نقشه‌‌‌‌ای که جهت جنوب آن به سمت بالا است/ دورانی که چینی ها فقط با پول ایرانی کار می‌کردند
«چینی‌ها تا زمان سفر مارکوپولو به آنجا، به سرزمین‌‌های غربی خودشان خراسان می‌‌گفتند و تا قبل از دوره تیموری هم تقریباً فقط با ایرانیها تعامل داشتند و با اروپا ارتباط نداشتند؛ همچنین وقتی سعدی از دنیا رفت مارکوپولو تازه به‌دنیا آمد».
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، سید محمد بهشتی - رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دهمین نشست تخصصی "ایران کجاست، ایرانی کیست" از کتاب «میراث ایران» نام برد که توسط تعدادی ایران شناس در قرن بیستم نوشته شده و اظهار داشت: یک مقاله از این کتاب به تصور اروپایی ها درباره ایران و آن سوی ایران اختصاص دارد و در این کتاب می توان تصورات مبهمی که درباره آن سوی ایران خواند چرا که هیچ راهی برای شناخت درست آن سوی ایران وجود نداشته است.
بیشتر ببینید:
موزه خاطره‌بازی یک روستایی عاشق روستا + فیلم و تصاویر
بهشتی کهن ترین نقشه دوره اروپایی را متعلق به قرن 13 میلادی دانست و گفت: این نقشه امروز برای ما عجیب است چون در سنت نقشه برداری اسلامی بر خلاف اروپایی، جنوب به سمت بالا بوده است.
نگاه چینی‌های باستان به دنیا
به گفته وی، مردم آسیای جنوب شرقی و چینی ها تا زمانی که مارکوپولو به آنجا می رود به سرزمین های غربی خودشان خراسان می گفتند و زمانی که اروپایی ها برای استعمار به آنجا می روند آنها را فرنگی می نامیدند و معتقد بودند فرنگ جایی در خراسان است.
بهشتی با اشاره به موزه طبیعی شانگهای گفت: یک طبقه از این موزه به پول اختصاص دارد و یکی از تالارهای آنها فقط به پول های خارجی اختصاص دارد و جالب است که در این تالار فقط پول های ایران از قدیمی ترین تا دوره تیموری قرار دارد.
وی با اشاره به ورود پول‌های سایر سرزمین ها به چین بعد از دوره تیموری، در توضیح این امر گفت: تا قبل از دوره تیموری چینی ها تقریبا فقط با ایرانی ها تعامل داشتند و ارتباطی با اروپا نداشتند.
جهان از دید ایرانیها
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: وقتی سعدی از دنیا رفت تازه مارکوپولو به دنیا آمد و حدود چهل سال بعد به ونیز بازگشت و با روایت سفرش به چین به جرم دروغ زندانی شد و در همانجا سفرنامه اش را نوشت و مدتها بعد از این سفرنامه استفاده شد.
وی افزود: این در حالی است که در قرن 16 میلادی اروپایی ها هنوز به درستی نمی دانستند که آیا خوتای که مارکوپولو از آن نوشته همان چین است یا نه؟
بهشتی با اشاره به وجود این پرسش تا 2-3 قرن بعد از مارکوپولو گفت: این در حالی است که سال ها قبل از مارکوپولو، سعدی در گلستانش داستان، بازرگانی را نقل کرده است که 40 بنده خدمتکار و 150 شتر بار داشت و شبی در جزیره کیش او را به حجره اش دعوت کرده و همه شب درباره دارایی هایش سخن گفته است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به نقل از بازرگان در گلستان سعدی گفت: سعدیا سفر دیگرم در پیش است و اگر آن کرده شود، بقیه عمر خویش به گوشه بنشینم. از کیش بروم به پارس، گوگرد پارسی خواهم بردند به چین و از آنجا کاسه چینی به روم آرم و دیبای رومی به هند و فولاد هندی به حلبی و آبگینه حلبی به یمن و برد یمانی به پارس و زان پس ترک تجارت کنم و به دکانی بنشینم.
