ایرانشهر یا تئاتر شهر؛ کدام موفقتر بوده است؟+گزارش عملکرد
در سال ۱۳۹۶ تئاتر شهر و ایرانشهر به عنوان مهمترین سالنهای تئاتر تهران، فراز و نشیبهای بسیاری داشتهاند؛ اما پرسش این است که کدام مدیریت تئاتری در این سالنها موفق بوده است.
باشگاه خبرنگاران پویا - احسان زیورعالم
در نشست خبری مجید رجبی معمار، مدیریت تماشاخانه ایرانشهر بحثی بر سر ناموفق بودن سالن ایرانشهر مطرح شد. آقای رجبی معمار در گفتاری اعلام کردند تئاتر شهر موقعیتی ناموفق در عرصه مدیریت تئاتر داشته و خبرنگاران هیچگاه تئاتر شهر و مدیریت وقتش را نقد نکردهاند. البته درباره صحت و سقم این ادعا هیچ ادلهای از جانب ایرانشهر منتشر نشد.
در گزارش پیشرو با توجه به ارقام و اعداد منتشر شده از سوی هر دو مجموعه، اقدام به بررسی وضعیت مالی و مخاطبی هر دو سالن کردهام و اعدادی به دست آمده است که میتوان شرایط هر دو مجموعه را با آن سنجید. اگرچه پیش از هر قضاوتی باید گفت بستر مدیریتی و فکری هر دو مجموعه کاملاً متفاوت بوده است و قیاس اهداف و وظایف این دو مجموعه نشان میدهد که برخی اعداد باید از منظر جامعهشناسی و مخاطبشناسی نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
در این گزارش دو فایل Excel ضمیمه شده است که میتوانید مشخصات مالی و ظرفیتی هر نمایش را به تفکیک مطالعه کنید. در این دو فایل در کنار تعداد مخاطبان یک نمایش، تعداد بلیتهای تمامبها، نیمبها، تخفیفدار و رایگان به تفکیک مشخص شده است. همچنین میزان فروش هر نمایش نیز با توجه به ارقام اعلامی توسط سالنها درج شده است.
در آمار ارائه شده سالنها، علاوه بر وضعیت فروش همواره تعداد اجراها لحاظ میشود؛ اما چندان خبری از ظرفیت سالنها نیست. اعداد به دست آمده درباره تعداد صندلیهای موجود برای هر اجرا براساس پلانهای موجود از نمایش بوده است. درمورد سالنهای تئاتر شهر اما ظرفیت سالن هر اجرا مشخص بوده است. برای مثال درباره نمایش «برلین» که در پلاتوی اجرا روی صحنه رفته است، با وجود ظرفیت 26 نفری این سالن، شکل اجرا موجب شده بود که این سالن مخاطبی 75 نفره داشته باشد.
بخش دیگری از این فایلها جمع بلیتهای فروخته شده به واسطه ارقام تفکیکی در بخش تمامبها، نیمبها و رایگان اختصاص یافته است. آنچه مشخص است جمع این ارقام با تعداد مخاطبان اعلامی در برخی نمایشها مغایرت دارد. این مغایرت در ستونی مجزا مشخص شده است.
در ستونی با عنوان ظرفیت اسمی، با توجه به پلان سالن و تعداد صندلیها، در کنار تعداد اجراها، رقمی به دست آمده است. این رقم نشان میدهد یک نمایش به چه میزان ظرفیت جلب مخاطب داشته است. در ستون کناری این ظرفیت از تعداد تماشاگران اعلام شده - نه بلیتهای فروخته شده- کسر شده است که نشان از اختلاف در تعداد ممکن و تعداد جذب شده به سالن دارد. این رقم در نهایت به شکل درصد، بازدهی هر نمایش در هر سالن را نشان میدهد.
- تعداد نمایشها
در سال 96 تئاتر شهر در مجموعه روزهای کاری خود میزبان 64 نمایش بوده است. در مجموع اجراها نیز 157هزار و 838 نفر در سالنهای تئاتر شهر به تماشای نمایشها نشستهاند.
