گزارش تسنیم از پشت صحنه برنامه سحرگاهی "ماه خدا"/صلح‌جو: برای اجرا در هیچ برنامه‌ای، لابی نکرده‌ام!

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، بیش از یک دهه است که شبکه یک سیما از ساعت 2:15 بامداد ناب‌ترین لحظات معنوی ماه مبارک رمضان را از دریچه دوربین "ماه خدا" با مردم می‌گذراند. برنامه‌ای که به تناوب زمان با تغییرات و تحولاتی همراه بود؛ مثلاً شعرخوانی مرتضی امیری اسفندقه در چند سال اخیر به این برنامه اضافه شده و یا مباحثی که یک کارشناس معارفی در میزگردی با محور قرار دادن موضوعی اخلاقی، دینی و معرفتی، محتواهای عمیقی را به مردم عرضه می‌کنند. اما تغییرات و تحولات امسال را برخی از منتقدین در فضای مجازی برنتابیدند و گفتند باید مجری "ماه خدا" تغییر می‌کرد تا شاهد جذب مخاطبین سحرگاهی تلویزیون باشیم. صحبت کردن درباره این انتقادها و مفاهیمی که در میانه راه استودیوی پخش شبکه یک سیما به روی آنتن می‌رود، نیاز داشت تا به سمت سازمان صداوسیما برویم و از نزدیک با عوامل برنامه گفت‌وگویی داشته باشیم. جایی که بعدها فهمیدم قلب استودیوهای رسانه ملی است و اجازه ورود به آنجا به کسی غیر از خود پرسنل صداوسیما به سختی داده می‌شود. کلیه عوامل برنامه "ماه خدا" آماده ضبط برنامه سحرگاهی هستند، تهیه‌کننده به استقبالم می‌آید و مرا به داخل استودیو هدایت می‌کند. آشناتر از همه مرتضی امیری اسفندقه را در اتاق گریم می‌بینم که کم کم خودش را برای اجرای برنامه آماده می‌کند، خیلی زود تا سرش شلوغ نشده به سراغش می‌روم. اسفندقه با خواندن این شعر صحبت‌هایش را آغاز می‌کند: "متاع کفر و دین بی‌مشتری نیست/گروهی آن گروهی این پسندد".

ارزش‌های شعری را زنده کردیم

او این طور ادامه داد: می‌دانید که حوزه شعر و ادبیات یکی از آیین‌های ارزشمند ایرانیان در ماه مبارک رمضان تحت لقای قرائت قرآن کریم به شمار می‌رود؛ شعرهایی که هم حیثیت دارند و هم قناعت! همواره تلاش‌ کرده‌ام در این برنامه به عنوان یک معلم ساده ادبیات، آن ارزش‌های شعری را زنده کنم.

رسالت من یادآوری این آیین کهن است

اسفندقه خطاب به انتقادهایی که گاهی بی‌رحمانه متوجه برنامه "ماه خدا" می‌شود، تصریح کرد: واضح و مبرهن است که همواره گروهی یک برنامه را می‌پسندند و عده‌ای هم مخالف این برنامه هستند. اما سرانجام رسالت من یادآوری این آیین کهن بوده است. به همه کسانی که از آیین شعرخوانی در این برنامه استقبال کرده‌اند سلام می‌کنم و به کسانی هم که مخالف ما بوده‌اند سلام گرمی دارم. لازم است بدانید که این آیین در سنت فرهنگی و مذهبی ما ایرانیان همچون ستاره‌ای زرین، می‌درخشد.

وی خاطرنشان کرد: در ماه رمضان امسال با تمام وجود تلاش کرده‌ایم در راستای آنچه که کارشناس مذهبی می‌گفتند شعر بخوانم. سال گذشته هم این اتفاق افتاد اما شدت و شور ادبی امسال را بیشتر و جدی‌تر می‌دانم.

