جواد طوسی: حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور نمونه های موفق فیلمساز مؤلف
«پژوهشگاه هنر» در چهارمین جلسه از سلسله نشستهای تخصصی «سینما و اندیشه»، به مسئله چالش برانگیز «سینمای مؤلف در ایران» پرداخته است. بی اعتباری جایزه اسکار، بی سوادی برخی سینماگران ایرانی، بی‌توجهی به سینمای دینی و صنعت‌زدگی از موضوعات این نشست بود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، سینمای مؤلف،به سینمایی میگویند که کارگردان در آن فقط صحنه گردان و ناظر بر روایت داستان و فیلمنامه نیست. بلکه خودش خالق و آفریننده اثر است. «سینمای مؤلف» یکی از چالش برانگیز ترین مباحث سینمای نظری در ایران است که به دلیل ناشناختگی، از ابتدا به دور از متن سینما بوده و مهجور واقع شده است. فرهنگستان هنر به عنوان یکی از اصلی ترین متولیان پژوهش هنر در کشور در چهارمین نشست از سلسله نشستهای تخصصی «سینما و اندیشه» با دعوت از اساتید و کارشناسان رشتههای مختلف هنری به موضوع «سینمای مولف» پرداخته است.
جامعه سینمایی تمایلی به پرداختن به مسائل نظری ندارد
در ابتدای این نشست که با حضور هفت تن از شخصیتهای برجسته علم و هنر برگزار شد، دکتر عبدالحسین لاله، دبیر نشست به عنوان اولین سخنران جلسه به تبیینی از مسئله «سینمای مؤلف» پرداخت و با گله‌مندی از عدم پرداخت سینمای ایران به چنین مباحثی، گفت: جامعه سینمایی تمایلی برای پرداختن به مسائل نظری و بنیادی نشان نمیدهد و تنها به دنبال مسائل مصداقی است. همین عامل سبب شده است که سینمای ایران در برداشت از معانی این مقوله دچار برداشتی نادرست و حتی غلط شود.
وی با ناشیانه خطاب کردن روند فیلمسازی اجتماعی در ایران افزود: متاسفانه فیلم‌هایی که داعیه‌دار سبک اجتماعی هستند، آنقدر افراطی و بی‌سوادانه به این مقوله میپردازند که از یک سو در صورت نمایشِ مشکلات و معضلات، متهم به «سیاهنمایی» میشوند؛ از سوی دیگر در صورت نمایش خوبیها و پیشرفتها، متهم به «سازش»!
بسیاری قائل به وجود سینمای دینی نیستند
پس از صحبتهای دبیر این نشست، نصرت الله تابش، پژوهشگر مسائل دینی، به عنوان دومین سخنران به موضوع «معمای فرم و تالیف در سینمای دینی» پرداخت.
وی در ابتدای صحبتهای خود با اشاره به مقوله سینمای دینی، گفت: عده‌ای قائل به سینمای دینی نیستند و معتقدند که سینما، سینما است و دینی و غیر دینی ندارد.
این پژوهشگر سینمای دینی در همین زمینه به فصل مشترک دین و هنر اشاره کرد و گفت: موضوع «زیبایی» یکی از مفاهیم بنیادی در کلام دینی است و تفسیر بسیاری از آیات و روایات جز با درک عناصر زیبایی‌شناختی آنها میسر نمیشود.
تابش همچنین با برشمردن انواع عناصر روایی و سبکی، تألیف را استفاده خلاقانه هنرمند از عناصر سبکی دانست.
حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور نمونه های موفق فیلمساز مؤلف
جواد طوسی، منتقد و پژوهشگر سینما، سومین سخنران این نشست بود که «جابجایی تاریخی_اجتماعی، سیاسی و افول ناگزیر فیلمساز مؤلف» را موضوع سخنرانی خود قرار داده بود.
طوسی به شاخصههای مؤلف بودن یک فیلمساز پرداخت و سبک‌پذیری کارگردان، متخصص و کاربلد بودن و همچنین دغدغهمندی را از جمله این شاخصه‌ها دانست و گفت: در جامعهای همچون جامعه ملتهب ما، فیلمساز مؤلف به هیچ وجه خنثی نیست و دغدغه جامعه خویش را دارد.
این منتقد سینمایی در ادامه به بررسی آثار تعدادی از فیلمسازان مؤلف سینمای ایران و جهان پرداخت و از میان فیلمسازان آمریکایی، آثار «جان فورد» را جزء نمونه‌های موفق این نوع معرفی کرد.
طوسی همچنین از میان فیلمسازان ایرانی، مسعود کیمیایی، ابراهیم حاتمی‌کیا و رسول ملاقلی‌پور را از جمله فیلمسازان مؤلف و موفقی دانست که آثاری بسیار ارزنده‌ای در مقوله سینمای تألیفی دارند.
جایزه اسکار ، معیار فاخر بودن یک اثر هنری نیست
چهارمین سخنران این نشست، دکتر غلامرضا آذری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بود که پیرامون «سینمای مؤلف به منزله ارتباطات میان فردی اثر بخش» به سخنرانی پرداخت و با ورود به مباحث تخصصی علوم ارتباطات و مطالعات اجتماعی، سینمای مؤلف را از همین منظر بررسی کرد.