تئاتر شهر در طول روزهای کاری خود 1378 اجرا در سالنهای پنجگانه خود داشته است. به عبارتی میتوان گفت این مجموعه در 365 روز موفق به 3/8 اجرا در روز شده است. این رقم با احتساب روزهای تعطیل محاسبه شده است. این نشان میدهد که تئاتر شهر در برهههایی از سال با تعطیلی سالنهای خود مواجهه بوده است. این مهم بیشتر در سالن اصلی تئاتر شهر رخ میدهد که به واسطه مشکلات آن و سختی در فروش بلیتهایش - به سبب ظرفیت بالا - کمتر مورد توجه کارگردانان قرار میگیرد. همچنین پلاتوی اجرا نیز در طول سال شاهد اجرا نمیباشد. نکته مهمتر آنکه تئاتر شهر در طول سال میزبان چندین رویداد تئاتری است که در پی آن نمایشها کنسل و سالن در اختیار جشنوارهها قرار میگیرد.
البته این نکته قابل ذکر است که تئاتر شهر در برهههایی از زمان در برخی از سالنهای خود دو اجرای همزمان داشته است. این اتفاق در سالنهای سایه و پلاتو اجرا بیش از دیگر سالنها رخ داده است. سالن اصلی و چهارسو هیچگاه دو اجرای همزمان را تجربه نکردهاند.
در ایرانشهر تعداد نمایشها نسبت به تعداد کمتر سالنها، کمتر بوده است و در مجموعه 35 نمایش در ایرانشهر روی صحنه رفته است. از این نمایشها نیز 125هزار و 132 نفر از نمایشهای این مجموعه دیدن کردهاند.
سالن ایرانشهر در مجموع روزهای کاری خود به تعداد 944 در سال رسیده است که به عبارتی برابر با 2/5 اجرا در روز میباشد. با اینکه در ایرانشهر در هر روز چهار اجرا روی صحنه میرود این اختلاف 1/5 اجرا در روز ناشی از برگزاری جشنواره فجر و تعطیلی میان روزهای اجراست. البته هر دو مورد مجموعه با تعطیلهای رسمی متعددی روبهرو بودهاند که در این آمار محاسبه نشده است.
این نکته قابل ذکر است تمامی سالنهای ایرانشهر در طول سال شاهد دو اجرای همزمان بوده است و این بخشی از سیاست تماشاخانه ایرانشهر از زمان مجید سرسنگی بوده است.
- آمار دقیق مخاطبها و بلیتها
طبق آمار ارائه شده از تئاتر شهر و ایرانشهر، بلیتهای این دو مجموعه به چهار مدل تمامبها، نیمبها، تخفیفدار و مهمان ارائه شده است. از مجموعه بلیتهای فروخته شده 54هزار و 909 بلیت به صورت تمام بها فروخته شده است. این بدان معناست که تئاتر شهر تنها 36 درصد بلیتهایش را به صورت تمامبها به فروش رسانده است.
در ایرانشهر 60هزار و 669 بلیت به صورت تمامبها به فروش رسیده است که این رقم برابر با 48/75درصد ظرفیت بلیتهاست.
در بحث بلیتهای تخفیفدار که اصولاً بین 20 تا 40 درصد تخفیف روی قیمت بلیتها حساب میشود، در تئاتر شهر 50هزار و 62 بلیت با تخفیف فروخته شده است. این رقم برابر با 32/8درصد ظرفیت بلیتهاست. در مقابل در ایرانشهر 51هزار و 454 بلیت تخفیفدار فروخته شده است که برابر با 41/35درصد است.
اما بخش مهمی از بلیتهای مجموعه تئاتر شهر به صورت نیمبها نیز به فروش میرسد. تئاتر شهر 16هزار و 893 بلیت نیمبها به فروش رسیده است که برابر با 11/8درصد بلیتها ارائه شده است.
در بحث بلیتها رایگان تئاتر شهر با 33هزار و 299 بلیت رقم بزرگی به جا گذاشته است. در این مجموعه 21/1درصد بلیتها به مهمانان اختصاص یافته است.
در ایرانشهر اما این رقم برابر با 12هزار و 301 بلیت است که میتوان گفت 9/8درصد بلیتهای این مجموعه به مهمانان اختصاص یافته است.