وی افزود: در این داستان سعدی از سفرهای زیادی که بازرگان انجام می دهد تعجب نمی کند و این همه سفر برایش دور از ذهن نیست بلکه می گوید که «چشم تنگ مرد دنیا دوست را، یا قناعت پر کند یا خاک گور».
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به انزوا و غیر جهانی بودن ایران در جهان امروز گفت: روزگاری ایران موقعیت جهانی بسیار خوب و مستحکمی داشته است و اگرچه تحولات جهانی در انزوای هم اکنون ایران موثر است اما دلیل دیگرش را باید در نوع تصرف ایرانی ها در سرزمین هایی که وارد می شدند جستجو کرد.
بهشتی افزود: ایرانیها بعد از تصرف سرزمین ها آثار خیلی چشمگیری برجا نمی گذاشتند که بتوان خیلی راحت رد پای آنها را دنبال کرد به طور مثال نخستین کلیسای کاتولک که در اواخر قرن 16 میلادی در پکن ساخته شده کاملا اروپایی است گویی این ساختمان را از قلب اروپا در پکن قرار داده اند.
وی با اشاره به ساخت کلیسای نستوری توسط ایرانی ها در قرن 5-6میلادی گفت: در نزدیکی کلیسای کاتولوک، مسجد جامع پکن قرار دارد و از روی ساختمان اصلا نمی توان تشخیص داد که یک مسجد است و حتی نقش کتیبه های قرمز رنگ بالای سقف که روی آنها آیات قرانی و اذان است به گونه ای ترسیم شده که گویی نقش اژدهاست.
به گفته بهشتی، تفاوت ماهوی که در نوع تصرّفی که در سرزمین هایی که وارد می شدند انجام می دادند باعث شده خیلی نتوان رد پای ایرانیها را در جهان دنبال کرد؛ هرچند با کمی دقت می توان شاهد آثار حیرت انگیزی بود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در بخش دیگری از سخنانش به مساجد استانبول اشاره کرد و آنها را نوعی گرده برداری از کلیساها دانست و گفت: براساس تفکر فرهنگی ایرانی ها و با کمی دخل و تصرف در معماری کلیساهای دوره عثمانی، مساجدی در استانبول ساخته شد.
وی در ادامه از ایاصوفیه نام برد و گفت: املای لاتین ایاصوفیه، صوفیه حقیه است و این کلیسا براساس یک تفکر مسیحی ساخته شده که خیلی با شرق خودش در تماس بوده است و با الهام از عرفان شرقی و ایرانی، یک نوع سازه و معماری جدید را به دنیای مسیحیت معرفی می کند.
تأثیر ایران بر جهان
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به مجسمه زریاب در کوردبای اسپانیا گفت: زریاب هنرمند و اندیشمند ایرانی بود که از بغداد به کوردبا رفت و بخش مهمی از سبک زندگی اسپانیای اموی و سپس اروپایی ها از او تقلید شده و اسپانیایی ها از حرکات و لباس او تقلید می کردند، همچنین بخش بزرگی از موسیقی اسپانیا وامدار این فرد است.
وی در ادامه از وجود طاق نصرتی در شهر روم خبر داد که در سال 200 میلادی با نقشی از سربازهای اشکانی و پارتی ساخته شده، این سربازها کلاهی برسردارند که مشابه آن را می توان در محرابی از دوره مشخصی در امپراتوری روم دید که تصویر انسانی در حال ضربه زدن به گاو با کلاهی مشابه سربازهای اشکانی و پارتی بر سر دارد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه نقش این کلاه، در واقع نقش صور فلکی است، گفت: در بالا صورت فلکی گاو و در پایین صورت فلکی سرباز است.
بهشتی در ادامه به وجود شواهد فراوان از تعاملات وایکینگ ها با مردم ایران در کشورهای اسکاندیناوی اشاره کرد و گفت: پارچه های بسیاری با نقش «الله» وجود دارد که در موزه های مختلف درباره وایکینگ ها در دانمارک و سوئد و نروژ به نمایش در می آید.