اسفندقه ترجیح داد صحبت‌های خودش را با چند بیت شعر به پایان برساند:

"ای دل غم آشنای تو شد دست از او مدار/هر روز با کسی نتوان آشنا شدن"، "امشب به هیچ وجه دلم وا نمی‌شود/گویا که خاطر کسی از من گرفته است"، باران گرفت نیزه قصد مصاف کرد/آتش نشست و خنجر خود را غلاف کرد".

مطابق با ذائقه یا تغییر ذائقه؟!

در ادامه راه به حجت‌الاسلام محمد سعیدی آریا کارشناس معارفی برنامه "ماه خدا" برخورد کردم. او درباره انتقاداتی که برخی به ضعیف بودن برنامه‌های سحرگاهی ماه مبارک رمضان داشته‌اند و نوک پیکانشان هم "ماه خدا" را هدف قرار داده بود، گفت: اینکه رسانه یک برنامه‌ای را مطابق با ذائقه بیننده بسازد یا اینکه برنامه‌ای برای تغییر ذائقه بیننده بسازد دو بحث مجزایی است. اینکه در کلاس درس طوری درس بدهیم که دانش‌آموزان خوششان بیاید یا مطلب علمی را طوری آموزش بدهیم که یاد بگیرند، کدام یک ارجح‌تر است؟! ما چقدر از پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت مسائلی داریم برای تفریح گفته بشود یا چقدر مطالب غنی داریم که درباره معرفت و شناخت مطرح شود.

هنر و سلیقه انتقال مطلب معرفتی

وی با اشاره به هنر و سلیقه انتقال مطلب معرفتی، اضافه کرد: ما به سنت پیامبر و اهل‌بیت در مورد جذابیت اعتقاد داریم یعنی تفاوت امروزی‌ها این است که در مجالس، سخنران دعوت می‌کنند اما در گذشته از واعظ استقبال می‌کردند. اصلاً اسم سخنران مرسوم نبوده و می‌گفتند واعظ یعنی مردم را مورد نصیحت قرار دهد. در واقع به این مبنا و بستر می‌رسیم که بحث خوش‌آمدن، مطرح نیست. مسئله دوم هنر و سلیقه انتقال مطلب معرفتی است؛ یعنی اینکه من هر مطلبی را بتوانم به بهترین وجه به مخاطب خودم منتقل کنم.

رسانه فقط معطوف به تلویزیون نیست

سعیدی‌آریا اعتقاد دارد که جذابیت‌های سمعی و بصری نه تنها در رادیو و تلویزیون وجود دارد بلکه مجموعه رسانه‌ها، سلیقه مخاطب را تعیین می‌کند، افزود: جذابیت‌های رسانه‌ای فقط به تلویزیون برنمی‌گردد بلکه مجموعه رسانه که شامل فضای مجازی هم می‌شود را نیز دربرمی‌گیرد. و به واسطه آن سلیقه مخاطب را تعیین می‌کند. البته اگر صرف ایجاد جذابیت وارد این میادین بشویم لزوماً کار محتوایی و کاربردی بسته تغذیه‌ای مخاطب نخواهد بود. امروز دیگر رسانه منعطف به تلویزیون و رادیو نیست و تنوع رسانه‌ها سلیقه‌ها دریافت مفاهی از رسانه‌ها را نیز تغییر داده و همین تحولات باعث شده که بعضی از رسانه‌ها حتی به سنت گذشته هم عمل کنند اما از سطح محبوبیت امروز پایین‌تر باشند.

مردم انتقادات را خنثی کردند

کارشناس معارفی برنامه "ماه خدا" با بیان اینکه ما رویکردی را دنبال کردیم که ماحصل آن به تغییر سلیقه جذابیت در معارف دینی منتج شود، افزود: قصد ما تغییر سلیقه جذابیت در معارف دینی است، یعنی به روش جذاب گفتن امروزی از اصل روایت استفاده می‌شود و از متون دینی بدون واسطه و رنگ و لعاب رسانه‌ای برای بی‌واسطه شدن با مخاطب در این امر کمک گرفته می‌شود. اما در هر تغییری مقاومتی وجود دارد. مصداق بارز آن فیلمی است که با یک صداگذاری اولیه دیده می‌شود و همان فیلم یک سال بعد با صداگذاری دیگری به روی آنتن می‌رود، به نظرمان نامأنوس است چراکه آنچه در ابتدا دیدیم برایمان جذاب و در ذهنمان منطبق شده است. لذا برنامه جدیدی به وجود می‌آید این موضع گیری اول  وجود دارد. کما اینکه مردم با پیامک‌ها و بازخوردهایی که از خودشان نشان دادند تمام این انتقادات به تغییرات در برنامه را خنثی کردند.