طبق ارقام به دست آمده میتوان گفت ایرانشهر در فروش بلیتهای تمامبهای خود موفقتر ظاهر شده است و تئاتر شهر با رویه بلیتهای مهمان روبهروست. البته باید این مهم را در نظر گرفت که مخاطب تئاتر شهر با مخاطب ایرانشهر متفاوت است و اصولاً در تئاتر شهر به دانشجویان، به عنوان یکی از مهمترین اقشار مخاطب تئاتر، سوبسیدهایی ارائه میشود. این مهم در برنامه ایرانشهر نبوده و تنها توسط برخی نمایشها اجرایی شده است.
نکته دیگر درباره اختصاص بلیتهای مهمان در تئاتر شهر سوبسیدی است که در اختیار هنرمندان و اهالی هنر قرار میگیرد. بدون شک دریافت بلیتهای رایگان برای اهالی تئاتر در تئاتر شهر بسیار سادهتر و راحتتر از ایرانشهر است. ظرفیت مهمان سالنهای تئاتر شهر نیز به نسبت سالنهای ایرانشهر بیشتر است. نگاه سنتیتری نیز نسبت به تماشای در تئاتر شهر وجود دارد که باعث میشود قشر پیشکسوت - که شاید بیش از قشر جوان تئاتر، به تماشای نمایشها مینشینند - میزبانی این سالن قدیمی را میپذیرند.
نکته مهمتر آنکه بررسی برخی نمایشها نشان میدهد چه آثاری در جلب مخاطب موفق نبوده و بیشتر تمرکز خود را بر مهمانان گذاشتهاند.
در تئاتر شهر بیشتر تعداد بلیت مهمان به نمایش «کلنل» خیرالله تقیانیپور اختصاص یافته است. 2961 نفر که با توجه به ظرفیت بالای سالن اصلی برابر با 15.42 درصد است و از لحاظ ردهبندی در رده 61ام نمایشهای تئاتر شهر قرار میگیرد. «کلنل» با 6604 بلیت تمامبها از حیث عدد موفقترین نمایش این مجموع بوده است. نمایش «اعتراف» تنها 6284 بلیتهایش را به صورت تمامبها به فروش رسانده است. تفاوت قیمت بلیت این دو نمایش نیز در ارزیابی موفقیت دو اثر قابل بررسی است.
بیشترین بلیت مهمان ارائه شده در تئاتر شهر به نمایش «هفت روز از تیر شصت» کامران شهلایی بازمیگردد که 86.97 درصد بلیتهایش مهمان بوده است. این نمایش تنها موفق به فروش 13 درصد از بلیتهایش در گیشه شده است. نمایش «آن سه نفر» نیز با 73.15 درصد در رده دوم قرار دارد.
«صبحانه در غروب» گلچهر دامغانی که در سالن قشقایی روی صحنه رفته بود با 5.2 درصد بلیت مهمان موفقترین نمایش در این عرصه بوده است. این نمایش 74درصد بلیتهایش را به صورت تمامبها به فروش رسانده است.
البته موفقترین نمایش در فروش بلیت تمامبها «باغوحش شیشهای» است که 99.34 بلیتهایش به صورت تمامبها فروش رفته است. این نمایش موفق به فروش 81.82درصد ظرفیت سالن نمایش خود نیز شده است. نمایش «برلین» در پلاتو اجرا با فروش 85.63 درصد بلیتهایش اثر موفق دیگری است که به بازدهی 98.3 درصدی در بهرهبرداری از ظرفیت سالن خود کرده است. این نکته نیز قابل توجه است نمایش «برلین» در سالن 26 نفری پلاتو اجرا، 75 بلیت روزانه به فروش رسانده است و براساس ظرفیت 75 نفری به بازدهی مربوطه رسیده است. هر دو نمایش فاقد چهرههای مشهور در حوزه بازیگری بودهاند.
نمایش «کوررنگی» در قشقایی نیز با 48.9 درصد فروش بلیت نیمبها رکوردار این بخش است. این نمایش با بازدهی 48.8درصدی البته از ظرفیت سالن خود به خوبی بهره نبرده است.
اما در ایرانشهر نمایش «شلتر» با فروش 89 بلیتهایش به صورت تمامبها موفقترین نمایش از این منظر بوده است. «شلتر» در تئاتر شهر نیز 65درصد بلیتهایش را به صورت تمامبها فروخته است. «ماتریوشکا» در اجرای مجدد خود در ایرانشهر 84.35درصد بلیتهایش را به صورت تمامبها به فروش رسانده است.