وی از وجود تعدادی سکه با نقش های «الله اکبر»، «بسم الله الرحمن الرحیم » و غیره در مسکو قرون 13 و 14 خبر داد و گفت: در شامات تعداد زیادی دیر از مسیحیانی با نام های ایرانی وجود دارد؛ به طور مثال دیر هرمز مسیحی که داعش آن را خراب کرد.
بهشتی با اشاره به وجود مسلمانانی در غرب آفریقا گفت: دریانوردان ایرانی مسلمانان را برای حج به مکه و جده می آوردند و به این شکل اسلام به غرب و اعماق آفریقا انتشار یافت.
آثار دوره ساسانی در یمن
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچنین به وجود حمام هایی مشابه حمام های ایرانی در زنگبار آفریقا اشاره کرد و از وجود آثار زیادی از ایرانی های دوره ساسانی و شیعیان دوره اسلامی در یمن خبر داد.
بهشتی افزود: در هندوستان مراسم عزاداری سیدالشهدا با شیوه ای متفاوت از ایران برگزار می شود، همچنین قبل از اینکه مغول ها هنر باغ سازی را از ایران به هند ببرند هنر بسیار کمرنگی بود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچنین از وجود غار اصحاب کهف، آتشکده زرتشتیان و مساجدی مشابه اردستان در چین خبر داد و گفت: در شمال شرق چین منطقه یهودی نشینی وجود دارد که تورات آنها هرچند وقت یکبار از طریق تجار ایرانی به دستشان می رسید.
به گفته وی، امروز تنها معبد مانوی زنده دنیا، در بندری در چین قرار دارد و آیین مانی که از بابل منتشر شده را زنده نگه داشته است.
بهشتی افزود: بسیاری از سنت های سفالگری و شیشه سازی ژاپن از ایران گرفته شده است.
وی در ادامه به نمونه هایی از حضور تجار ایرانی در ویتنام و کامبوج اشاره کرد.
افزایش تعاملات، گامی به سوی جهانی شدن
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه سخنانش با اشاره به ایجاد تحولات ناشی از ارتباطات گفت: با وسیع شدن ارتباطات، امکان تعامل فرهنگ های مختلف با یکدیگر بیشتر شده و افزایش دایره تعامل به معنی تحقق بیشتر جهانی شدن است.
وی با نگاهی به تجربه تاریخی، جهان را جایی تعریف کرد که دایره تعاملات وجود داشته است، به عبارت دیگر جهان اروپایی به معنی جایی است که اروپایی ها با یکدیگر تعامل داشته اند.
بهشتی افزود: با افزایش تعاملات، سفره جهان وسیع تر و متنوع تر شده، به عبارت دیگر جهانی شدن به معنی بزرگ شدن سفره جهان است.
«جهانی شدن» یا «جهانی سازی»
وی در ادامه به اصطلاح «جهانی سازی » اشاره کرد و به بررسی رفتار برندها پرداخت و گفت: جهانی سازی باعث کوچک شدن سفره جهان می شود.
بهشتی افزود: برندها وضعیتی را ایجاد می کنند که همزمان در نقاط مختلف جهان فروشگاههای مشابهی از برندهای خاص وجود دارد گویی بر سر این سفره جهانی فقط کمپانی های بزرگ و برندها نشسته اند.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به وجود کشمکش بین «جهانی شدن» و «جهانی سازی» گفت: تاکنون «جهانی سازی» پیروز بوده است.
ایرانی ها مصداق جهانی بودن
بهشتی در ادامه با اشاره به سابقه تاریخی ایرانی ها و ایرانی ها را مصداق «جهانی بودن» دانست و با معرفی کتاب «جهان ایرانی، ایران جهانی» نوشته دکتر محسن ثلاثی گفت: ایرانی ها جهانی هستند چرا که دامنه تعاملات آنها تقریبا همه جهان متمدن را به مفهوم تاریخی در برمی گرفته است.