آداب و رسوم مردم به حس قرابت با اقوام می‌رسد

برپایه این گزارش، محور برنامه "ماه خدا" خودسازی، سیر و سلوک است. پیرو این محور در موضوع عرفان نظری آیت‌الله جوادی آملی و در موضوع عرفان عملی استاد اخلاق مرحوم آیت‌الله شجاعی هر شب در آیتم‌های جداگانه‌ای 5 الی شش دقیقه سخن می‌گویند. با توجه به محوریت قرآن کریم در برنامه "ماه خدا" در حوزه معارف قرآنی، 32 سوگندنامه قرآنی درقالب آیتم‌های 4 دقیقه‌ای شرح و تفسیر می‌شوند و با توسل به آیات و روایات، عوامل برنامه به دنبال آن هستند که چرا پروردگار به این موضوعات قسم یاد کرده‌اند. هر شب در "ماه خدا"، حجت‌الاسلام سرلک فرازهایی از دعای ابوحمزه ثمالی را در آیتم‌های هفت دقیقه‌ای شرح و تفسیر می‌کنند. رویکرد فرهنگی برنامه امسال "ماه خدا" پررنگ‌تر بود و به تعبیر محمد رحیمی تهیه‌کننده این برنامه، "ماه خدایی‌ها" تلاش کرده‌اند تا با بیان آداب و رسوم مردم سراسر کشور به ایجاد حس قرابت و نزدیک اقوام مختلف ایران کمک کنند.

دنبال ماندگاری هستیم

حجت‌الاسلام سعیدی‌آریا درباره محور برنامه امسال، گفت: ماه رمضان، ماه سلوک است؛ ماه رفتن مسیر و تسریع در این مسیر است. ما این موضوع را انتخاب کردیم تا بتوانیم علی‌رغم جستجوی روش‌های این راه، به مسیرها و موانع راه هم نمایش داده شود. برنامه ما بر این بود براساس روایات اهل‌بیت صحبت کنیم چون دنبال ماندگاری و نفع‌رسانی به شنونده و بیننده‌مان هستیم. ماندگاری رمزی است که در کلام اهل‌بیت نهفته است، چون به فطرت ما برمی‌گردد. بسیاری از مطالبی که به نظر جالب می‌آید، وابسته به روز است. ما نگاه می‌کنیم که زمانی از آن می‌گذرد کهنه می‌شود و از بین می‌رود و دیگر به یک نوعی برنامه اجرا کردن و برنامه‌سازی 50 سال قبل، در حال حاضر نه تنها غیرجالب است بلکه هیچ نوع جذابیتی هم ندارد.

حتماً باید حرف‌های اهل‌بیت زده شود

وی خاطرنشان کرد: ترتیب بندی بحث هم اینگونه بوده که از کتاب روش بندگی آیت‌الله جوادی آملی استفاده شده است. علمایی که خودشان این طی طریق را داشته‌اند و در وهله بعدی نسبت به این راه آگاهی دارند و از راهبری دیگران هم باخبرند. از این جهت از آن‌ها نشأت گرفتیم و ماندگاری را به این صورت تعریف می‌کنیم که حتماً باید حرف‌های اهل‌بیت زده شود. چون این ماندگاری رمزی است که خدا در کلام اهل‌بیت قرار داده و کهنه نشدن آن هم رمزی است که خداوند در کلام آن بزرگواران نهاده است.

