احیای خامه دوزی در سیستان؛ خامه دوزی مشتریان جهانی دارد+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، خامه دوزی یکی از صنایع دستی سیستان و بلوچستان است که به آن خامک دوزی یا خمک دوزی هم می‌گویند و به نوعی می‌توان گفت خامه دوزی واژه دگرگون شده این دو اسم است. این هنر بیشتر در روستاهای سیستان رواج دارد و به عقیده برخی از کارشناسان خامه دوزی در بنجار زبان زد خاص و عام بوده است.

خامه دوزی یا سفید دوزی روی الیاف و پارچه‌های مخصوص به همت دستان زنان با ذوق سیستانی به نقش در می‌آید. این هنر هنری از خانواده سوزن دوزی است که از نقوش خاص و اصیل بومی شکل گرفته و به وسیله ابریشم نتابیده به شکل‌های برجسته هندسی و به صورت گل‌های هشت پر، مربع، مثلث و... روی پارچه‍‌هایی از جنس کتان می‌نشیند. خامه دوزی شباهت زیادی به هنر سوزن دوزی دستان زنان بلوچ دارد اما تنها تفاوت بین آن‌ها استفاده از نخ ابریشم رنگ سفید در هنر خامه دوزی است.

خامه دوزی بیشتر در تزیین لباس به ویژه دور یقه، عرقچین، پیش‌بند، جانماز، دستمال، سفره و سر آستین‌های مردانه و زنانه استفاده می‌شود. گلدوزی کردن روی پارچه با خامه یا همان ابریشم نتابیده در سیستان قدمت زیادی دارد چون سیستان با داشتن باغ های فراوان انگور یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بوده و این امر در منابع تاریخی نیز مشخص شده که این منابع از وجود کارگاه‌های تولید پیله ابریشم در روستای چلنگ زابل در حدود بیش از 100 سال قبل خبر میدهند.

به گفته صنعت‌گران هنر خامه دوزی، نقوش ستاره ای، نقوش هندسی، انواع گره ها،خطوط منحنی، خامه کشی، بته جقه ای، نرگسی، الگوهای مختلف دم ماهی و تخم خربزه ای از نقوش رایج در این هنر است که خامه دوزان به سلیقه خود آن‌ها را روی پارچه می‌دوزند.

خامه دوزی هنری منسوخ شده به شمار می‌رفت اما به کمک اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در سال‌های اخیر با برگزاری کلاس‌های متعدد و آموزش زنان سیستانی رونق دوباره گرفته است.

نجات خامه دوزی سیستان از دست افغان‌ها

یکی از صنعتگران خامه دوز سیستان که حدود 10 سال سابقه کار حرفه‌ای در این رشته دارد در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در زاهدان، اظهار داشت: بیش از 42 سال کار رو دوزی‌های سیستانی و بلوچی را انجام می‌دادم که با تشویق‌های مادرم در ده سال پیش به سمت هنر خامه دوزی به صورت حرفه ای روی آوردم و در حال حاضر به صورت مرتب در نمایشگاه‌های بین المللی شرکت می‌کنم‌.

شهین شهرکی با بیان اینکه در ابتدا هر کاری مشکلات خاص خودش را دارد افزود: خامه دوزی برای مدتی بسیار طولانی خوابیده بود و اصلا کسی به دنبال آموزش و یادگیری آن نبود به همین دلیل افاغنه مدعی شده بودند که این کار مختص کشور آن‌ها است.

دریافت مقام یونسکو در سال 90 برای خامه دوزی سیستان

وی خاطرنشان کرد: خوشبختانه از سوی صنایع دستی و میراث برای احیای این کار مشکلی وجود نداشت و آن‌ها با ما همکاری می‌کردند اما زمانی که به منطقه برای تحقیق می رفتیم دچار مشکل می شدیم چون برخی صنعتگران نمی خواستند که کار آنها را کسی یاد بگیرد به همین دلیل از همکاری سرباز می‌زند.

شهرکی گفت: ثابت کردن اینکه دوخت خامه دوزی به صورت حرفه ای متعلق سیستان است خیلی مشکل بود به همین دلیل به دنبال احیای صنعت خامه دوزی بر آمدم که خوشبختانه توانستم در سال 90 مهر ملی ایران و مقام یونسکو این کار را برای سیستان بگیرم.

این احیا گر صنعت خامه دوزی در سیستان افزود: به چند گروه از خامه دوزان آموزش‌های قوی داده شده است تا آن‌ها بتوانند هنرجویان دیگری را تربیت کنند همچنین سه نفر از دختران خودم هم مهره ملی در زمینه خامه دوزی گرفته اند.