ناموفقترین نمایش ایرانشهر در فروش بلیتهای تمامبها «نیلوفر و نفت» امیر دژاکام بوده است. این نمایش تنها 4.5درصد بلیتهایش به صورت تمامبها فروخته است. «آوازهای سر شام» کاوه مهدوی نیز با 9.8درصد در رده بعدی قرار دارد. این دو نمایش به ترتیب با فروش 82.4درصدی و 84درصدی بلیتهای تخفیفدار رکوردار محسوب میشوند.
«مروارید» قطبالدین صادقی با 34درصد بیشترین حجم بلیتهای مهمان را به خود اختصاص داده است. «روال عادی» محمدرضا خاکی نیز با 25.9 درصد در رده بعدی است. البته نمایش «مطرب» با 662 بلیت بیش از هر نمایشی بلیت مهمان در اختیار مخاطبان قرار داده است که این رقم 20.35درصد بلیتهای این نمایش را شامل میشود.
کمترین بلیت مهمان نیز به نمایش «ماتریوشکا» با 3درصد اختصاص دارد. این نمایش تنها 93 بلیت مهمان در اختیار مخاطبان قرار داده است. البته این نمایش پس از چند اجرا در سالنهای مختلف در ایرانشهر بار دیگر اجرا شده بود. «یک دقیقه و سیزده ثانیه» با 5.4 درصد در رده بعدی این ردهبندی است. اگرچه این نمایش با اختصاص 412 بلیت در ردههای بالایی ارائه بلیت مهمان بوده است؛ اما در فروش کل درصد پایینی از بلیتهایش به صورت مهمان ارائه شده است.
- میزان فروش
تئاتر شهر در مجموع روزهای کاری خود به فروش 4میلیارد و 237 میلیون و 303 هزار و 400 رسیده است. نمایش «اعتراف» با فروش 2 میلیارد و 029میلیون و 480 هزار تومان موفقترین نمایش تئاتر شهر در فروش بوده است. البته این نمایش رکورد قیمت بلیت در تئاتر شهر را شکسته است و هنوز این رکورد در اختیار این نمایش است. حتی خبر از فروش بلیتهای این نمایش در بازار سیاه نیز شنیده میشود. با این وجود این نمایش با توجه به ظرفیت خود بازدهی 104درصدی داشته است که به نوعی نشان میدهد بیش از ظرفیت اسمی سالن فروش داشته است. نمایش شهاب حسینی تا پیش از اجرای «اولیورتویست» رکوردار فروش تئاتر در کشور بود.
نمایش «کلنل» خیرالله تقیانی پور نیز با فروش 516 میلیون و 589هزار تومانی در رده دوم است. البته شاید موفقترین نمایش در سال 96 تئاتر شهر «بیپدر» محمد مساوات باشد که در سالن قشقایی و با ظرفیت یک پنجمی سالن اصلی به فروش 133 میلیون و 545 هزار تومانی رسیده است.
کمفروشترین نمایش تئاتر شهر «آن سه نفر» با فروش 705 هزار تومانی است. البته این نمایش در پلاتو اجرای 26 نفری اجرا شده است. شاید بتوان براساس ظرفیت سالن، ناموفقترین اثر تئاتر شهر را «هفت روز از تیر شصت» در سالن سایه دانست. این نمایش تنها 2 میلیون 770 هزار تومان فروش داشته است. در سالن چهارسو نیز نمایش «مدهآ، فصل دوم» با 12 میلیون و 57 هزار تومان ناموفقترین اثر بوده است.
اما ایرانشهر در مجموع به فروش 3میلیارد و 257میلیون و 847 هزار تومان رسیده است. پرفروشترین نمایش این سالن «زندانی خیابان دوم» با 295 میلیون و 879 هزار تومان بوده است. این نمایش با وجود ظرفیت 188 نفری سالن سمندریان به بازدهی 125.35 درصدی رسیده است. اختلاف فراتر از 100درصدی در فروش ناشی از فروش بلیت برای نشستن روی زمین است.نمایش «گم و گور» نیز با فروش 252میلیون و 550 هزار تومانی در رده دوم است. هر دو نمایش با حضور ستارگان سینمایی روی صحنه رفتهاند.
