سخنگوی سابق دولت مصالحه ملی تاجیکستان: کمک‌های ایران فراموش‌نشدنی است/جامعه بین‌المللی برای بازگشت صلح ورود کند
سخنگوی سابق دولت مصالحه ملی تاجیکستان با اشاره به نقش سازنده ایران در مذاکرات صلح تاجیکستان گفت: جامعه بین‌المللی، کشورها و سازمان‌های ناظر صلح تاجیکستان باید ورود کنند تا پیمان صلح دوباره استقرار یابد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، امروز (27 ژوئن) سال‌روز امضای پیمان صلح تاجیکستان است. پیمانی که با گذشت بیش از 2 دهه از امضای آن و با وجود آن که دیگر اثری از این پیمان‌نامه باقی نمانده است، همچنان مورد بحث و گفت‌وگوهای جدی میان تحلیل‌گران و چهره‌های سیاسی است. امروزه اگر تحولی در عرصه سیاسی یا اجتماعی تاجیکستان مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌گیرد، نمی‌توان نیم‌نگاهی نیز از دریچه صلح به آن نداشت. از همین رو گفت‌وگویی با آقای روشن تیموریان، از فعالین سیاسی و رسانه‌ای تاجیک ترتیب داده‌ایم.
آقای تیموریان در دولت مصالحه ملی که در سال 1992 و پیش از آغاز جنگ داخلی در تاجیکستان تشکیل شده بود، سخنگوی دولت بود. وی همچنین در مذاکرات صلح که چند سال بعد میان طرفین درگیری شکل می‌گیرد، به عنوان خبرنگار حضور داشت. تیموریان هم‌اکنون به عنوان فعال رسانه‌ای تاجیک در کانادا مشغول به کار است.
تسنیم: شما در دولت مصالحه ملی که در سال 1992 پیش از آغاز جنگ شکل گرفته بود حضور داشتید. از نحوه شکل‌گیری این دولت بگویید.
تیموریان: بله، من همان وقت سخنگوی حکومت مصالحه ملی بودم. دولت مصالحه ملی یک حکومت ائتلافی و اولین و شاید آخرین حکومت دموکراتیک و ائتلافی تاجیکستان به شمار می‌رود. این دولت در مورخ 8 مه سال 1992 از طرف رئیس‌جمهور وقت تاجیکستان، رحمان نبی‌اف تاسیس شد. پیش از این البته اعتراضات و گردهمایی‌های مخالفان در دو میدان شهیدان و آزادی باعث شد که این حکومت تشکیل شود.
ریاست آن را رحمان نبی‌اف، و نخست‌وزیری را نیز اکبر میرزایف، از روشنفکران و سیاستمداران منطقه کولاب بودند. در آن زمان از 32 کرسی حکومت وقت تاجیکستان تنها 8 کرسی به نیروهای دموکراتیک و اپوزوسیون داده شد. از آن 8 کرسی نیز تنها یک نفر عضو حزب نهضت اسلامی تاجیکستان بود، که این منصب معاونت نخست‌وزیر تاجیکستان، دائر بر نهادهای قانون‌گذاری، امنیتی و نظامی فعالیت می‌کرد.
آقای دولت عثمان در این سمت حضور داشتند. باقی چهره‌هایی که حضور داشتند، یا مثل من غیرحزبی بودند، یا عضو حزب دموکرات بودند، یا عضو جنبش مردمی رستاخیز.
26 کرسی را نیز کمونیست‌ها برای خودشان نگه داشتند. در واقع یکی از علل اصلی آغاز جنگ داخلی تاجیکستان هم همین 8 کرسی نیروهای اپوزوسیون بود. کمونیست‌ها که بعد فروپاشی شوروی همه چیز را باخته بودند، می‌خواستند در تاجیکستان نوعی بازگشت را تجربه کنند. به همین دلیل هم جنگ‌ها شروع شد.
تسنیم: در آن مدت کوتاه دولت مصالحه ملی توانست کاری را صورت دهد؟
تیموریان: بله، حتی در همان مدت کوتاه هم کارهای زیادی انجام شد. در نخستین مرحله ما توانستیم چهره‌های تاجیک را که در ارتش شوری سابق در روسیه، اوکراین، قزاقستان، قرقیزستان و دیگر جمهوری‌ها حضور داشتند به تاجیکستان برگردانده و در وزارت دفاع تازه تاسیس کشور به کار بگیریم. از جمله این افراد می‌توان به چهره‌هایی چون صادق نورماتوف، طاهر صفراف، جورابیک امین‌اف که همه از افسران عالی‌رتبه بودند، اشاره کرد.