وی گفت: از 2300 سال پیش تا 700 قبل چینی ها و اروپایی ها با هم تعاملی نداشتند و ایرانی ها جاده ابریشم را مدیریت می کردند و همین مسئله باعث خصوصیت جهانی بودن ایرانی ها شده است.
بهشتی در توضیح ویژگی های این خصوصیت گفت: دانش ایرانی ها نسبت به اتفاقات جهان در قیاس با سایر فرهنگ ها خوب است و گویی جهان در محضر ایرانی ها حاضر است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: جهانی بودن ایرانی ها باعث شده حتی برای مهاجرت بهترین نقاط دنیا را انتخاب کنند و به همین دلیل در عصر حاضر بیشترین مهاجران ایرانی در اروپای غربی و آمریکای شمالی هستند این در حالی است که در قرون اولیه اسلامی می دانستیم مهمترین جای جهان چین و دوره سلجوقی تا صفوی، هندوستان است.
بهشتی جهانی بودن ایران را حاصل میانه جهان بودن این سرزمین دانست.
نو به نو شدن ایرانی ها
به گفته وی، ایرانی ها به اعتبار جهانی بودن، نو به نو می شدند و در هر زمانی فرزند دوره خودشان بودند و به همین دلیل هرگز عقب تر نبودند.
بهشتی به نگاره بابل نامه از سده 9 قمری اشاره کرد و گفت: در این نگاره جنگجوها با شمشیر به تصویر کشیده شده بودند اما در تصاویر این کتاب که در دوره صفوی و قاجار کشیده شده، تپانچه می بینیم.
وی افزود: این در حالی است که اگر امروز بخواهیم کتاب‌هایی مثل سعدی و حافظ را مصور کنیم از تصاویر جدید و به روز استفاده نمی کنیم چراکه گمان می کنیم این صحبت ها متعلق به گذشته است، در واقع از یک زمانی به بعد دیگر نو به نو نشده ایم، سُنّت را کنار گذاشته ایم و تلاش کردیم چیز جدیدی بشویم.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به نو شدن قصه ها در ادبیات ایران اشاره کرد و گفت: لیلی و مجنون قصه ای عربی است که توسط انوری، جامی و نظامی سروده شده است.
بهشتی افزود: در اصل عربی این داستان، لیلی و مجنون دو کودک چوپان هستند و زمانی که نظامی این داستان را برای اهل گنجه می سراید برای باورپذیر کردنش لیلی و مجنون را دو یار هم مکتبی معرفی می کند.
وی با تأکید بر اینکه نکته مهم برای نظامی گنجوی، اصل و باور پذیری داستان است، گفت: پوست داستان در هر دوره ای نو به نو می شود و به همین دلیل تا زمان قاجار لیلی و مجنون ها در هر دوره ای تازه شده و قالب زمان و مکان جدید پیدا می کردند.
بهشتی در توضیح نو شدن حوزه معماری نیز گفت: معماری دوره صفوی با قاجار کاملا متفاوت است و اگر ما همه آنها را یکسان و تحت عنوان معماری سنتی می دانیم به دلیل ناآگاهی است.
او با اشاره به وجود پرسپکتیو در شاهنامه شاه عباسی به دلیل تعامل ایران با فرنگ گفت: پرسپکتیو متعلق به بعد از زمان کمال الملک نیست و از گذشته برای مصوّر کردن شاهنامه از سبک فرنگی سازی و آورده های جهان جدید به سبک و سیاق ایرانی استفاه شده است.
وی گفت: امروز انتقاد می کنیم که چرا مثلا فتحعلی شاه و فرزندانش روی کتیبه های ساسانی نقش خودشان را می کشیدند و از آن تحت عنوان تخریب آثار گذشتگان یاد می کنیم این در حالی است که از دیدگاه آنها حفاظت نوعی منجمد شدن در گذشته نبوده است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پایان خاطرنشان کرد: فتحعلیشاه خود را در ادامه ساسانیان می داند؛ بنابراین عجیب نیست که بخواهد کتیبه خودش را جایگزین کند.
انتهای پیام/