ناموفقترین نمایش ایرانشهر در سال 06 از منظر گیشه «مروارید» با 12 میلیون و 543 هزار تومان بوده است. بازدهی این نمایش تنها 14.8درصد بوده است. «لاسارو» مسعود رایگان هم با فروش 19 میلیون و 983 هزار تومان اثر ناموفق دیگر ایرانشهر در گیشه بوده است. از نظر مخاطب، این نمایش موفق به جذب مخاطب با بازدهی 41.65 درصد ظرفیت سالن شده است. این نمایش تنها 18 شب و با ظرفیت 141 مخاطبی روی صحنه رفته است.
- ظرفیت سالنها
مجموعه تئاتر شهر در طول سال 96 علاوه بر 5 سالن خود، از فضای کافه تریا سالن اصلی برای اجرای نمایشها استفاده کرده است. برخی از سالنهای تئاتر شهر به سبب شکل اجرا، ظرفیت متغیری داشته است. در تئاتر شهر، سالن اصلی 579، سالن چارسو 122، سالن سایه 72، سالن قشقایی 96، پلاتو اجرا 26 و کافه تریا 90 نفر گنجایش داشته است. بر همین اساس میتوان گفت ظرفیت 211هزار و 906 نفری برای فروش داشته است. با این حساب میتوان گفت در سال 96 تئاتر شهر تنها از 74.48 درصد ظرفیت خود برای نمایشهای روی صحنه برده، بهره برده است.
سالن ایرانشهر در طول سال 96 در سالن خود میزبان مخاطبان بوده است. محاسبه ظرفیت سالنهای ایرانشهر کمی سخت است.در سالن ناظرزاده کرمانی که ظرفیت آن را 212 نفر اعلام کردهاند، در نمایشهای پرمخاطب از صندلیهای پرتابل برای فروش بالاتر استفاده میکنند. از همین رو طبق آمار یکی از نمایشهای پرفروش سال گذشته ظرفیت واقعی ناظرزاده 245 نفر بوده است.
درباره سالن سمندریان اظهارنظر بسیار سخت است؛ چرا که براساس یک سویه، دوسویه یا سهسویه بودن نمایش ظرفیت این سالن متغیر است. براساس پلانهای موجود از هر نمایش میتوان حساب کرد چند صندلی در هر نمایش به اثر مدنظر اختصاص پیدا شده است. این ارقام عبارت از 188، 154، 248، 94، 353 و 141 بوده است. در فایل Excel ضمیمه شده در این گزارش میتوانید تعداد ماکزیمم هر نمایش را بیابید. در مجموعه محاسبات نشان میدهد که سالنهای ایرانشهر 205هزار و 389 نفر ظرفیت داشته است که با توجه به فروش 125هزار و 132 نفری نمایشها میتوان گفت این سالن موفق به فروش 61درصدی در سالنهایش شده است.
- قیمت بلیت
قیمت بلیت نمایشها در یک سال گذشته به شدت متغیر بوده است. متغیرها و فاکتورهای متعددی درباره قیمتگذاری نمایشها وجود داشته است. حضور یک ستاره سینمایی میتواند بلیت 30هزار تومانی را 70درصد افزایش دهد و به رقم 50هزار تومانی برساند. در ایرانشهر وضعیت به شکل 200درصدی نیز بوده است. بلیتهای نمایش جابر رمضانی با رقم 70هزار تومانی ارائه شده است. البته 46درصد بلیتهای فروش رفته برای این نمایش به شکل تمامبها بوده است.
در تئاتر شهر وضعیت متفاوت است. اصولاً سالنهای تئاتر شهر قیمت ثابتی داشتهاند. تنها در نمایش «اعتراف» است که بلیت فراتر از قیمت رایج سالن اصلی به فروش رفته است. البته با توجه به دادهها،این نمایش تنها 14درصد بلیتهایش را به صورت تمامبها فروخته است. نکته مهم آن است که قیمت بلیتهای سالن اصلی بر حسب ردیف متغیر است. در مورد نمایش «اعتراف» باید گفت تنها ردیف ابتدایی این نمایش با رقم 60هزار تومان به فروش رسیده است. بلیتهای غیر را با رقم 50 و 40 به فروش رساندهاند که با عنوان تخفیفدار از آن اسم برده شده است.