همچنین یادم است در همان زمان نخستین دانشگاه نظامی تاجیکستان را وزارت دفاع تاسیس کردیم. بعد از شکست حکومت مصالحه ملی آن دانشگاه نظامی به نام سنگک صفراف، فرماندهی شبه‌نظامیان جبهه خلقی نامگذاری شد و حکومت فعلی هم پس از آن نامش را تغییر داد.
کار مهم دیگری که در آن زمان در حال انجام بود، الحاق لشکر 201 ارتش شوروی سابق و فدراسیون روسیه به حکومت مصالحه ملی بود. با توجه به تجربیات خوبی که در افغانستان داشت، قرار بود این ارتش اساس و مبنای ارتش ملی تاجیکستان شود. حتی آقای اسکندراف، کفیل ریاست جمهوری آن زمان همت زیادی به این کار گماشته بود و چندین دیدار با رئیس‌جمهور روسیه، بوریس یلتسین، وزیر خارجه روسیه در همان زمان، آندری کوزیروف صورت داده بود.
در آن زمان اتفاق نظری هم در این زمینه وجود داشت. اما جبهه خلق که در آن زمان از سوی نیروهای مشخصی در روسیه و دولت وقت ازبکستان طرفداری می‌شد، این امکان را به ما نداد که این فرایند را تکمیل کنیم. حتی آقای آناتولی آدانیشن، معاون وزیر خارجه روسیه در سال‌های 1992 و 1993 در مصاحبه‌ای اخیراً گفته بود که ما طرفدار آن بودیم تا لشکر 201 زیر نظر دولت وقت تاجیکستان واگذار شود، اما اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهور وقت ازبکستان که آن زمان روابط خوبی با یلتسین داشت، اجازه این کار را نداد.
علاوه بر این ما مذاکرات دیپلماتیک زیادی نیز برای جلب حمایت از سوی روسیه و همسایگان صورت دادیم. یادم است نخست‌وزیر فدراسیون روسیه آن زمان دو بار برای کمک به حکومت مصالحه ملی به تاجیکستان سفر کردند. من و آقای میرزایف سفرهایی هم به قزاقستان داشتیم برای جلب پشتیبانی آن‌ها. تنها رقیب سرسخت تاجیکستان در آن زمان اسلام کریم‌اف در ازبکستان بود. حتی یادم است ما در تلاش برای تقویت پلیس ملی به منظور سر و سامان دادن به امنیت کشور، قراردادی با روسیه برای خرید 34 زره‌پوش داشتیم. تمام مبلغ آن را هم پرداخت کردیم، اما زمانی که از مسیر ازبکستان قرار بود وارد تاجیکستان شود، اسلام کریم‌اف آن قطار را با زره‌پوش‌های دولت تاجیکستان متوقف کرد و آن‌ها را به شبه‌نظامیان صفراف در جبهه خلق واگذار کرد.
تسنیم: آقای امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور فعلی تاجیکستان در آن زمان کجا بودند؟
تیموریان: همانطور که می‌دانید، آقای رحمان در زمان شوروی مدیر سالخوز بودند در ولایت کولاب. بعد از فروپاشی و شکل‌گیری دولت مصالحه ملی، آقای رضایف، رئیس ولایت کولاب بودند که از روشنفکران تاجیک به حساب می‌آمدند. اما با پیشروی شبه‌نظامیان جبهه خلق، ایشان توسط آن‌ها و در واقع شخص سنگک صفراف به قتل رسیدند. پس از آن بود که آقای رحمان به ریاست این ولایت منصوب شدند و حکومت مصالحه ملی هم که این منطقه تحت کنترلش نبود و کاری نتوانست کند.
