند و حداکثر استفاده از وقت بشود او خیلی کم، فارسی صحبت کرد. معمولاً در این حجم کار، مترجم دوم لازم نیست.

نورایی، ترجمۀ هم‌زمان را یک شغل سخت می‌داند. «زیرا ذهن ما باید بتواند به طور موازی به دو زبان فکر کند. چنین مترجمانی بعد از دو ساعت کار، باید جای خودشان را به افراد دیگری بدهند و استراحت کنند. زیرا ممکن است به مغزشان آسیب برسد.»

=====================

گزارش از امیر اهوارکی