یادداشت تسنیم| «تاناپ»؛ جاده ابریشم انرژی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، تاناپ نام اختصاری خط لوله گاز طبیعی ترانس ـ آناتولی است که با پیوستن به خط لوله ترانس آدریاتیک (تاپ)، گاز خزر را به اروپا می‌برد. تاناپ، به مثابه قلب کریدور جنوبی گاز است و برای امنیت انرژی اتحادیه اروپا، اهمیت بسیاری دارد. میدان گازی شاه‌دنیز، منبع پایه برای مرحله نخست انتقال گاز حوزه خزر به اروپاست و در مراحل بعدی، پیش‌بینی می‌شود ذخایر افزون‌تری از طریق این کریدور به اروپا صادر شود و پای گاز خزر، به بازار اروپا گشاده شود که پیش از این، حوزه بسته انرژی محسوب می‌شد.

تاناپ  و گاز  ایران

در روزهایی که شرکت‌های برجامی، بازار انرژی و صنعت ایران را ترک می‌کنند، افتتاح پروژه‌ای مانند تاناپ در همسایگی ما، به ظاهر اتفاق خوشایندی نیست. به ویژه آن‌که ترکیه، با نیاز روزافزونش به انرژی، بازار پایداری برای گاز ایران است که تاناپ قرار است حدود 20 درصد نیاز ترکیه را تأمین کند و هرچند تاناپ در شرایط فعلی، قدرت چانه‌زنی ترکیه را نیز در خرید گاز برای مصرف داخلی بالا می‌برد، اما در عین حال می‌تواند مسیری برای ترانزیت گاز ایران به اروپا نیز باشد. ایران و منطقه آسیای مرکزی به عنوان شرکای بالقوه این پروژه محسوب می‌شوند.

هر چند فعلاً فاز نخست تاناپ، به نام آذربایجان و ترکیه به ثبت رسیده است، اما این تنها می‌تواند بخشی از یک پروژه بزرگ باشد که برای انتقال ذخایر گازی منطقه به اروپا پیش‌بینی شده است. بدون داشتن نیم‌نگاهی به ذخائر ایران و آسیای میانه، توجیه اقتصادی و پشتوانه پایداری برای تاناپ متصور نیست.

رقابت  با گازپروم

تاناپ آغازی بر یک پروژه بزرگ انرژی، برای رقابت بر سر بازار گاز اروپاست و شکی نیست که رقیب اصلی تاناپ، گازپروم است. علی‌رغم برخی تحلیل‌ها که با استناد به خرید سال‌های اخیر آذربایجان از روسیه، تاناپ را خط دیگری برای صادرات گازپروم به اروپا می‌پندارند، اما تاناپ در تقابل با استراتژی کلان روسیه در وابسته نگهداشتن اروپا در زمینه انرژی به خود است که برای حفظ آن، عوارض سه جنگ گرجستان، اوکراین و سوریه را پرداخت و چندین میلیارد دلار در سوریه هزینه کرد تا ترکیه را وادار کند پروژه‌‌های گازپروم را بپذیرد و از اجرای طرح‌های رقیب، مانند خط لوله قطر، صرف نظر کند و اکنون در حالی که دست روسیه در حنای «جریان ترکی» است و افتتاح آن برای سال آینده پیش‌بینی شده است؛ تاناپ درست پیش از آن و در زمان نسبتاً کوتاه سه ساله و با یک سوم صرفه‌جویی در هزینه (8 میلیارد از 12 میلیارد دلار پیش‌بینی شده) افتتاح شد.

باید توجه داشت که گازپروم قدرت مطلق گازی در فدراسیون روسیه است و برنامه‌های بلندمدتی برای خرید ارزان گاز حوزه خزر و فروش آن به اروپا دارد و پیش از تاناپ، کشورهای دارای ذخایر گازی در آسیای میانه، تنها از طریق لوله‌های گازپروم می‌توانستند گاز خود را به بازار اروپا برسانند. اگر حجم صادرات تاناپ توسعه یابد، به صورت جدی می‌تواند استراتژی انحصار گاز روسیه را در بازار اروپا به چالش بکشد. هر چند با همین حال هم تاناپ، بر بازار و امنیت انرژی اروپا تأثیر خود را خواهد گذاشت. حجم صادرات فعلی این خط لوله، حدود دو درصد نیاز اروپا و پنج درصد صادرات گازپروم به اتحادیه اروپا است.