تسنیم: چطور شد که دولت مصالحه ملی سقوط کرد و جنگ داخلی آغاز شد؟ مگر خود نگفتید 26 نفر از کمونیست‌ها هنوز در دولت مصالحه ملی بودند؟
تیموریان: بله، قبل‌تر هم گفتم؛ همان 8 کرسی از اپوزوسیون باعث شد جبهه خلق و کمونیست‌ها جنگ را آغاز کنند. ماجرا از آنجا آغاز شد، بعد از اجلاسیه شانزدهم شورای عالی (پارلمان تاجیکستان در خجند)، درباره صلح توافق شد و همه باور داشتند به ثبات در تاجیکستان. اما آقای رحمان که در آن زمان به ریاست شورای عالی رسیده بودند، به جای صلح آوردن، سیاست پخش کردن نیروهای رقیب را به کار گرفت و همین طور جنگ داخلی اوج گرفت که طی آن حدود 600 تا 8000 هزار شهروند تاجیک مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و به افغانستان مهاجرت کردند.
تسنیم: مگر روس‌ها حامی دولت مصالحه ملی نبودند؟ چرا این روند را متوقف نکردند؟
تیموریان:بله، حکومت روسیه خیلی تاثیر داشت در حمایت از دولت مصالحه ملی. به خصوص آن که در آن زمان دموکرات‌ها در روسیه روی قدرت بودند. اما نیروهای مشخص دیگری هم هنوز در روسیه وجود داشتند. در اینجا برخی کشورهای همسایه، هم بسیار تاثیرگذار بودند. به هر حال آتش جنگ هم افروخته شده بود و توقف آن به این سادگی نبود. علاوه بر این، پس از اجلاسیه شانزدهم شورای عالی هم خیلی‌ها امیدوار بودند صلح شود و جنگ و درگیری دیگر متوقف شود، اما با ورود شبه‌نظامیان جبهه خلق به دوشنبه تحت ریاست رحمان، آتش جنگ مجدداً بالا گرفت.
تسنیم: سازمان ملل و کشورهای دیگر هنوز در این دوره ورود نکرده بودند به مساله تاجیکستان؟
تیموریان: سازمان ملل متحد در دسامبر 1992 و اوایل 1993 نماینده ویژه خود را به تاجیکستان فرستاد و از اینجا مشارکت جامعه بین‌المللی آغاز شد. تداوم این مشارکت نهایتاً به مذاکرات صلح در 1994 منجر شد. البته باید اشاره کرد که تا پیش از این از 1993 فکر می‌کنم 8 نشست دیگر بین گروه‌های گوناگون به نمایندگی از اپوزوسیون و نمایندگان دولت، شکل گرفته بود.
تسنیم: ایران هم در این دور از مذاکرات حضور داشت؟ نقش ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تیموریان: بله، در واقع سهم کشور دوست ما ایران، در مذاکرات صلح تاجیکستان بسیار زیاد است. در بیشتر دوره‌های گفت و شنود صلح تاجیکستان در مسکو، تهران، آلماتی، عشق‌آباد و ... دیپلمات‌های ایرانی خیلی موفق بودند و فعالانه شرکت می‌کردند. در برخی موارد وقتی که فکر می‌کردیم دیگر سازشی به دست نمی‌آید، آن‌ها حتی از برخی تماس‌های شخصی برای کمک به مذاکرات صلح استفاده می‌کردند. یادم هست در یک دور مذاکرات، آقای واعظی، مشاور وزیر امور خارجه وقت ایران خیلی مشارکت کردند و هر دو طرف را برای امضا کردن سند آتش‌بس و تبادل اسرا بین نیروهای اپوزوسیون و حکومت راضی کردند. آقای علی‌اکبر ولایتی هم سهم بسیار جدی داشتند. بنده به‌عنوان یک شخص روزنامه‌نگار که در دور پنجم مذاکرات در عشق‌آباد حضور داشتم و همینطور مردم تاجیکستان، هیچ وقت مناسبات دوستانه و بسیار نزدیک دیپلمات‌های ایرانی و دولت ایران را فراموش نمی‌کنیم. در عشق‌آباد یادم هست آقای علی‌اشرف مجتهد شبستری، سفیر وقت ایران در دوشنبه، خیلی فعال بودند و واقعاً دلشان می‌سوخت که دو طرف سازشنامه را به امضا برسانند.آقای علی‌اصغر شعردوست هم برای تحکیم دوستی میان مردمان ما و همچنین ایران و تاجیکستان سهم ارزنده‌ای داشتند.