معنوی‌ترین و ناب‌ترین لحظه رمضان

برنامه آرام آرام به روی آنتن رفت و حالا وقت خوبی بود برای گفتگو با محمد رحیمی تهیه‌کننده‌ای که مخاطب او را با برنامه پربیننده "آفتاب شرقی" بیشتر می‌شناسد. او فضای برنامه "ماه خدا" را متفاوت‌ترهمراه با اضطراب و استرس بالا می‌داند و می‌گوید: "ماه خدا" کار سختی را پیش‌رو داشت، چراکه معنوی‌ترین و ناب‌ترین لحظات رمضان را با مردم می‌گذراند. با تمام وجود و بضاعت حرفه‌ای، سعی کردیم بهترین لحظات سحر را برای مردم بسازیم.

خودشان عامل به روایات و احادیث هستند

او تأکید کرد: در کنار آیتم قرائت، ترجمه و تفسیر سوگندنامه‌های قرآنی، درس ادب بندگی آیت‌الله جوادی‌آملی با تشریح مقام‌های سیر و سلوک پیش می‌رود. در تهیه این آیتم، موسسه اسراء مباحث مطرح شده آیت‌الله در طول سالیان متمادی را جدا و در اختیار ما گذاشتند. در ادامه رهنمودهای اخلاقی مرحوم آیت‌الله محمد شجاعی را به روی آنتن می‌بریم. در مناجات‌‌خوانی از بهترین صداها و نواها استفاده کردیم و حتی خواننده‌هایی همچون علیرضا قربانی، حسام‌الدین سراج و سینا سرلک هم از بخش‌های جذاب و پربیینده این برنامه به شمار می‌روند. 30 فراز دعای ابوحمزه ثمالی با شرح و تفسیر حجت‌الاسلام سرلک جزء یکی از غنی‌ترین مطالب‌هاست. به نظرمن یکی از جذابیت‌های این آیتم‌ها، معرفتی و اخلاقی است. در دل مردم می‌نشیند، چون این مطالب را کسانی مطرح می‌کنند که خودشان عامل به روایات و احادیث هستند.

همه کار کردیم تا خاطره‌ساز شویم

رحیمی با اشاره به سایه سنگین انتقادات بر بالای سر برنامه "ماه خدا"، اذعان کرد: همه کار کردیم تا یک برنامه نوستالوژیک و خاطرات خوبی برای مردم رقم بخورد یا به تعبیری خاطرات خوبی که مردم داشتند را زنده کنیم. برای تحقق این هدف، صداها و نواهایی را انتخاب کردیم که مردم با آن‌ها زندگی کرده‌اند. یا قلم فوق‌العاده و نفوذ کلام سیدشهیدان اهل قلم سیدمرتضی آوینی که برای مخاطب جوان ما چقدر درون‌مایه تربیتی دارد.

مجری باید برای جذب مخاطب دغدغه داشته باشد

وی در پاسخ به این سوال که چرا به سراغ یک مجری مسلط‌تر و معروف‌تر نرفتید، افزود: مجری باید در خدمت برنامه باشد، نکته مهمتر اینکه ذهن بیننده باشد و جذب مخاطب را دغدغه‌اش بداند. این روزها باید خطاب به برخی بگوییم آنتن تلویزیون متعلق به فرد خاصی نیست. به نظرم صلح‌جو از پس مسئولیتی که به او واگذار شده بود با نهایت شجاعت و همیت بیرون آمد.

حضور در "ماه خدا" جزء الطاف خداست

منتظر شدیم تا برنامه به پایان برسد و محمدهادی صلح‌جو مجری برنامه را هم ملاقات کنیم. او بایستی به نقدهای گسترده‌ای که به حضور او در این برنامه به عنوان مجری می‌شود، پاسخ بدهد. با نهایت متانت و ادب پذیرفت به سوالات خبرنگار فرهنگی تسنیم پاسخ دهد. او درباره این حجم گسترده انتقادی، گفت: حضور من در برنامه سحر را جزء الطاف خدا می‌دانم. خدا را شاکرم که این توفیق حاصل شد سی شب ماه رمضان را بیدار باشم و چقدر از تجربیات اساتید برنامه "ماه خدا" استفاده کردم. خوب است که مخاطبین ما بدانند که از ابتدای ورود به صداوسیما از سال 86 این روحیه را داشته‌ام و امیدوارم تا آخر اینطور باشم. من هیچ‌گاه خودمان را وابسته به صداوسیما ندانسته‌ام و بحمدالله از روز اول معلمی کردم و با این نشان بالقوه معنوی یعنی معلمی هم خواهم مرد. من معلمی را دوست دارم حالا به واسطه علاقه به حضور در فضای رسانه این کار را هم انجام می دهم.