امیدهای  اوکراین

انتظار می‌رفت که در مراسم رسمی افتتاح تاناپ، نهایتاً نماینده یا هیئتی از نفت و گاز یا وزارت نیروی اوکراین حضور یابد، اما حضور شخص رئیس‌جمهوری اوکراین، حادثه این افتتاحیه بود. پاراشنکو در سخنرانی خود اظهار امیدواری کرد که گاز آذربایجان از طریق بلغارستان و رومانی به اوکراین برسد. در حالی‌که برخی شبکه‌های روس سعی دارند این اظهار نظر را در تقابل با منافع ملی درازمدت اوکراین و محرومیت همیشگی از عواید ترانزیت خط سپید گاز نشان دهند، اما رسیدن گاز خزر به اوکراین، به معنی امکان توزیع آن در مناطقی وسیع‌تر با استفاده از شبکه توزیع این کشور است.

درست چند روز بعد از افتتاح تاناپ، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، برای اتمام "جریان ترکی"، خواستار ضمانت صددرصدی اروپا شد. این شرط بعد عقد، در حالی مطرح می‌شود که برخی سایت‌های خبری روسی نوشتند: ترکیه با تاناپ، انتقام جریان شمالی دو را از روسیه گرفت.

اهمیت ژئوپلتیکی تاناپ

تاناپ بخشی از جاده ابریشم ترکی ـ ایرانی، در برابر جاده ابریشم چینی ـ روسی است. در حال حاضر «یک کمبربند، یک جاده» با عنوان انحصارگرایش، مسیر کهن جاده ابریشم را دور زده است و در صورت عدم تحقق طرحی آلترناتیو، به وابستگی کامل آسیای میانه، ایران و قفقاز به جاده چینی خواهد انجامید که از خلیج گواتر پاکستان در جهت شمال به اورومچی، بزرگترین شهر ترکستان شرقی واقع در شمال غرب چین می‌رود و آنجا با پیوستن به جاده نو ابریشم و چرخش در جهت غرب، با گذر از قزاقستان و منطقه ایدیل ـ اورال در بالای خزر، به مسکو و از آنجا به اتحادیه اروپا می‌پیوندد.

جبر ژئوپلیتیکی، منافع و اقتصاد، ایران را به مشارکت در توسعه‌ اوراسیای مرکزی گره زده است و بدون ایران، طرح‌های توسعه پیرامون خزر با مشکلاتی جدی مواجه خواهد بود؛ در صورت مشارکت‌های فعال منطقه‌ای اما، موقعیت ژئوپلیتیک ایران منافع بسیاری را برای کشور به ارمغان خواهد آورد. مشارکت فعال در پروژه‌های منطقه‌ای، به ویژه در زمینه انرژی و ترانزیت، نه تنها لازمه توسعه‌ همه جانبه ایران است که بدون آن، پتانسیل‌های ژئوپلیتیک کشور، در خدمت طرح‌های رقبای فرامنطقه‌ای در خواهد آمد.

بر خلاف روسیه که مسیرهای متنوعی برای صادرات گاز خود به اروپا دارد، برای ایران اما تاناپ یک دسترسی و شانسی بزرگ است و تا زمانی که مسیر جایگزینی مانند خط لوله دوستی (ایران، عراق، سوریه) به انجام نرسیده، ترکیه به عنوان نزدیک‌ترین مسیر به اروپا می‌تواند در رقابت‌های بازار انرژی همچنان شریک ایران باشد. علی‌رغم اینکه تاناپ، شانسی برای عرضه انرژی ایران در بازارهای جهانی است، اما احتمالاً تأثیری منفی بر بازار صادرات گاز مایع کشورهای حوزه خلیج فارس به اروپا بگذارد.

فتح‌الله  ذوقی؛  کارشناس ارشد  مطالعات  روسیه

انتهای پیام/