تسنیم: امروز دیگر بیش از 20 سال از امضای سازشنامه صلح تاجیکان گذشته است، اما عملاً جز خاطراتی تلخ و شیرین، دیگر اثری از آن باقی نمانده است. تحلیل‌های زیادی پیرامون این موضوع بیان می‌شود. ارزیابی شما از علل عدم دوام پیمان صلح چیست؟
تیموریان: چندی پیش نوشته‌های ولادیمیر گوریایف، نفر دوم مشاور ارشد نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور تاجیکستان را می‌خواندم. ایشان می‌گفتند سازشنامه صلح تاجیکستان کمبودهای زیادی داشت. اما یک مساله وجود داشت، آن هم این بود که ما نمی‌خواستیم فشار بیشتری به طرفین بیاوریم. برای این که فکر می‌کردیم اگر فشار بیشتر به حکومت یا اتحاد نیروهای اپوزوسیون وارد شود، مذاکرات خراب می‌شود.
یک نقص جدی در آن زمان مکانیزم اجرائی اعطای سهم 30 درصدی در حکومت ائتلافی بود. در سازشنامه فقط نوشته شده بود که در تمام سطوح به اپوزوسیون 30 درصد سهمیه داده شود. علاوه بر این، مساله ورود نیروهای نظامی اپوزوسیون به قوای نظامی دولت هم روشن نبود. عجیب‌تر این که امروز نوشته‌ای از پژوهشگران دانشگاه نوتردام، که در حوزه صلح تاجیکستان پژوهش می‌کنند را دیدم. آورده‌اند که پس از 10 سال از امضای سازشنامه، کلا 76 درصد از مطالبی که در آن آمده بود، به اجرا در آمد.
در سهمیه 30 درصدی هم حتی این مقدار به اپوزوسیون داده نشد. من صحبت‌های زیادی با اپوزوسیون و نمایندگان دولت داشتم، فکر نمی‌کنم شاید بیش از 13 یا 14 درصد از مناصب هم به اپوزوسیون داده شده باشد.
نکته دیگر هم این است که پس از امضای سازشنامه، سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای کفیل همچون سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان کنفرانس اسلامی و کشورهایی نظیر روسیه، آمریکا و ایران، منفعلانه شاهد تحولاتی بودند که یک طرف سازشنامه موضع خود را تحکیم می‌بخشد. شاید آن‌ها فکر می‌کردند در این میان کار اساسی آن بود که جنگ قطع شود و لذا وظیفه ما اجرا شد.
تسنیم: به نظر شما آیا با توجه به شرایط فعلی امکان بازیابی صلح وجود دارد؟
تیموریان: در مصاحبه اخیر آقای آناتولی آدانیشن به نکته جالبی در این زمینه اشاره کرده‌اند. ایشان گفته بودند که ما کشورها و سازمان‌های ناظر باید طرفین را وادار کنیم تا دوباره مذاکرات صلح پیاده شود. در حال حاضر تنها جامعه بین‌المللی می‌تواند این مساله را با دولت تاجیکستان مطرح کند. بنده هم معتقدم که سازمان‌های بین‌المللی مذکور و کشورهای کفیل، باید مطابق سازشنامه استقرار صلح و مصالحه ملی در تاجیکستان روند صلح را میان حکومت و میراث‌بر اتحاد نیروهای سابق اپوزوسیون، یعنی حزب نهضت اسلامی تاجیکستان و دیگر گروه‌ها، احیاء و برقرار کنند.
البته بسیاری از اعضای اتحاد نیروهای اپوزوسیون بعد از صلح از میان رفتند. تخریب‌ها اول از حزب دموکرات شروع شد و پس از آن نیروهای روشنفکر بودند، در انتها هم به حزب نهضت اسلامی رسید، اما به هر حال حزب نهضت اسلامی و برخی گروه‌های دیگر، هنوز حاضر هستند.
البته هنوز اپوزوسیون تاجیکستان به آن طوری که اتحاد نیروهای اپوزوسیون بود شکل نگرفته است، اما می‌توان برای مذاکره و صلح امیدوار بود. به هرحال کسی نمی‌خواهد در کشور اینچنین نزاع باشد و همه مهاجرینی که این سال‌ها از کشور مهاجرت کردند، می‌خواهند به آغوش وطن بازگردند. به یاد بیاورید سال 1994 وقتی که اولین تماس‌ها شروع شد میان دو طرف، کسی گمان نمی‌کرد بعد پیروزی شبه‌نظامیان جبهه خلق، حکومت تاجیکستان بر سر میز مذاکره با اپوزوسیون بنشیند، ولی نشستند.