درب اتاق مدیری نرفتم تا برنامه‌ای طلب کنم

وی با اشاره به اینکه هیچ وقت نخواستم برنامه‌ای را اجرا کنم، مگر اینکه از من دعوت کرده باشند، افزود: برای اجرای هیچ برنامه‌ای نه در رادیو و تلویزیون، تاکنون با ‌کسی لابی نکردم و اصلاً این کار را بلد نیستم. تا به حال جلوی درب اتاق مدیر گروهی نرفتم تا برنامه‌ای طلب کنم. هیچ‌وقت نخواستم برنامه‌ای اجرا کنم مگر اینکه از من دعوت کرده باشند. بر روی خودم کار کردم که هر وقت به من گفتند کار را تحویل بدهم همان لحظه ترک کنم و بروم. این درس بزرگی است که هم برای خودم تذکر می‌دهم و به همه همکارانم و مجریان اعلام می‌کنم، هیچ برنامه‌ای ملک کسی نیست. قرار بر این نیست که خودمان را مالک آن جایگاه بدانیم. به صورت امانت این برنامه امسال را به من سپردند و اجرا کنند و من موظف هستم که این میدان و فرصت را به بنده واگذار کردند با توانمندی مناسب از این فرصت بهره ببرم و خوب امانت‌داری کنم.

باید فضا را بازتر کنیم

صلح‌جو، تأکید کرد: هیچ سهمی برای هیچ‌کس وجود ندارد. این میدانی است که در اختیارمان است و نکته بسیار مهم این روحیه وجود داشته باشد. ما نسبت به شکوفایی استعدادهای جوانان در این عرصه و بوجود آمدن رویش‌های جدید باید خوشحال باشیم. ما مگر چند مجری درجه یک داریم که تا چند سال دیگر اجرا کنند. باید فضا را باز کنیم تا از همه ظرفیت‌ها استفاده شود. انتقاداتی که با هجمه‌های سنگین مطرح می‌کنند؛ مثلاً می‌گویند کار اجرا، ضعیف است، از این دست مباهات انتقادی، راضی هستیم. انتقادها به نظرمن خیلی امکان دارد وارد باشد اما ما بدانیم که هرگاه یک تغییری رخ می‌دهد این تغییر مخالفانی دارد. جالب است بدانید که ما این روزها در برنامه سحرگاهی "ماه خدا" حرف‌های بزرگ و مطالب سنگین و عرفانی و عمیق می‌گوییم اگر در من گوینده اثر نکرده باشد واقعاً باید تأسف خورد. این موجب می‌شود نفوذ کلامم در مخاطب کم بشود، چراکه من اولین مخاطب کلام خودم هستم. حسن سلطانی مجری توانمند ماه مبارک رمضان نشان داد که عامل به حرف‌های خودش است.اخلاق نخستین ویژگی یک مجری است که با مردم گفتگو می‌کند.

پاسخ به انتقادات مجری!

وی در پایان تأکید کرد: در قدم اول، برنامه در جلساتی که قبل از نوروز داشتیم یک تقسیم وظیفه‌ای صورت گرفت قرار بر این شد سه مجری این برنامه داشته باشد. کارشناس حوزه شعر و ادب، محتوا با قلم و خودم در عرصه انطباق آیات قرآن کریم با موضوعات مطرح‌شده، به نظرم با این اوصاف، منتفی است که چرا مجری، شعر و روایات نمی‌خواند.  

 انتهای پیام/