وی با اشاره به پارچه های مخصوص خامه دوزی اظهارداشت: پارچه های مخصوص خامه دوزی در بازار به آسانی به دست نمی آید به همین دلیل سفارش پارچه های خود را به کارخانه‌های تهران می‌دهیم تا برایمان بافت های مخصوص این صنعت را بزنند.

شهرکی گفت: اکثر مشتریان صنایع خامه ذوزی سیستان در تهران هستند البته روی دستمال، کراوات و شال نیز خامه دوزی می‌شود که این صنایع برای مشتریان به کشور ترکیه ارسال می شود همچنین یک گروه از مشتریان را ادارات تشکیل می‌دهند که برخی از کارهایمان را برای هدایای فرهنگی خریداری می‌کنند.

وی عنوان کرد: هنر خامه دوزی علاقه مندان زیادی دارد و بسیاری از پارچه‌های خامه دوزی شده زنان سیستانی مورد استقبال علاقه‌مندان استان های دیگر و حتی کشورهای مختلف قرار می‌گیرد.

تعصبات خانوادگی مانع حضور صنعتگران خامه دوز در نمایشگاه‌ها می‌شود

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در زاهدان، اظهار داشت: خامه دوزی صنعتی فراموش شده در سیستان و بلوچستان بوده که حالا به همت برخی از صنعتگران این رشته و اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان احیا شده است.خامه دوزی در سیستان و بیشتر در منطقه نیمروز رواج دارد،البته این هنر مختص سیستان نیست بلکه صنعت گران زاهدانی و بلوچ هم به این کار مشغول هستند.

محمد بهروز عیسی‌زهی ادامه داد: صنعت خامه دوزی از سوی اساتید مجرب و زبده به کارآموزان آموزش داده می‌شود و خوشبختانه برای آموزش خامه دوزی به افراد هیچ مشکلی وجود ندارد اما مشکلات پیش روی صنعت گران خامه دوز فروش محصولات آن ها است چون این هنر نزد مردم بیگانه است و استقبال زیادی از کار آن‌ها نمی‌شود.

وی با بیان اینکه صنعت گران خامه دوز برای شناساندن کار خود باید در نمایشگاه های سراسری ملی و استانی شرکت کنند خاطرنشان کرد: متاسفانه بیشتر صنعت گران منطقه سیستان از نمایشگاه‌هایی که برپا می‌شود استقبال نمی‌کنند و تعصبات خانوادگی یکی از موانع حضور آن‌ها در این نمایشگاه‌ها قلمداد می‌شود.

نجات خامه دوزی در سیستان

معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: مشتری های خامه دوزی بیشتر هم استانی‌ها هستند و با توجه به سفارشی که می‌دهند پارچه آن‌ها خامه دوزی می‌شود که صنعت گران این رشته باید تلاش خود را برای جذب مشتری‌های خارج استانی به کار گیرند چون این هنر برای افراد خارج استان تازگی و زیبایی خاصی دارد. 

عیسی‌زهی با اشاره به این که این هنر نفس‌های آخرش را در سیستان و بلوچستان می‌کشید عنوان کرد: با پیگیری های صنایع دستی سیستان و بلوچستان و اقدام به موقع صنعت گران این رشته، خامه دوزی سیستان حدود 10 سال پیش از منسوخ شدن نجات پیدا کرد.

وی اظار داشت: تا چند سال پیش فقط 2تا 3 صنعت گر خامه دوز در استان فعالیت می‌کردند اما حالا با رونق گرفتن این رشته بین خانم‌های هنرمند بیش از 100 صنعت گر به خامه دوزی در استان مشغول هستند و می‌توان گفت وضعیت کنونی خامه دوزی در استان با چند سال پیش قابل مقایسه نیست چون کیفیت آموزش و تنوع محصول بالا رفته است.

اختصاص وام به صنعت‌گران خامه دوز

وی با اشاره به اینکه  برای نجات این هنر اقدامات زیادی انجام شده است تصری کرد:  صنعت‌گران خامه دوزی که متقاضی تسهیلات هستند  به آن‌ها وام‌هایی 5تا 50 میلیونی با بهره کم و شرایط ساده تعلق می‌گیرد و این وام‌ها تنها متعلق به متقاضیان شهری نیست بلکه صنعت‌گران روستایی هم از این تسهیلات بهره مند می‌شوند.

انتهای پیام/م