وی یکی از اصلی‌ترین شاخصههای کارگردان مؤلف را ارتباط با جامعه و توجه به ارزشهای جامعه دانست و گفت: از نظر من کارگردان مؤلف کسی است که علاوه بر کارگردان، نویسنده، تدوینگر و تهیه کننده نیز باشد.
دکتر آذری در ادامه به نقد جشنواره‌های مانند اسکار پرداخت و تاکید کرد: برگزیده نشدن آثار فیلمسازان بزرگی همچون هیچکاک، نشان از نوعی سیاست‌زدگی در این نوع جشنواره‌ها است.
وی خاطرنشان کرد: به دلیل همین سیاست‌زدگی امثال آلفرد هیچکاک در طول دوره فیلمسازی خود حتی یک بار هم به جایزه اسکار نرسیدند. لذا جایزهای مثل جایزه اسکار نمیتواند معیار و ملاک یک اثر خوب باشد.
سینمای تجاری، ما را از سینمای مؤلف دور کرده است
استاد مسعود سفلایی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر تهران، پنجمین سخنران این نشست بود که درباره «شاخصههای حضور مؤلف در صنعت سینمای امروز» سخنرانی کرد.
وی با اشاره به اینکه سینمای جهان تحت تاثیر هالیوود، ناگزیر به سمت یک سینمای صنعتی و تجاری محض میرود، گفت: سینمای تجاری به هیچ وجه سبک‌گرایی را نمیپسندد و ما اکنون کم و بیش با همان نظریه معروف مرگ مؤلف مواجه هستیم.
این گفته وی البته با واکنش تند حمید دهقانپور که سخنران بعدی بود، مواجه شد؛ به طوری که دهقانپور پیش از شروع سخنرانی خود، تاکید کرد: من جزو طرفداران سینمای مؤلف هستم و مرگ مؤلف را به هیچ عنوان قبول ندارم و این یک حرف اشتباه است و تألیف نخواهد مُرد.
سفلایی در ادامه به صنعت‌زدگی در سینمای هالیوود اشاره کرد و گفت: در گذشته منتقدان آمریکایی از کارگردانان بزرگ و بنامی همچون «اسکورسیزی» و «اسپیلبرگ» به عنوان فیلمساز مؤلف نام میبردند که البته اکنون دیگر فیلمساز مؤلف به آنها اطلاق نمیشود؛ چرا که آنها نیز اسیر سینمای تجاری آمریکا شدهاند.
عده‌ای واژه «مؤلف» را به کار میبرند، اما خودشان هم نمیدانند که «مؤلف» یعنی چه!
پس از استاد مسعود سفلایی، دکتر حمید دهقانپور، به عنوان ششمین سخنران درباره «سبک، میزانسن، خلاقیت و دیدگاه انتقادی» سخنرانی کرد.
وی که خود نیز از اعضای هیئت علمی دانشگاه هنر تهران است، در مخالفت با همکار خود مسعود سفلایی،که عضو دیگر این هیئت علمی است، نظریه مرگ مؤلف را رد کرده و گفت: سینما به زودی از این مرحله صنعتی گذر خواهد کرد و بار دیگر به روزهای تئوری_مؤلف خود باز خواهد گشت. سینما به جایی رسیده است که با وجود تمام این ابزارآلات و تکنولوژیها، بدون شکلهای صنعتی، میتواند فیلمهای مؤلفانه تولید کند.
دکتر دهقانپور با گلایه از عدم فهم صحیح از مقوله «مؤلف» توسط برخی سینماگران و نظریه پردازان،گفت: بسیاری واژه مؤلف را به کار میبرند و میگویند که فلانی فیلمساز مؤلف است، حال آنکه اصلا نمیدانند که «مؤلف» یعنی چه؟!
وی در پایان نیز به چند تن از فیمسازان نمونه مؤلف از منظر خود اشاره کردند و به تمجید کارگردانان مؤلفی همچون هیچکاک، ولز، هاکس و کاپولا و آثار آنها پرداخت.
سینما هم آگاهی‌ساز است و هم سرگرم‌کننده
هفتمین و آخرین سخنران این نشست مجید شیخ انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر تهران بود که به موضوع «سینما، رسانه اندیشه ساز یا سرگرمی؛ انتظارات ناکارآمد» پرداخت.
شیخ انصاری تقسیم سینما به سرگرم‌کننده یا آگاهی‌ساز را اشتباه دانست و این امر را به افتادن در دام «تقابلِ دوتایی» یا دعوای قبیله‌ای «خوب و بد» و «زشت و زیبا» تعبیر کرد.
وی متذکر شد: اگرچه تقابل دوتاییِ اندیشه و سرگرمی از دیرباز مورد بحث بوده است، اما ما باید از چنین تقسیم بندیای فاصله گرفته و دست بکشیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه هنر خاطر نشان کرد: سینما نه رسانهای صرفا اندیشه‌ساز است و نه رسانهای صرفا سرگرم کننده. بلکه سینما هم اندیشه ساز است و هم سرگرمی.
انتهای پیام/