در مجموع میتوان یک میانگین قیمت بلیت برای هر دو مجموعه در نظر گرفت تا دریابیم کدام سالن گرانتر بوده است. درمورد تئاتر شهر میتوان گفت با توجه به فروش و تعداد بلیتهای ارائه شده میانگین قیمت بلیت برابر با 27هزار 775 تومان بوده است.
در شرایط مشابه ایرانشهر قیمت بلیت در این مجموعه به شکل متوسط 26هزار و 183 تومان بوده است.
این دو رقم نشان میدهد برخلاف تصور ایرانشهر سالن ارزانقیمتتری نسبت به تئاترشهر بوده است. اما در حوزه بازدهی تئاتر شهر موفقتر عمل کرده است. بازدهی نهایی تئاتر شهر در جلب مخاطب 72.5درصد بوده است. این در حالی است که بخش عمدهای از نمایشهای این مجموعه در حوزه تئاتر تجربی و غیربازاری روی صحنه رفته است.
در مقابل بازدهی ایرانشهر 60.35 درصد است. نکته مهم آن است که عمده نمایشهای ایرانشهر را چهرههای شاخص تئاتر برعهده داشتهاند و ستارگان سینمایی بسیاری در سال 96 در این مجموعه روی صحنه رفتهاند.
تئاتر شهر از گیشه خود 847 میلیون و 460 هزار و 680 تومان کسب کرده است. این رقم برای ایرانشهر برابر با 651میلیون و 569 هزار و 400 تومان است.
اگرچه تئاتر شهر ظرفیتی 6500 نفری بیشتری نسبت به ایرانشهر داشته است؛ اما این نکته حائز اهمیت است که تئاتر شهر عرصههای غیرنمایشی خود را نیز در اختیار گروههای هنری قرار داده است. کافه تریا و پلاتو اجرا عملاً مکانهای مناسبی برای اجرای تئاتر نیستند و تقاضای بالا در تئاتر شهر - به سبب رقم تمام شده کمتر اجرا نسبت به ایرانشهر - این عرصهها نیز به تئاتر اختصاص یافتهاند. در سال 96، 8153 نفر در پلاتو اجرا و 3518 در کافه تریای تئاتر شهر به تماشای نمایش نشستهاند. مجموع این دو برابر با 11هزار و 671 نفر است که با کسر رقم اختلافی، وضعیت برای تئاتر شهر مثبت 5هزار نفر خواهد بود.
درباره سوددهی دو مجموعه نمیتوان به جد صحبت کرد؛ چرا که تنها وضعیت درآمدی دو مجموعه از گیشه مشخص شده است. این مهم درباره اختصاص بودجههای از ناحیه جشنوارهها نامشخص است. همچنین بودجه اختصاصی از سوی دولت و شهرداری برای هر دو مجموعه نامعلوم است و نمیتوان تراز مثبت و منفی آن را بررسی کرد.
نکته قابل ذکر تفاوت مأموریتهای این دو مجموعه است. تئاتر شهر به عنوان قلب تئاتر کشور، موظف به حمایت از آثاری است که چندان با بازار معلوم نمایش ارتباطی ندارند. به واسطه تعریفپذیر بودن سالنهای این مجموعه، آثاری چون «پسران تاریخ»، «شلتر» یا «بیپدر» با استقبال خوبی مواجه میشوند.
در مقابل ایرانشهر تلاش کرده است خود را به عنوان یک سالن نمایشهای پرفروش و مجلل معرفی کند که این مهم با ورود ستارگان عرصههای مختلف ورزشی، سینمایی و موسیقیایی همراه بوده است. همچنین شرایط را برای تفکیک کارگردانها نیز مهیا کرده است.
نتایج به دست آمده میتواند نشان دهد هر مجموعه در کدام بخش ضعف و در کدام بخش قوت دارد. مطالعه موردی اعداد و ارقام بهدست آمده میتواند چشماندازی از وضعیت تئاتر و اقتصاد آن نمایان کند.
انتهای پیام/