تسنیم: به رغم مطالبی که شما از نقش ایران در صلح تاجیکستان گفتید، اما این روزها می‌بینیم که اتهامات عجیبی علیه ایران در رسانه‌ها و از زبان چهره‌های سیاسی عالی‌رتبه تاجیک مطرح می‌شود. این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تیموریان: اظهاراتی که این روزها علیه کشوری مثل ایران که برای هر تاجیک یک کشور باستانی، کشور دوست و کشور خودی حساب می‌شود و برای روشنفکران تاجیک مثل مادر است، به راستی به نفع دوستی مردم ایران و تاجیکستان و منافع دو کشور نیست. چه بهتر بود حکومت تاجیکستان مناسبات خوب و حسنه را با ایران ادامه می‌داد و اختلاف‌هایی که شاید وجود داشته باشند را نیز از طریق دوستانه و برادرانه حل می‌کرد.
آناتولی آدانیشن درباره ایران اخیراً گفته بود که در زمان مهاجرت نیروهای اپوزوسیون، گویا ایران کمک‌های نظامی کرده به اپوزوسیون که درواقع درست نیست. دولت ایران در آن زمان مناسبات خوبی هم با اپوزوسیون و هم با دولت تاجیکستان داشت. بر عکس اظهاراتی که مطرح می‌شود، جمهوری اسلامی ایران فقط کمک‌های بشردوستانه می‌رساند.
من شخصاً به عنوان خبرنگار در افغانستان از 9 کمپ مهاجران تاجیک دیدار کردم. نمایندگان سازمان‌های بشردوستانه ایران را می‌دیدم که در درمانگاه بودند؛ پزشک و پرستار. در حوزه لباس، جهاز زندگی، نان و گندم و ... همه جا کمک‌های بی‌غرضانه ایران بود. این روزها در جناح محافظه‌کار دولت کنونی و برخی جناح‌ها قصد دارند مناسبات دو کشور را بد کنند، اما می‌دانیم که در جناح لیبرال حکومت تاجیکستان طرفدار روابط خوب و حسنه با ایران و کشورهای همجوار زیاد هستند.
تسنیم: با این اوصاف، آینده و دورنمای تحولات تاجیکستان را از دریچه صلح چگونه می‌بینید؟
تیموریان: سخن گفتن درباره دورنمای تاجیکستان خیلی سخت است. برای این که حکومتی که خانوادگی و محلی است، آنطور که تاریخ اثبات کرده، دائمی نیست. در چندین کنفرانس بین‌المللی درباره آینده تاجیکستان صحبت‌هایی شده است. سفیران برخی کشورهای اروپایی هم سخن‌هایی گفته‌اند که اگر پیشنهاد مذاکره شود از جانب جامعه بین‌المللی، آیا شما (میراث‌داران اپوزوسیون) راضی می‌شوید برای مذاکره؟ البته من به خوبی می‌دانم رهبران اپوزوسیون این را فهمیده‌اند که یک بار با میانجی‌گری سازمان ملل و جامعه جهانی سازش‌نامه‌ای امضا شد و طرف دیگر آن را زیر پا گذاشت و عهدش را شکست و لذا دوباره پای میز مذاکره نشستن منطقی نیست.
این یک مساله است. دیگر این که با مواضع اخیر دولت تاجیکستان و تهمت‌هایی که به ایران و اپوزوسیون و ... درباره تروریسم می‌زند، چطور می‌تواند بیاید پای میز مذاکره؟ برای شروع مذاکره اساس و اصولی وجود دارد که مثلاً نیت باید خالص و نیک باشد. من بارها از خود می‌پرسم که صلح مگر چه بدی داشت؟ سازشنامه صلح تاجیکستان که در 1997 به امضا رسید در تاریخ جامعه جهانی یکی از موفق‌ترین سازش‌های صلح در جهان به شمار می‌رود. اما دولت تاجیکستان آن را زیر پا گذاشت.
امروز هم که تحولات تاجیکستان را می‌بینیم، تغییراتی در لحن دولت مشاهده نمی‌شود. من حیران می‌شوم که در قرن 21، به جای صلح و آرامی و متمرکز کردن توجهات بر بهتر کردن وضع زندگی مردم تاجیکستان، به کارهایی که نفع ملت نیست مشغول‌اند. اما امیدوارم وضعیت بهتر شود و آینده‌ای خوب برای تاجیکستان رقم بخورد.
انتهای پیام/
